Wikipedia

Jawor (miasto)

miasto i gmina w województwie dolnośląskim

Jawor (niem. Jauer[3]) – miasto w Polsce, w województwie dolnośląskim, siedziba władz powiatu jaworskiego. Leży historycznie na Dolnym Śląsku. Jawor uzyskał lokację miejską w 1242 roku[4].

Jawor
miasto i gmina
Ilustracja
Centrum Jawora (2020)
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Miasto Chleba, Miasto Pokoju
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

jaworski

Prawa miejskie

1242

Burmistrz

Emilian Bera

Powierzchnia

18,8 km²

Wysokość

191 m n.p.m.

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość


20 853[1]
1109,2 os./km²

Strefa numeracyjna

76

Kod pocztowy

59-400[2]

Tablice rejestracyjne

DJA

Położenie na mapie powiatu jaworskiego
Mapa konturowa powiatu jaworskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Jawor”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jawor”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Jawor”
Ziemia51°02′55″N 16°11′49″E/51,048611 16,196944
TERC (TERYT)

0205011

SIMC

0954120

Urząd miejski
Rynek 1
59-400 Jawor
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

W latach 1954–1971 miasto było siedzibą władz gromady Jawor, ale nie należało do niej. W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa legnickiego.

Jawor jest położony nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką, w środkowej części Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Równiny Chojnowskiej.

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 20 853 mieszkańców[1] (204. miejsce w kraju). Jego powierzchnia wynosi 18,8 km² (319. miejsce w kraju), a gęstość zaludnienia 1109,2 osób/1 km² (19. miejsce w województwie).

Nazwa

edytuj
 
Jawor wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie[5].

Miejscowość wzięła swoją nazwę od polskiej nazwy drzewa jawor (łac. Acer pseudoplatanus), które jest drzewem rozpowszechnionym w Sudetach[6][7][8]. Wykaz Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung pod redakcją Heinricha Adamy’ego, wydany w 1888 r. we Wrocławiu, wymienia znaną od 1159 r. starą nazwę miasta – Jawor, podając jej znaczenie jako Ahornstadt (pol. miasto jaworów)[9].

Najstarsza znana wzmianka nazwy miasta pochodzi z XI wieku – pod datą 1008 r. Thietmar opisuje przemarsz wojsk króla niemieckiego Henryka II Świętego przez miejscowość Jaura in Zlezie[10] w trakcie niemieckiej ekspedycji militarnej prowadzonej na ziemiach Ślężan, Trzebowian i Dziadoszan, podczas wojen z Bolesławem I Chrobrym o Łużyce[11].

W 1133 r. miasto notuje się pod nazwą Jawr, w 1203 r. – Jawor. Do XVI w. nazwę miasta zapisywano po łacinie w różnych formach: Iavor, Iavr, Javr, Javor, Jaur, Jaura, Jawer, Jauor. Używano również nazwy w oryginalnym słowiańskim brzmieniu, czego dowodzi obraz w kościele św. Marcina w Jaworze, zawierający w swej treści m.in. widok Jawora z 1562 r. i polską formę nazwy Jawor[12]. Forma Iawor została użyta w dokumencie z 1248 roku, sygnowanym przez Bolesława II Rogatkę, a także Henryka III Białego[13], a w dokumencie z 1277 r. użyto nazwy Iaver[14]. W 1295 r. w łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miasto odnotowano pod nazwą Jawor[15]. W 1475 r. w łacińskich Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium w odniesieniu do miejscowości pojawia się zapis Jaworensis[16]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Iavoria[17].

Niemiecka forma nazwy miasta Jauer była zgermanizowaną formą słowiańskiej pierwotnej nazwy. Jeszcze w 1750 r. polska nazwa Jawor wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II Wielkiego pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[18]. Nazwa ta stała się urzędową nazwą miasta dopiero w XVII–XVIII wieku, po ostatecznym podboju Śląska przez Prusy w 1763 r. w wyniku wojen śląskich z Austrią[19]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje nazwę Jaworz, a Jawor to określenie dawniejsze[20].

W 1945 r. używano przejściowo nazwy Jaworów[21]. 7 maja 1946 r. ustalono polską nazwę miejscowości – Jawor[3].

Historia

edytuj
 
Pieczęć miejska z XII w. z polską nazwą Jawor.

Archeologicznie udowodnione osadnictwo na tym terenie sięga czasów neolitu ok. 5000 lat p.n.e. Temu okresowi aż po wędrówkę ludów (ok. 500 n.e.) poświęcona jest tematyczna ekspozycja w Muzeum Regionalnym w Jaworze. Najwięcej eksponatów archeologicznych pochodzi z okresu, kiedy ziemie te znajdowały się pod wpływem kultury łużyckiej – (lata ok. 1300–300 p.n.e.). Na przełomie XIX i XX w. odkryto wzdłuż linii kolejowej na odcinku Stary Jawor – Brachów cmentarzysko popielnicowe. W latach 1880–1910 wydobyto w tym miejscu ponad 1000 urn z prochami zmarłych. W zbiorach jaworskiego muzeum znajduje się także replika złotego diademu, wykonanego z blachy, odkrytego w okolicach miejscowości Męcinka (Mnisi Las), związanego z kręgiem śródziemnomorskiej kultury mykeńskiej. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniała tu osada słowiańska, co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze, wspominanej przez kronikarzy[12]. Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym ratuszu.

 
Księstwo jaworskie pod rządami Henryka V Brzuchatego (czerwony kolor)

W czasach późniejszych Jawor był centralnym grodem słowiańskiego plemienia Trzebowian. Należał do rodu Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich – bocznej linii śląskiej gałęzi dynastii Piastów. W 1203 r. wybuchł pożar – spłonęła wówczas cała drewniana zabudowa osady. Nie ostał się też ośrodek kultu pogańskiego na Barciszowej Górze obok Jawora[22]. W 1230 r. w miejscowości Borek, obok Jawora, miał się urodzić polski fizyk, matematyk i filozof Witelon. Pierwsza pisana wzmianka o Jaworze pochodzi z dokumentu wydanego przez kancelarię księcia Bolesława II Rogatki w 1242 roku, gdzie jako świadek wymieniony jest Walenty, proboszcz z Jawora.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy Jawor otrzymał prawa miejskie, ponieważ nie zachował się akt lokacyjny. Jawor stał się stolicą Księstwa jaworskiego[23], które zostało utworzone ok. 1274 r. przez Bolesława II Rogatkę. Wydzielił swojemu najstarszemu synowi, Henrykowi V Brzuchatemu, własną dzielnicę, obejmującą takie miasta: Jawor, Bolków, Kamienna Góra, Lubawka, Lwówek Śląski i Świerzawa[24].

Rozwój miasta, gospodarczy i terytorialny, przypadł na lata rządów księcia Bolka I Surowego od 1278 r. także księcia jaworskiego. Po jego śmierci księstwo rozpadło się na trzy części. W 1312 r. jaworska dzielnica przypadła drugiemu synowi Bolka I Surowego, księciu Henrykowi I jaworskiemu, który nadał miastu liczne przywileje, m.in. prawo do warzenia piwa, prawo mili (1326) i przywilej wolnego handlu solą (1329). Ok. 1300 miasto otoczono murami, w 1372 nastąpiło wykupienie wójtostwa, a rok później powstał cech sukienników. Do 1392 r. Jawor wchodził w skład samodzielnego księstwa piastowskiego. Po śmierci Bolka II Małego w 1368 r. księstwo świdnicko-jaworskie dostało się, jako oprawa wdowia, w ręce Agnieszki Habsburskiej i dopiero po jej śmierci w 1392 r. zostało połączone z Koroną Czeską. Zostało niezależne najdłużej ze wszystkich księstw śląskich, utrzymując do tego roku swą samodzielność. Po okresach wojen husyckich nastąpił okres świetności miasta, które zamieszkiwało wtedy ponad 3000 osób. Jawor pełnił w tym okresie funkcję ośrodka administracyjnego, do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego. W 1420 r. z miasta wypędzono miejscową gminę żydowską[25]. Po okresie stagnacji ożywienie nastąpiło na początku XVI w. i sprawiło, że Jawor stał się głównym ośrodkiem tkactwa lnu na Dolnym Śląsku. Ożywił się również handel, odbywały się dwa targi tygodniowo i trzy jarmarki rocznie. W latach 1510–1559 powstał drugi pierścień murów miejskich, a w 1546 kamienny most na Nysie. W 1516 miało miejsce powstanie ludowe przeciwko patrycjatowi, od 1526 nastąpił rozwój ruchów luterańskich. Miasto niszczyły epidemie i pożary, największy w 1580 zniszczył znaczną część zabudowy. Kolejne zniszczenia przyniosła wojna trzydziestoletnia. W 1648 na stacjonujący w mieście niewielki garnizon szwedzki napadł oddział cesarskiego płka Villamiego. Po zwycięskiej walce cesarscy żołnierze podpalili miasto w 16 miejscach. Z pożaru ocalały pojedyncze budynki, ratusz, dwa kościoły i klasztor, a liczba mieszkańców zmalała dziesięciokrotnie do poziomu 150 osób. Z czasem w odradzającym się mieście nastąpił rozwój drukarstwa, a w 1726 uruchomiono pocztę konną[26].

 
Friedrich Bernhard Werner z cyklu „Śląskie domy modlitwy” (1748 – 52) – Kościół Pokoju w Jaworze (XVII w.)
 
Jawor, 1819 r.
 
Jawor, 1920 r.

W wyniku wojen śląskich (1740–1763) Jawor dostał się pod panowanie Prus, a nowy król, Fryderyk II Wielki, zreformował administrację w mieście, czyniąc Jawor miastem powiatowym. W XIX wieku rozwój miasta był stały, bez zakłóceń, w 1862 r. zainstalowano oświetlenie gazowe (zamienione na elektryczne w 1911 roku). W latach 1856–1902 przeprowadzono linię kolejową m.in. do Legnicy, Jaworzyny Śląskiej, Roztoki i Malczyc. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (później Kuźnia Jawor SA) i cukrownia. W 1849 r. powstała w Jaworze Loża Masońska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami (niem. Loge St. Martin zu den drei goldenen Aehren in Jauer) w nawiązaniu do świętego patrona miasta. W 1866 wyburzono bramy miejskie, w 1895 pożar zniszczył najstarszą zabudowę[26].

W 1940 r. w Jaworze mieszkało ponad 13 000 osób. W 1945 r. miasto zdobyły oddziały 9. Korpusu Zmechanizowanego i 3 Gwardyjskiej Armii Pancernej Armii Czerwonej. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu 1945 roku. W mieście po II wojnie światowej, stacjonował 15 batalion samochodowy Armii Czerwonej. W miejscowości działały zakłady garbarskie, cukrownia, Kuźnia Jawor, Fabryka Wyrobów Metalowych i Zakłady Chemii Gospodarczej[27]. W latach 1958–1959 wschodnią i częściowo północną pierzeję rynku oczyszczono z pozostałości zrujnowanej dawnej zabudowy i w latach 1961–1964 uzupełniono współczesnymi budynkami według projektu Stanisława Koziuczuka oraz Marii i Stefana Müllerów[26].

Do Jawora przyłączono miejscowość Stary Jawor, która obecnie jest jedną z dzielnic miasta. Po jej przyłączeniu Jawor przesunął swe granice w stronę północno-zachodnią i sięga na zachód w okolice zalewu Słup, a na północ w okolice miejscowości Małuszów (dokładniej stacja benzynowa i oczyszczalnia ścieków).

Zabytki

edytuj
 
Jawor – ewangelicki Kościół Pokoju zaliczony do światowego dziedzictwa zabytków kultury UNESCO
 
Kościół Pokoju – wnętrze
 
Ratusz
 
Domy przy ul. Chrobrego 4, 7, 14 (d.41), (z XVI w. i XVIII-XX w.)

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[28]:

  • ośrodek historyczny miasta
  • kościół parafialny pw. św. Marcina – gotycki kościół z XIII wieku-XIX wieku ze wspaniałym manierystycznym portalem z lat 1615–1617, pl. Kościelny
  • cmentarz kościelny
  • szkoła parafialna, obecnie plebania, z XVI w., przełom XIX i XX w., ul. Marcina 1
  • kościół pomocniczy pw. św. Barbary, ul. Lipowa 2, z XV w., XVIII w.
  • kaplica p. w. św. Wojciecha, dawniej jaworska synagoga, ul. Czarnieckiego, z XIV w., k. XIX w.
  • zespół Kościoła Pokoju, ul. Limanowskiego 40:
  • kościół klasztorny beginek, obecnie zbór zielonoświątkowców, ul. Żeromskiego 11, z połowy XVIII w.
  • zespół klasztorny oo. bernardynów, obecnie muzeum, ul. Klasztorna 2:
    • kościół pw. NMP, z końca XV w., 1520 r.
    • klasztor, z XV w., 1820 r. obecnie Muzeum Regionalne
  • cmentarz parafialny św. Marcina, ul. Kuziennicza, z końca XVIII w.
  • dawny cmentarz żydowski, z początku XIX w.
  • zamek piastowski zbudowany około 1224 r. za czasów Radosława z Bolesławca, uznawanego przez część historyków za kasztelana jaworskiego. Od połowy XIII wieku zamek był siedzibą książąt jaworskich a później świdnicko-jaworskich. W 1392 r. po śmierci księżnej Agnieszki, żony Bolka II Małego, zamek przejęli starostowie królów czeskich. W 1490 r. gościł tutaj król czeski Władysław Jagiellończyk, a niespełna 200 lat później Marysieńka Sobieska. Od 1742 r. z przejęciem Śląska przez Prusy zamek stał się zakładem pracy przymusowej i więzieniem (do 1956 r.). Kompleks zamkowy ma powierzchnię użytkową 6072 m² i kubaturę 18 500 m³
  • mury obronne – miejskie, z XIII–XV w.
  • basteja Anioła przy kościele parafialnym z 1540 r.
  • baszta
  • wieża baszty – bramy strzegomskiej, z XIV–XV w.
  • ratusz z wieżą – pierwsze wzmianki o Jaworskim ratuszu pochodzą już z 1373 roku, drugiej poł. XIV w., wielokrotnie przebudowywany, modernizowany, obecny gmach w stylu neorenesansu niderlandzkiego wybudowany został w latach 1895–1897. Średniowieczna wieża o wysokości 61 m, posiada przy szczycie osiem posągów książąt i rycerzy umieszczonych tamże w XIV wieku. W budynku mieści się Kawiarnia „Ratuszowa”, Rynek
  • teatr miejski, z XVIII w., 1875 r., 1925 r., Rynek
  • willa z ogrodem, dawna loża wolnomularska, ul. Armii Krajowej 7, z lat 1869–1871, 1898 r.
  • dom, ul. Barbary 8, z początku XIX w.
  • domy, ul. Chopina 3, 12, z XVIII–XX w.
  • domy, ul. Chrobrego 4, 7, 14 (d. 41), z XVI w., XVIII–XX w.
  • dom, Czarnieckiego 10, z XVI w.
  • dom, ul. Kościelna 10, z 1564 r., XVIII w., XX w.
  • domy, ul. Legnicka nr 2 (d. 4) z 1600 r., XX w.; nr 12 z 1800 r., XX w.
  • domy, ul. Lipowa 4 i 5, z 1800, XX w.
  • domy, Rynek 3, 7, 11,12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 23, 24, 33, 34, 35, 36, 37, z XVI–XIX/XX w.
  • dom, ul. Staszica 1, 4, z XVII–XX w.
  • dworzec kolejowy, ul. Dworcowa, z drugiej połowy XIX w.
  • zespół cukrowni „Jawor”, ul. Starojaworska 104, z k. XIX w., 1927 r.

inne zabytki:

Demografia

edytuj

Według danych z 1 stycznia 2023 r. w Jaworze mieszkało 20 853 osoby[1].
Według danych z 31 grudnia 2013 r. w Jaworze mieszkało 23 937 osób[29].

31 XII 2013 Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 23 937 100 12 413 51,9 11 524 48,1
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1273,2 660,3 613,0

Według danych z 31 marca 2011 r. w Jaworze mieszkało 24 340 osób[30]. Według danych z 30 czerwca 2010 r. w Jaworze mieszkało 23 820 osób[31]. Według danych z 31 grudnia 2007 r. w Jaworze mieszkało 24 120 osób[32].

Piramida wieku mieszkańców Jawora w 2014 roku.

 

Gospodarka

edytuj

W mieście dominuje branża chemiczna, metalowa, spożywcza. Do większych zakładów należą:

  • Kuźnia Jawor SA[33]
  • Mercedes-Benz Manufacturing Poland – fabryka silników i baterii elektrycznych należąca do koncernu Mercedes-Benz Group AG[34]
  • Fabryka Chemii Gospodarczej Global-Pollena
  • Zakład Mechaniczny Agromet Jawor
  • Metal – Jawor Sp. z o.o.
  • Landmann Polska Sp. z o.o.
  • Pionier S.A.
  • Javor-Home Sp.z o.o.
  • Agroma Sp.z o.o.
  • ARKAS Sp z o.o.
  • Spółdzielnia Inwalidów Inprodus
  • Theriontech Sp. z o.o. (dawniej Waterius) – producent wody mineralnej „Jaworowy Zdrój”, czerpanej z tzw. studni św. Jadwigi – według tradycji, źródło wody mającej mieć niezwykłe właściwości wybiło w miejscu noclegu księżnej[35]

Do 1990 r. istniała w Jaworze fabryka-oddział Diory oraz Fabryka Wyrobów Metalowych.

Struktura powierzchni

edytuj

Według danych z roku 2023[1] Jawor ma powierzchnię 18,8 km² (319. lokata w kraju), w tym: użytki rolne: 66%, użytki leśne: 0%.

Miasto stanowi 3,23% powierzchni powiatu.

Transport

edytuj

Transport drogowy

edytuj

Transport kolejowy

edytuj

Publiczny transport zbiorowy

edytuj

Przez stację kolejową Jawor kursują pociągi spółki Koleje Dolnośląskie organizowane przez urząd marszałkowski województwa dolnośląskiego. Przez miasto prowadzi linia D5 Legnica – Dzierżoniów – Kłodzko – Kudowa-Zdrój. Połączenia w głąb kraju są możliwe z przesiadkami w Legnicy lub Jaworzynie Śląskiej (najbliższe stacje węzłowe).

Siedzibę w Jaworze posiada spółka Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Trans-Pol” powstałe na bazie lokalnych struktur dawnej Państwowej Komunikacji Samochodowej[36]. Firma prowadzi linię Jawor plac Zamkowy – Legnica ul. Dworcowa[37].

Od 20 grudnia 2017 r. po Jaworze kursują autobusy komunalnej Jaworskiej Komunikacji Miejskiej. Przejazd autobusami komunikacji miejskiej jest nieodpłatny[38].

Kultura

edytuj
 
Zespół poklasztorny bernardynów, obecnie Muzeum Regionalne
 
Budynek Teatru Miejskiego

Do instytucji kultury w mieście należą:

  • Muzeum Regionalne – muzeum mieści się w dawnym klasztorze bernardynów, gdzie mieszczą się interesujące zbiory, głównie dary mieszczan jaworskich, instytucji kościelnych oraz Bractwa Strzeleckiego. Od 1994 roku mieści się tutaj także Galeria Śląskiej Sztuki Sakralnej, gdzie prezentowane są dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej.
  • Jaworski Ośrodek Kultury[39] – Jaworski Ośrodek Kultury (JOK) ma dwa działy. Pierwszy to dział promocji który promuje koncerty, odczyty, wystawy (również w Teatrze), akademie itp. Drugim działem jest dział instruktorsko-merytoryczno-edukacyjny, którego zadaniem jest popularyzacja sztuki w dziedzinach takich jak taniec, plastyka, fotografia.
  • Miejska Biblioteka Publiczna

Jaworskie Koncerty Pokoju

edytuj

Coroczny międzynarodowy festiwal muzyki kameralnej organizowany od 1995 r. Koncerty odbywają się od maja do września. Wykonawcy muzyki kameralnej pochodzą z Polski, Czech i Niemiec, i koncertują w zabytkowych wnętrzach Kościoła Pokoju. Dotychczas występowali: Chór Poznańskie Słowiki pod dyr. Stefana Stuligrosza, Windsbacher Knabenchor, Chór Uniwersytetu Wrocławskiego „Gaudium”, Kameralna Orkiestra „Leopoldinum”, Orkiestra Amadeus pod dyrekcją Agnieszki Duczmal, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, Spirituals Singers Band, Kwartet Wilanów, Camerata Cracovia[40], Zespół Folkowy „Sierra Manta”, Brandenburgischer Kamerchor, Ledl Jazz Quintet i wielu innych[41].

Międzynarodowe Targi Chleba

edytuj

Międzynarodowe Targi Chleba w Jaworze odbywają się od 1997 r. zawsze na przełomie sierpnia i września (najczęściej w ostatni weekend sierpnia). Przez 3 dni można oglądać tradycyjne wytwarzanie produktów cukierniczych i piekarniczych, dokonać degustacji wyrobów i zapoznać się z ludowymi i chrześcijańskimi tradycjami związanymi z wypiekiem pieczywa. W trakcie imprezy rozstrzygane są również ogólnopolskie konkursy „Dobry Chleb”, „Piekarz Roku” i „Bezpieczna Piekarnia”[42]. Z powodu braku funduszy w latach 2012–2013 Międzynarodowe Targi Chleba zostały odwołane.

Ludzie związani z Jaworem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jaworem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Jaworze.

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół św. Marcina

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Rekreacja

edytuj

W mieście istnieją m.in.: kryta pływalnia „Słowianka”, basen letni oraz kompleks rekreacyjny z sauną i siłownią[53]. Nie mniejszą ofertę prezentuje Ośrodek Sportu i Rekreacji „Jawornik” – znajdują się w nim m.in. korty tenisowe, pole namiotowe, boisko do gry w piłkę siatkową[54]. Około 5 km od Jawora w miejscowości Myślibórz znajduje się florystyczny rezerwat przyrody Wąwóz Myśliborski, jedyne w Sudetach miejsce występowania paproci – języcznika zwyczajnego[25]. Rezerwat ma powierzchnię 9,72 ha, a ochronie ścisłej podlega 0,9 ha. Niedaleko od miasta znajduje się także zbiornik retencyjny Słup.

Sport

edytuj

Kluby sportowe Jawora:

  • Klub Sportowy Olimpia Jawor – istniejący od 1990 roku. Reprezentuje piłkę siatkową. Wychowanką klubu jest m.in. Katarzyna Mroczkowska, obecnie zawodniczka Gwardii Wrocław, wielokrotna medalistka Mistrzostw Świata i Europy w kategoriach młodzieżowych, była reprezentantka Polski, laureatka Nagrody Miasta Jawora. Największym sukcesem klubu jest awans w sezonie 2003/2004 do I ligi.
  • Klub Sportowy Sparta Stary Jawor – powstał w 1995 r. i nosił nazwę Cukrownik Jawor. Założycielami klubu byli przede wszystkim pracownicy Cukrowni Jawor. W latach 1999, 2000, 2001 klub występował w klasie rozgrywkowej „A”. W grudniu 2003 r. klub zmienił nazwę na Sparta Stary Jawor. Reprezentuje piłkę nożną.
  • MKS Victoria Jawor – reprezentuje akrobatykę sportową, a dokładnie skoki na trampolinie; klub ten wychował wielu mistrzów Polski i świata, obecnie jest to jeden z najsilniejszych klubów w Polsce w tej dyscyplinie.
  • MRKS Kuźnia Jawor – grający obecnie w okręgowej lidze. Wychowankowie to m.in. Zbigniew Wójcik i Piotr Przerywacz; epizod w jaworskim klubie miał również Mariusz Ujek. Obecnym trenerem drużyny seniorów jest Piotr Przerywacz.
  • Javoria Jawor – istniejący od 1992 roku. Reprezentuje koszykówkę. W przeszłości grał tu m.in. Tomasz Wilczek, wielokrotny mistrz polskiej ligi w barwach Śląska Wrocław.

W Jaworze cyklicznie organizowany jest Półmaraton Jaworski.

Miasta partnerskie[55]

edytuj

Honorowi Obywatele Miasta Jawora

edytuj
  • Stefan Mielczarek[57] – uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
  • ks. prałat Walenty Szałęga[58] – uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
  • Józef Ziętek[59] – uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
  • Reinhard Blaschke[60] – uchwałą nr XIV/95/99 z dnia 27.10.1999 r.
  • Aleksander von Freyer[61]– uchwałą nr XXV/199/2000 z dnia 27.10.2000 r.
  • Aleksander Pruszkowski[62] – uchwałą nr XXV/200/2000 z dnia 27.10.2000 r.
  • Wiesław Kozikowski[63] – uchwałą nr XXXVI/267/01 z dnia 24.10.2001 r.
  • Andrzej Tomaszewski[64] – uchwałą nr XLIX/356/02 z dnia 9.10.2002 r.
  • Jan Rybotycki[65] – uchwałą nr XIX/114/03 z dnia 29.10.2003 r.
  • ks. prałat Zbigniew Tracz[66] – uchwałą nr XXXIV/198/04 z dnia 27.10.2004 r.
  • Tadeusz Caban[67][68] – uchwałą nr LVII/286/05 z dnia 26.10.2005 r.
  • Edward Gaździcki[69][70] – uchwałą nr LXX/356/06 z dnia 25.10.2006 r.
  • Urszula Karolina Spilarewicz[71] – uchwałą nr XIV/77/07 z dnia 7.11.2007 r.
  • ks. kanonik Waldemar Hawrylewicz[72] – uchwałą nr XXVII/146/08 z dnia 29.10.2008 r.

Ludzie związani z Jaworem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Jaworze.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Jaworem.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-22] (pol.).
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., kwiecień 2014, s. 381 [zarchiwizowane 2014-05-27].
  3. ↑ a b Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  4. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 36–37.
  5. ↑ Pruski dokument z 1750 roku, ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750.
  6. ↑ Slavische Ortsnamen, [w:] Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 48, OCLC 456751858 (niem.).
  7. ↑ Stanisław Jastrzębski: Jawor i Okolice. Ossolineum, 1973, s. 58.
  8. ↑ Jan Rybotycki: Jawor od A do Z. Gmina miasta Jawor, 2006, s. 26. ISBN 83-922048-0-8.
  9. ↑ Slavische Ortsnamen, [w:] Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 9, OCLC 456751858 (niem.).
  10. ↑ Kronika Thietmara. Poznań: 1953.
  11. ↑ Urszula Wiącek, Aleksander Wiącek: Opowieści o Jaworze. Jawor: 2005.
  12. ↑ a b Jan Rybotycki: Jawor od zarania dziejów do roku 1263. Jawor: 1984.
  13. ↑ Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. I. Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1877, s. 241.
  14. ↑ Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. I. Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1877.
  15. ↑ H. Markgraf, J.W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae. T. XIV: Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Vereine für Geschichte und Alterthum Schlesiens, 1889. [dostęp 2014-06-24]. (łac.).
  16. ↑ Franz Xaver Seppelt: Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446. Breslau: Franz Goerlich, 1912, s. 13. [dostęp 2014-06-24]. (niem. • łac.).
  17. ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 177. ISBN 978-83-910595-2-4.
  18. ↑ Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750.
  19. ↑ K. Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Ossolineum, 1980.
  20. ↑ Jawor (miasto), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 530.
  21. ↑ Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego (Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196).
  22. ↑ Zygmunt Mułek, Słowo Polskie – Gazeta Wrocławska 06.06.2007, s. 4 za Jawor od A do Z Jana Rybotyckiego.
  23. ↑ Orgelbrand Samuel, Encyklopedia powszechna: z ilustracjami i mapami, T. VII”, Warszawa 1900.
  24. ↑ Jan Rybotycki: Jawor od A do Z. Jawor: 1997. ISBN 83-922048-0-8.
  25. ↑ a b Stanisław Jastrzębski: Jawor i Okolice. Ossolineum, 1973.
  26. ↑ a b c Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 361-362.
  27. ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 135.
  28. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 30,31. [dostęp 2012-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  29. ↑ Joanna Stańczak, Agnieszka Znajewska, i inni. Ludność według płci, województw (NTS 2), powiatów (LAU 1) i gmin (LAU 2) w 2013 r. „Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju naturalnym w 2013 r. Stan w dniu 31 XII”, s. 47, 2014-06-04. Główny Urząd Statystyczny. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 2083-3342. [dostęp 2014-06-24]. 
  30. ↑ Danuta Waśniewska, DM: GUS – Główny Urząd Statystyczny – Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. Główny Urząd Statystyczny, 2012-07-26. [dostęp 2012-10-21].
  31. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2010.
  32. ↑ Baza demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  33. ↑ strona internetowa firmy Kuźnia Jawor. [dostęp 2015-02-18].
  34. ↑ Manufacturing Poland | Fabryka Baterii i Silników Elektrycznych Mercedes-Benz w Jaworze. mercedes-benz-jawor.com.pl. [dostęp 2023-07-07].
  35. ↑ Jaworowy Zdrój. jaworowyzdroj.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-20)]..
  36. ↑ Janusz Przygrodzki, Sprawozdanie zarządu z działalności spółki PKS Trans-Pol sp. z o.o. z siedzibą w Jaworze za 2017 rok, ekrs.pl, 12 czerwca 2018 [dostęp 2019-04-16].
  37. ↑ Phototrans.eu.
  38. ↑ Andrzej Gniadkowski, Rusza komunikacja publiczna w Jaworze. Będzie bezpłatna., [w:] Wspólnota [online], Międzykomunalna Spółka Akcyjna MUNICIPIUM, 20 grudnia 2017 [dostęp 2018-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-18].
  39. ↑ Jaworski Ośrodek Kultury (JOK).
  40. ↑ Camerata Cracovia.
  41. ↑ Jaworskie Koncerty Pokoju. koncertypokoju.pl. [dostęp 2023-07-07].
  42. ↑ Odkryj Dni Dolnego Śląska, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2009.
  43. ↑ Parafia p.w. Matki Boskiej Różańcowej [online], diecezja.legnica.pl [dostęp 2024-08-03].
  44. ↑ Parafia p.w. Miłosierdzia Bożego [online], diecezja.legnica.pl [dostęp 2024-08-03].
  45. ↑ Parafia p.w. św. Marcina [online], diecezja.legnica.pl [dostęp 2024-08-03].
  46. ↑ Parafia pw. św. Brata Alberta [online], diecezja.legnica.pl [dostęp 2024-08-03].
  47. ↑ Woj. dolnośląskie [online], kchwe.pl [dostęp 2024-08-03].
  48. ↑ Jawor [online], luteranie.pl [dostęp 2024-08-03].
  49. ↑ Kontakt [online], kzjawor.pl [dostęp 2024-08-03].
  50. ↑ Znajdź Kościół [online], kz.pl [dostęp 2024-08-03].
  51. ↑ Sala Królestwa.
  52. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
  53. ↑ Centrum Informacji Turystycznej Jawor » SPORT I REKREACJA. [dostęp 2012-10-21].
  54. ↑ Wojciech Dabrowski: Jawor.pl. Urząd Miejski w Jaworze, 2012-01-13. [dostęp 2012-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-28)].
  55. ↑ Miasta partnerskie – Gmina Jawor [online] [dostęp 2021-03-28] (pol.).
  56. ↑ Rada Miejska w Jaworze. XXVIII Sesja w dniu 30 września 2021
  57. ↑ Stefan Mielczarek http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  58. ↑ Ks. prałat Walenty Szałęga http://jawor.hb.pl/ [2011.04.20]
  59. ↑ Józef Ziętek http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  60. ↑ Reinhard Blaschke http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  61. ↑ Aleksander von Freyer http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  62. ↑ Aleksander Pruszkowski http://jawor.hb.pl/[2011.04.20 ]
  63. ↑ Wiesław Kozikowski http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  64. ↑ Prof. Andrzej Tomaszewski http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  65. ↑ Jan Rybotycki http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  66. ↑ Zmarł ks. Zbigniew Tracz legnica.gosc.pl [12.01.2015]
  67. ↑ Tadeusz Caban http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  68. ↑ Zmarł Tadeusz Caban – długoletni prezes Powiatowej Organizacji LOK w Jaworze http://www.mazowszelok.pl/[23.05.2016]
  69. ↑ Edward Gaździcki http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  70. ↑ Odszedł Honorowy Obywatel Jawora https://faktyjawor.pl/[21.10.2020]
  71. ↑ Urszula Karolina Spilarewicz http://jawor.hb.pl/[2011.04.20]
  72. ↑ Ksiądz kanonik Waldemar Hawrylewicz http://jawor.hb.pl/ [2011.04.20]

Bibliografia

edytuj
  • Fischer Christian, Chronik der Schlesischen Kreisstadt Jauer von 1008 bis 1817, Jauer 1818.
  • Chronik der Stadt Jauer in Schlesien: Vom Jahre 1805-1868, Jauer 1869.
  • Sibmacher J., Grosses Allgemeines Wappenbuch, Band 15., Städtewappen, Norymberg 1885.
  • Schonaich Gustaw, Die alte furstentumshapstadt Jauer, Jauer 1903.
  • Heuber G. Die evangelische Friedenskirche in Jauer genannt zum Heiligen Geist, Jauer 1906.
  • Meisner H. Erinnerungen an Jauer, Jauer 1927.
  • Koischwitz Otto, Jauer – ein Wegweiser durch die Heimat und ihre Geschichte, Jauer 1930.
  • Verwaltungsbericht der Stadt Jauer, Jauer 1940.
  • Jastrzębski Stanisław Jawor i Okolice, Ossolineum, 1973.
  • Rybotycki Jan Jawor od zarania dziejów do roku 1263. Jawor 1984.
  • Rybotycki Jan, Jawor od A do Z, Gmina miasta Jawor, Jawor 2006, ISBN 83-922048-0-8.
  • Hahn R., Töpfer S. Geschichtlicher Abriß der Jauerschen Vergangenheit, Herne 1994.
  • v. Freyer A. Jauer und das Jauerland / Jawor i Ziemia Jaworska, Jawor 1995.
  • v. Freyer A., Skoczylas-Stadnik B., Szkiladz M. Die Friedenskirche zu Jauer / Kościół Pokoju w Jaworze / The Church of Peace in Jawor, Jawor 1996.
  • v. Freyer A., Krajewski J., Piotrowski W. Das Henryk-Dobrzycki-Krankenhaus in Jawor / Jauer, Jawor 1997.
  • Grynszpan A. (Hg.), Jawor / Jauer, Jawor 2003.
  • Łaborewicz I., Słownik nazw ulic, placów i parków Jawora od XIII w. do 1995 roku, b.m., b.d. [wyd. 1996].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jawor_(miasto)&oldid=74876478”