Wikipedia

Janusz Zygadlewicz

Janusz Zygadlewicz (ur. 20 maja 1931 w Warszawie, zm. 14 marca 1987[1][2]) – polski projektant wzornictwa przemysłowego, scenograf, inżynier architekt.

Janusz Zygadlewicz
Ilustracja
Janusz Zygadlewicz prezentuje model zaprojektowanego przez siebie projektora kinematograficznego
Data i miejsce urodzenia

20 maja 1931
Warszawa

Data śmierci

14 marca 1987

Zawód, zajęcie

projektant wzornictwa przemysłowego

Multimedia w Wikimedia Commons

Formy projektowanych przez Janusza Zygadlewicza przedmiotów i jego realizacje plastyczne miały znaczący wpływ na estetykę Polski przełomu lat 60/70[3].

Życiorys

edytuj

Janusz Zygadlewicz rozpoczął studia architektoniczne w 1951 roku w poznańskiej Wyższej Szkole Inżynierskiej. W następnym roku kontynuował edukację na Politechnice Gdańskiej by w latach 1953–1955 zakończyć studia na Politechnice Warszawskiej[1]. W tym okresie zetknął się z Jerzym Sołtanem, twórcą Zakładów Artystyczno-Badawczych (ZAB) ASP, za pośrednictwem których w późniejszym okresie realizował wiele zamówień dla różnych gałęzi przemysłu[4]. Jednak pierwszą pracę podjął rok po dyplomie jako konsultant ds. plastycznych w Biurze Konstrukcyjnym Przemysłu Motoryzacyjnego (BKPMot.)[1].

 
Dwa prototypy mikrosamochodu Smyk, z tyłu wersja z nadwoziem laminatowym

Na fali „odwilży październikowej” w polskim przemyśle pojawiły się koncepcje produkcji mikrosamochodów, które mogłyby być najtańszym sposobem motoryzacji społeczeństwa kraju odbudowującego się po wojnie. W latach 1956–1958 nad takim pomysłem pracował BKPMot. Zygadlewicz był autorem stylizacji dwóch wersji nadwozia powstałego w wyniku tych prac samochodu Smyk. Pojazd charakteryzował się tym, że jedynymi drzwiami do kabiny była otwierająca się w dół jej ściana przednia. Były to pierwsze krajowe nadwozia samonośne, skonstruowane przez inż. Andrzeja Zgliczyńskiego. Model B30 z 1957 roku był wykonany z blachy nadwoziowej, B31 (1958) – z laminatu epoksydowo-szklanego. Po wykonaniu 4 prototypów i 20 pojazdów serii próbnej pierwszego modelu oraz prototypu z nadwoziem laminatowym[5] produkcji planowanej w Szczecińskiej Fabryce Motocykli zaniechano na rzecz mieleckiego Mikrusa. Również dla tego samochodu Zygadlewicz zaproponował jeszcze w 1957 roku swoją stylizację nadwozia, które miało być wykonywane z laminatu. Mimo rozmów podjętych z WSK Mielec w 1959 projekt pozostał w formie szkicowej z powodu przerwania produkcji Mikrusa w 1960 roku[6]. Podobny los spotkał kolejne studia nadwoziowe Zygadlewicza z okresu pracy w BKPMot.: nową stylizację Warszawy, sportowe nadwozie dla Syreny[3], stylizację trzeciej generacji Moskwicza zaprojektowaną z Olgierdem Karolem Rutkowskim w ZAB ASP (1958)[7] i prezentowaną na Wystawie Przemysłowej w Moskwie w 1959 roku[3] oraz studium samochodu Zeta (1958). Pojazd ten był odpowiedzią na dyskutowaną wówczas ideę masowej produkcji niewielkiego samochodu rodzinnego w kooperacji między państwami bloku wschodniego. Auto o stylistyce odpowiadającej propozycji nadwozia dla Mikrusa, rozstawie osi wynoszącym 2,25 m i długości – 3,9 m miało być wyjątkowo niskie (1,28 m), co zapewniałoby niewielki opór powietrza aerodynamicznie ukształtowanej bryły nadwozia i ekonomiczne zużycie paliwa. Projektant zaplanował tylne umieszczenie silnika w układzie boxer i przedni bagażnik z dopasowanym do jego kształtu kompletem trzech walizek[8].

  •  
    Zeta – profil
  •  
    Zeta – półprofil
  •  
    Zeta – zagospodarowanie wnętrza

Zygadlewicz był też autorem formy mikrosamochodu DOD, którego ideę społecznego wytwarzania promował w 1959 roku magazyn młodzieżowy Dookoła Świata. Dwuosobowe, napędzane silnikiem motocyklowym auto miało być budowane według zunifikowanej dokumentacji przez kluby konstruktorów, młodzieżowe grupy w szkołach i przedsiębiorstwach[9]. Samochód skonstruował Zbigniew de Mezer, wykładowca w warszawskiej zawodowej szkole samochodowej przy ul. Hożej. Do nadania mu formy namówił Zygadlewicza Stefan Bratkowski, dziennikarz magazynu i współautor pomysłu, piszący już wcześniej o utalentowanym młodym designerze. Społeczna inicjatywa spotkała się z wielkim zainteresowaniem czytelników. Jednak zdecydowanie negatywna reakcja władz doprowadziła to do kryzysu w redakcji czasopisma i wygaszenia przedsięwzięcia[10]. W 1959 roku Zygadlewicz zakończył pracę w BKPMot., co na dekadę przerwało jego aktywność dizajnerską w branży samochodowej. Jeszcze trzy lata kontynuował podjętą rok wcześniej aktywność publicystyczną w tygodniku Motor, dotyczącą trendów w projektowaniu form samochodów. Fascynacja ideą zaprojektowania samochodu przyszłości nie opuszczała go jednak przez cały okres aktywności twórczej[3].

 
Logotyp Spółdzielni Pracy „Skala”
 
Czesław Niemen wykonuje utwór Dziwny jest ten świat podczas Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie w 1967 roku. W tle elementy scenografii Teresy i Janusza Zygadlewiczów.

Równolegle do projektowania form przemysłowych Zygadlewicz zajmował się grafiką użytkową i scenografią. Od 1957 roku wyłonionym w konkursie stworzonym przez niego logotypem posługuje się Spółdzielnia Pracy „Skala”[1]. Często współpracując z żoną Teresą Zygadlewicz, scenografem telewizyjnym, oraz z reżyserem Jerzym Gruzą był w latach 1958–1972 regularnym autorem i współautorem scenografii Teatru Telewizji oraz Teatru Sensacji „Kobra”. Tworząc kostiumy i dekoracje telewizyjne współpracował także w tym czasie m.in. z Ireną Dziedzic, Olgą Lipińską, Barbarą Borys-Damięcką i Stefanem Szlachtyczem[11][12]. W 1965 roku był twórcą scenografii do 5 pierwszych spektakli TV Stawki większej niż życie w reżyserii Janusza Morgensterna i Andrzeja Konica[13]. W latach 60. z Teresą Zygadlewicz był scenografem Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie[1]. Na początku dekady w ZAB ASP projektant opracował grafikę i kolorystykę szybowców SZD-19 Zefir, SZD-20 Wampir 2 i SZD-24 Foka Szybowcowego Zakładu Doświadczalnego w Bielsku-Białej[1][3].

W 1962 roku Zygadlewicz rozpoczął trwającą do końca dekady współpracę z Zakładami Radiowymi Unitra-Diora. Był autorem form radioodbiorników, m.in. Rytm i Krokus (1964), Ewa (z Piotrem Tworzem, 1969). Projektował też obudowy telewizorów, m.in. Tosca i Szeherezada (połowa lat 60.), Ametyst 102 (Warszawskie Zakłady Telewizyjne, 1968). W 1967 roku Zygadlewicz przedstawił Łódzkim Zakładom Kinotechnicznym (ŁZK) studium rodziny kinowych aparatów projekcyjnych i formę domowego projektora na film 8 mm. Ten drugi wszedł do produkcji rok później jako AP-33 POLLUX. Zygadlewicz był też autorem formy zestawu kserograficznego KS-4 produkowanego w ŁZK od 1968 roku. W 1970 roku projektant stworzył formę telefonu dla radomskich Zakładów Wytwórczych Aparatury Teletechnicznej. Po niewielkich modyfikacjach wszedł on do produkcji dwa lata później jako aparat telefoniczny Irys-72[14]. Od 1966 roku Zygadlewicz był członkiem Stowarzyszenia Projektantów Form Przemysłowych[1]. Pod koniec dekady na swoim koncie posiadał ponad 50 skomercjalizowanych projektów[15]. Formy przedmiotów projektowanych w tym okresie przez Zygadlewicza cechuje maksymalizacja funkcjonalności i głęboka analiza ergonomii ich użytkowania.

Dobre rozwiązanie powinno dać czytelny projekt: taką formę plastyczną, która by w sposób zupełnie jednoznaczny uzmysławiała człowiekowi sposób użytkowania. By nie trzeba było czytać instrukcji.

Janusz Zygadlewicz w rozmowie o projektowaniu z Andrzejem A. Mroczkiem[16]

Przenośne radioodbiorniki Krokus i Ewa mogą pracować w różnych pozycjach zapewniając wygodny dostęp do nastaw, dodatkowo mogą być podwieszone we wnęce przedniej konsoli samochodu osobowego. Telefon Irys-72 jest przystosowany zarówno do podwieszenia na ścianie, jak i pracy na biurku. Słuchawkę można odwiesić w pozycji oczekiwania, nie rozłączając rozmowy[14]. Zygadlewicz znany był z tego, że często z własnej inicjatywy przedstawiał wzbogacone w funkcjonalności formy przedmiotów producentom, co przy akceptacji z ich strony prowadziło do opracowania zupełnie nowych modeli produktów[16].

  •  
    Radioodbiornik przenośny Diora Krokus – pozycja stojąca
  •  
    Radioodbiornik przenośny Diora Krokus – pozycja leżąca
  •  
    Radioodbiornik przenośny Diora Ewa – pozycja stojąca
  •  
    Radioodbiornik przenośny Diora Ewa – pozycja leżąca
  •  
    Projektor na film 8 mm AP-33 POLLUX
  •  
    Prototyp aparatu telefonicznego RWT Irys-72
  •  
    Magnetofon szpulowy ZRK ZK-146
  •  
    Studium nadwozia samochodu Fiat 125 GT

W 1972 roku Zygadlewicz na 8 lat podjął współpracę z Zakładami Radiowymi im. Marcina Kasprzaka (ZRK). Z tego okresu najbardziej rozpoznawalny jest projekt magnetofonu szpulowego ZK-146. Jednak ostatnia dekada aktywności Zygadlewicza to powrót do projektowania dla branży motoryzacyjnej. Jeszcze w 1970 roku powstała niezrealizowana stylizacja GT Polskiego Fiata 125p[1], natomiast dwa ostatnie projekty motoryzacyjne zapewniły rozpoznawalność stylowi projektanta i nadal są produkowane. To wytwarzana od 1973 roku przyczepa kempingowa N126 zaprojektowana dla Zakładów Sprzętu Precyzyjnego „Niewiadów” i rodzina elektrycznych wózków golfowych, pasażerskich i bagażowych Melex, zaprojektowanych w latach 1970–1972 dla WSK „PZL-Mielec”. Niektóre pojazdy elektryczne powstałej w 1993 roku w wyniku prywatyzacji spółki Melex nadal nawiązują do stylizacji Zygadlewicza.

Jest pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 193-1-16)[17].

 
Grób Janusza Zygadlewicza na Starych Powązkach w Warszawie
  •  
    Szkic projektowy przyczepy N126
  •  
    Przyczepa kempingowa Niewiadów N126
  •  
    Pojazd elektryczny Melex w stylizacji z początku produkcji
  •  
    Melexy obsługujące wystawę Expo Milano 2015

Wystawy / nagrody[1]

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i Zygadlewicz Janusz. [w:] Słownik projektantów polskich [on-line]. Instytut Wzornictwa Przemysłowego. [dostęp 2021-02-25]. (pol.).
  2. ↑ Spis zmarłych. Nazwiska z zakresu Zwino-Zyz – Nekrologi Warszawskie – Baza Nekrologów. [dostęp 2021-03-02]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e Anna Maga: Janusz Zygadlewicz – Sense of Industry. culture.pl. [dostęp 2021-02-25]. (ang.).
  4. ↑ Stefan Bratkowski. Zygadlewicz – rewolucja formy. „Dookoła Świata”. 15-16 (328-329), 1960. Warszawa. ISSN 0012-5458. 
  5. ↑ Zbiory – Smyk (Automobilista XI 2011) [online], muzeumtechniki.eu [dostęp 2021-02-25].
  6. ↑ Mieczysław Płocica: Pięć rzeczy, których nie wiesz o Mikrusie. oldtimery.com. [dostęp 2021-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-04)]. (pol.).
  7. ↑ Janusz Zygadlewicz. Nasi styliści projektują nadwozie Moskwicza. „Motor”. 47, 1958. Warszawa. ISSN 0580-0447. 
  8. ↑ Zbigniew D. Skoczek. Kulisy polskiej motoryzacji. Socjalistyczny Volkswagen. „Motor”. 16, 2006. Warszawa. ISSN 0580-0447. 
  9. ↑ Stefan Bratkowski, Zbigniew Lesiewski. DOD, samochód dla każdego z was. „Dookoła Świata”. 28 (289), 1959-07-12. Warszawa. ISSN 0012-5458. 
  10. ↑ Marek Ponikowski. Kto się bał DOD-a? Wspomnienia Marka Ponikowskiego. „Dziennik Bałtycki”, 2013-02-21. Gdańsk. ISSN 1898-3103. [dostęp 2021-02-26]. 
  11. ↑ Janusz Zygadlewicz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-02-26].
  12. ↑ Janusz Zygadlewicz. [w:] FilmPolski.pl [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2021-02-26]. (pol.).
  13. ↑ Stawka większa niż życie (spektakl TV). [w:] FilmPolski.pl [on-line]. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi. [dostęp 2021-03-01]. (pol.).
  14. ↑ a b RWT Irys-72. [w:] Telefony PRL [on-line]. Wirtualne muzeum – polskie telefony – PRL – telemuzeum – telesfor99.org. [dostęp 2021-03-01]. (pol.).
  15. ↑ Andrzej Moldenhawer. PIĘKNO W TECHNICE (Spotkanie z Januszem Zygadlewiczem). „Młody Technik”. 259, s. 49–53, luty 1970. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”. 
  16. ↑ a b Andrzej A. Mroczek. Świat przedmiotów Janusza Zygadlewicza. „Kierunki”. 15 (773), s. 14, 1971. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”. ISSN 0450-240X. 
  17. ↑ Cmentarz Stare Powązki: STEFAN ZYGADLEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-03-02].
  18. ↑ OSTIV Awards. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  19. ↑ (jp). Złoty medal na Targach Lipskich dla kserografu KS-4. „Dziennik Łódzki”. Rok XXIII (59 (6684)), s. 1, 1968-03-09. Łódź. ISSN 1898-3111. [dostęp 2016-03-12]. (pol.). 

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Janusz_Zygadlewicz&oldid=74979677”