Wikipedia

Jacek Jezierski (kasztelan)

polski działacz gospodarczy, publicysta, kasztelan
Ten artykuł dotyczy kasztelana łukowskiego. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Jacek (Hiacynt) Jezierski herbu Nowina[1] (ur. 1722 w ziemi łukowskiej, zm. 23 listopada 1805 w Otwocku Wielkim) – pisarz polityczny i ekonomiczny, publicysta i działacz gospodarczy.

Jacek (Hiacynt) Jezierski
Herb
Jezierski hrabia Nowina
Data urodzenia

1722

Data i miejsce śmierci

23 listopada 1805
Otwock

Ojciec

Ludwik Gołąbek-Jezierski

Matka

Wiktoria ze Stoińskich

Odznaczenia
Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)

Życiorys

edytuj

Urodzony w ziemi łukowskiej, jako syn Ludwika, komornika ziemskiego łukowskiego, i Wiktorii ze Stoińskich. Za panowania Augusta III, przez 22 lata służył w wojsku kończąc ją w stopniu kapitana regimentu artylerii konnej oraz tytularnego generała majora Buławy Wielkiej Koronnej[2]. Około 1758 wykupił od rodzeństwa dobra rodzinne w ziemi łukowskiej. W 1782 nabył za pół miliona złotych dobra malenieckie znajdujące się koło Końskich w Zagłębiu Staropolskim[3]. Uprzemysłowił majątek spiętrzając w 1794 wody przepływającej przez Maleniec rzeki Czarnej i napędzając za jej pomocą koła wodne zyskując energię dla zbudowanych ze swoich środków młyna, tartaku oraz fryszerni[3]. Część jego warsztatów zachowała się do dnia dzisiejszego i stanowi część Muzeum Techniki w Maleńcu.

Już jako skarbnik łukowski był członkiem konfederacji Czartoryskich w 1764 i posłem na sejm konwokacyjny (1764) z województwa lubelskiego[4], na którym popierał program Czartoryskich. W 1766 był posłem na Sejm Czaplica z województwa lubelskiego[5]. Posłował na prawie wszystkie następne sejmy w latach 60. i 70. XVIII wieku. Uczestnik konfederacji radomskiej w 1767[6] (podpisał manifest konfederacji w imieniu ziemi łukowskiej) i konsyliarz do Konfederacji Generalnej. W załączniku do depeszy z 2 października 1767 do prezydenta Kolegium Spraw Zagranicznych Imperium Rosyjskiego Nikity Panina, poseł rosyjski Nikołaj Repnin określił go jako posła właściwego dla realizacji rosyjskich planów na sejmie 1767[7]. Poseł województwa lubelskiego na Sejm repninowski[8]. Członek konfederacji Adama Ponińskiego w 1773[9]. Jako poseł nurski na Sejmie Rozbiorowym 1773–1775 wszedł w skład delegacji wyłonionej pod naciskiem dyplomatów trzech państw rozbiorczych, mającej przeprowadzić rozbiór[10]. Gdy 21 kwietnia 1773 mocarstwa zaborcze wydały notę żądającą opróżnienia sali poselskiej, a po ogłoszeniu solwowania sesji posłowie Tadeusz Reytan, Samuel Korsak i Stanisław Bohuszewicz nadal jej nie opuszczali, a Reytan usiłując zatrzymać na sali posłów stanął w drzwiach rozkrzyżowawszy ręce, a potem zaklinając ich na miłość Boga i ojczyzny padł na ziemię wołając, by deptali jego ciało, poseł Jezierski zawołał: "ja pierwszy" i przestąpił nad leżącym[11] w wówczas podobnie postąpili także pozostali posłowie. 18 września 1773 Jezierski podpisał traktaty cesji przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów ziem zagarniętych przez Rosję, Prusy i Austrię w I rozbiorze Polski[12].

Od 1775 kasztelan łukowski. Członek konfederacji Andrzeja Mokronowskiego w 1776 roku[13]. Kawaler Orderu Świętego Stanisława (1782). Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego[14].

Założył pierwszą w Polsce fabrykę kos w Sobieniach Szlacheckich.

Twórczość

edytuj

Ważniejsze utwory

edytuj
  1. Mowy... na sejmie convocationis 1764 miane..., Warszawa 1764; ponadto wyd. osobno: Mowa... przy konkluzji sejmu convocationis 1764, brak miejsca i roku wydania
  2. (Mowy sejmowe z lat 1788–1789), druk bez karty tytułowej zawiera 32 mowy; także powiększony o mowy z roku 1790, zbiór 41 mów, druk bez karty tytułowej; następujące miały ponadto wyd. osobne z: 12, 13, 27 stycznia; 9 lutego; 9, 12, 13, 16, 24, 28 marca; 6, 29, 30 kwietnia; 4, 12 maja; 21 lipca; 24 września; 9 października; 15 grudnia 1789; 21, 22 lipca; 3 sierpnia 1790; Mowa... o przerwaniu głosu brak daty; Mowa... za projektami podatków brak daty
  3. Zgoda i niezgoda z autorem „Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego”, Zbiór pism, do których były powodem „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”, Warszawa 1788; fragmenty przedr. B. Suchodolski: Idee społeczne doby stanisławowskiej, Warszawa 1948, s. 116-118, 152-154
  4. Projekt przez... podany: Dochód starostw tymczasowy, brak miejsca wydania (1789)
  5. „Projekt sejmowy z autora Zgoda i niezgoda wynikający”, brak miejsca wydania 1789 (wyd. anonimowe; autorstwo wskazane w przypisie jednej z części poz. 12)
  6. Respons na list plebana pod płaszczykiem kanonika, brak miejsca wydania 1789 (odpowiedź W. Skarszewskiemu na pismo: List plebana do korespondenta warszawskiego, brak miejsca wydania 1788; ciąg dalszy polemiki: Odpowiedź plebana na nowe zarzuty przeciwko duchowieństwu polskiemu, brak miejsca wydania 1789)
  7. List do przyjaciela w okolicznościach miast tyczących się, z Warszawy pisany, Warszawa (1790); wyd. następne: wyd. 2: ... „z dodatkami”, Warszawa (1790); Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 2, Wrocław 1959 (przedruk z wyd. 2); wydania XVIII-wieczne, anonimowe, nieodnotowane u Estreichera pod Jezierskim
  8. Odkrycie przekupstw (projekt do prawa), brak miejsca wydania 1790
  9. „Projekt banku narodowego”, Pamiętnik Historyczno-Polityczny 1790, t. 2 i osobno, brak miejsca wydania 1790
  10. Objaśnienie projektu do banku, brak miejsca wydania 1790
  11. Prośba do Najjaśniejszych Stanów (oraz) Projekt... do powtórnego zalecenia, brak miejsca wydania (1790)
  12. Wszyscy błądzą. Rozmowa pana z rolnikiem, obaj z błędu wychodzą, Warszawa 1790, cz. 2: Wszyscy błądzą. Rozmowa druga pana z rolnikiem, Warszawa 1790; przedr.: Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 1, Wrocław 1955
  13. Zdanie swoje o panowaniu dożywotnim i sukcesjonalnym rozwadze publiczności oddaje, a o sąd z doświadczenia, nie argumentów prosi, Warszawa 1790
  14. Jak życzy, tak pisze. Skarb, wojsko, pierwsze uszczęśliwienie, reszta nie zginie, Warszawa 1791
  15. Kopia listu do Angielczyka, pisanego w Warszawie, Warszawa (1791)
  16. Kurlandia bez pana, miasta bez prawa. Krótko niewiadomym o rewolucji Księstwa Kurlandzkiego Polsko-Moskiewskiego podana wiadomość, Warszawa (1791); przedr.: Miasta bez prawa, Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 4, Wrocław 1961
  17. Objazd rzek z relacji W. Komara Starosty Szołomeckiego do druku podanej skrócony, a przez... dodatkami i uwagami powiększony..., brak miejsca wydania (1791)
  18. Projekt w deputacji konstytucyjnej, za zniesieniem się z Komisją Skarbową roztrząsany i zgodnie ułożony, brak miejsca wydania (1791)
  19. Rada... na sejmie, Warszawa (1791)
  20. Stempel kortowy fabryk krajowych... zniżyć radzi (projekt do prawa), brak miejsca wydania (1791)
  21. Obrona kraju generalna (projekt do prawa), brak miejsca wydania (1792)
  22. Votowanie... podczas turnum dnia 27 stycznia 1792, Warszawa brak roku wydania
  23. Votum... za Komisją Wojskową, Warszawa brak roku wydania
  24. Taksa próżniaków do uwagi klubu warszawskiego i teraźniejszej policji, druk nieznany (złożony 3 maja 1792 na sesji Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji), w rękopisie Archiwum Głównego Akt Dawnych (Zbiory Branickich z Suchej, sygn. 18/1000) – znajdują się: Wiersze WP. Jezierskiego skarbnika ziemi łukowskiej na Sejm Convocationis... 1765 wydane.

Przekłady

edytuj
  1. W. Robertson: Historia odkrycia Ameryki przez Kolomba, wynalezienia i podbicia Meksyku przez Korteza, podbicia Peru przez Pizarra, napisana w francuskim języku(!) przez Robertsona, a na polski przełożona i skrócona przez..., Warszawa 1789 (w tytule pomyłka tłumacza; Robertson napisał Historię... po angielsku, przetłumaczona na francuski w roku 1778 przez J.B. A. Suarda i A. Moreletta).

Prace edytorskie

edytuj
  1. Traktaty polskie z sąsiednimi mocarstwami zawarte od r. 1618, jak najkródziej być mogło, w samych istotniejszych punktach zebrane, z konstytucji wyjęte. Z przydatkiem niektórych innych autorów, dla sejmujących wypisane i do druku r. 1789... podane, Warszawa (1789).

Pisma mylnie przypisywane Jezierskiemu

edytuj
  1. Bezstronne zastanowienie się nad projektowaną ustawą następstwa tronu w Polszcze. Przez pewnego szlachcica ziemi łukowskiej, Warszawa 1790 (druk anonimowy; przypisany Jezierskiemu przez M. Szyjkowskiego na podstawie mylnie odczytanej notki Estreichera; pomyłkę prostuje K. Zienkowska)
  2. List odpowiedni pisany do przyjaciela: Względem ustawy rządowej na d. 3 maja 1791 uchwalonej. Przez J.K. S. szlachcica ziemi łukowskiej, Warszawa 1792
  3. Czytałem. A ja wcale trzymam lepiej o królu. A ja wcale. To jest, tak, po prostu, jak widzę, słyszę i pojmuję, ziemianin, brak miejsca wydania 1792 (druk anonimowy; przypisanie Estreichera kwestionuje K. Zienkowska).

Materiały

edytuj
  1. Upewnienie emphiteusis ur. Jezierskiemu, brak miejsca wydania (1774)
  2. Pozwolenie rozrządzenia fortuną dla W. Jezierskiego kasztelana łukowskiego, brak miejsca i roku wydania.

Opracowania monograficzne

edytuj
  1. K. Zienkowska: J. Jezierski, kasztelan łukowski (1722-1805). Z dziejów szlachty polskiej XVIII w., Warszawa 1963.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Krystyna Zienkowska, Jacek Jezierski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XI, 1964-1965, s. 204.
  2. ↑ T. 5: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 36.
  3. ↑ a b Praca Zbiorowa: Maleniec. Zabytkowy zespół walcowni i gwoździarni. Katowice: Stowarzyszenie Przyjaciół Zabytków Techniki „Maleniec”, 2005. ISBN 83-88415-31-X.
  4. ↑ Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 92.
  5. ↑ Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766..., brak paginacji, foliacja k. 3.
  6. ↑ Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, Warszawa 1900 t. I, s. 311.
  7. ↑ Носов Б. В. Установление российского господства в Речи Посполитой. 1756–1768 гг. Moskwa, 2004, s. 663.
  8. ↑ Antoni Sozański, Imienne spisy osób duchownych, świeckich i wojskowych, które w pierwszych ośmiu latach panowania króla Stanisława Poniatowskiego od 1764-1772 r. w rządzie lub przy administracyi Rzeczypospolitéj udział brały [...]. Cz. 1, Tablice i rejestr, Kraków 1866, s. 34.
  9. ↑ Actum in Curia Regia Varsaviensi Feria Tertia post Dominicam Conductus Paschae videlicet, die vigesima Mensis Aprilis Anno Domini Millesimo Septingentesimo Septuagesimo Tertio. [Inc. tekst pol.:] My Posłowie na Seym blisko następuiący [...], b.n.s.
  10. ↑ Ryszard Chojecki, Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., w: Kwartalnik Historyczny, LXXIX, nr 3, 1972, s. 545-562.
  11. ↑ Józef Geresz, Ustanowienie kasztelanii łukowskiej w 1775 r., Echo Katolickie, 26 sierpnia 2009 r.
  12. ↑ Volumina Legum t. VIII, Petersburg 1860, s. 21-48.
  13. ↑ Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 528.
  14. ↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 313.

Bibliografia

edytuj
Lektura uzupełniająca (wybrana)
  • Do autora „Zgody i niezgody z autorem Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego”: Warszawa 1788
  • (J. Baudouin de Courtenay?): Bezstronne uwagi nad mową J. W. Jezierskiego... mianą na sejmie dnia 15 grudnia 1789 przeciwko mieszczanom, brak miejsca wydania (1790)
  • F. Schulz: Reise eines Liefländers von Riga nach Warschau, Berlin 1795–1796, tłum. na język polski J. I. Kraszewski: Polska w r. 1793 według podróży..., Drezno 1870; wyd. 3: Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy, oprac. W. Zawadzki, Warszawa 1956
  • J. Kitowicz: Pamiętniki do panowania Stanisława Poniatowskiego t. 1, Poznań 1845, s. 64-66 i wyd. następne
  • A. Magier: Estetyka miasta stołecznego Warszawy (ukończone około roku 1833), wyd. H. Szwankowska, przypisy historyczno-literackie oprac. J. W. Gomulicki, Wrocław 1963
  • Anonim Podolanin: Pamiętnik anegdotyczny z czasów Stanisława Augusta, wyd. J. I. Kraszewski, Poznań 1867 i wyd. następne
  • S. Bukar: Pamiętniki (powst. przed rokiem 1853), Drezno 1871, s. 82
  • T. Święcki: Historyczne pamiątki... t. 1, Warszawa 1858
  • F.M. Sobieszczański: „Encyklopedia powszechna” Orgelbranda, t. 13 (1863)
  • R. Pilat: O literaturze politycznej Sejmu Czteroletniego (1788–1792), „Przegląd Polski” XI 1871, I-II 1872; odb. Kraków 1872, s. 103 i następne.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jacek_Jezierski_(kasztelan)&oldid=73987033”