Wikipedia

Język ogólny

ogół środków językowych akceptowanych i rozumianych przez wszystkich użytkowników języka
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 9 kwi 2024. Od tego czasu wykonano 2 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

Język ogólny (lub język powszechny)[1] – zespół środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, stylistycznych) akceptowanych i rozumianych przez ogół użytkowników języka[2]. Pojęcie to może być rozumiane na różne sposoby: bywa przeciwstawiane dialektom – i odnoszone do odmian ogólnonarodowych (języków standardowych) – bądź odmianom środowiskowym lub fachowym. W obiegu naukowym funkcjonuje kilka bardziej precyzyjnych ujęć tego terminu, wypracowanych na gruncie różnych tradycji lingwistycznych.

Znaczenie

edytuj

Na gruncie polskiej lingwistyki pod pojęciem języka ogólnego (czy też ogólnonarodowego[3][4]) rozumie się taką formę egzystencji języka, która służy jako ponadgwarowy środek porozumiewawczy. Stoi ona zatem w opozycji do obiegowych dialektów. Cechuje się wysokim wypracowaniem funkcjonalnym (wariacyjnością stylistyczną i zastosowaniem we wszelkich obszarach życia publicznego), a także podległością autorytatywnej kodyfikacji[5]. Odmiana ogólna polszczyzny funkcjonuje zarówno w postaci pisanej, jak też ustnej[5] i jest znana praktycznie wszystkim użytkownikom języka (a większość społeczeństwa posługuje się nią na co dzień)[6]. W takim rozumieniu język ogólny można utożsamić z językiem standardowym[3][4]. Określeniu „język standardowy” bywa jednak przypisywany dodatkowy element oceniający, sugerujący, że mowa o pewnych jakościowych formach języka ogólnego; termin „język ogólny” nawiązuje natomiast do zasięgu tej odmiany języka[6].

Język ogólny można także rozumieć węziej, tj. jako standard normatywno-szkolny, nauczany w procesie edukacji i kodyfikowany za pośrednictwem wydawnictw normatywnych. Przeciwstawia się on ściśle wariantom regionalnym i środowiskowym, które czerpią z zasobów języka standardowego (w zakresie gramatyki i podstawowej leksyki) – i bywają włączane pod pojęcie języka ogólnego[7].

Termin „język ogólny” na gruncie polskim wprowadził Zenon Klemensiewicz[6], z czasem zaczął on wypierać starsze określenie „język literacki”[8]. Klemensiewicz proponował stosowanie nazwy „język literacki” na oznaczenie pisanej formy języka ogólnego, a nazwy „dialekt kulturalny” na określenie formy ustnej; rozróżnienie to jednak się nie przyjęło. Inną nieprzyjętą propozycją stało się określenie „wspólny”[6].

W języku niemieckim występują terminy Gemeinsprache[9][10] i Einheitssprache[11], a w języku francuskim mówi się o langue commune[9][11]. Podobnie w języku rosyjskim spotyka się analogiczny termin – общенациональный язык (obszczenacyonalnyj jazyk)[9]. W języku fińskim termin yleiskieli („język ogólny”) również określa język standardowy[12]. Na gruncie indonezyjskim używa się sformułowania bahasa umum[2]. W Japonii przyjęły się bliskoznaczne określenia: kyōtsūgo (共通語, „język ogólny, wspólny”) i hyōjungo (標準語, „język standardowy”); oba terminy często funkcjonują wymiennie, przy czym pierwotnie nazwę kyōtsūgo nadano odmianie japońskiego z Shirakawy (prefektura Fukushima), jedynie zbliżonej do języka standardowego, ale niebędącej też dialektem tradycyjnym[13].

Inne znaczenia

edytuj

W piśmiennictwie językoznawczym można również spotkać dwa alternatywne rozumienia terminu „język ogólny”:

  • odmiana języka służąca jako wspólny, supradialektalny środek komunikacji w obrębie szerszego terytorium, niekoniecznie równoważna ze skodyfikowanym standardem lub wręcz występująca poza jego ramy (np. interdialekt ogólnoczeski, zwany m.in. „nieliterackim językiem ogólnym”)[14][15]; niemiecki termin Gemeinsprache może określać odmianę, który służy jako powszechny środek komunikacji, ale jest pozbawiona formy pisanej i nie została jeszcze przyjęta jako standard narodowy[16];
  • w badaniach nad językami specjalistycznymi język ogólny (Gemeinsprache) stoi w opozycji do języka specjalistycznego[17][18]; bywa także odróżniany od języka literatury[19], prozy artystycznej czy poezji[18].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Tomasz Bekrycht, Jerzy Leszczyński, Paweł Łabieniec, Podstawy doktryny prawnej, Warszawa: Wolters Kluwer, 2021, s. 191 (przyp. 8), ISBN 978-83-8223-636-1, ISBN 978-83-8223-959-1, OCLC 1242412941 [dostęp 2023-10-03].
  2. ↑ a b Harimurti Kridalaksana, Kamus Linguistik, wyd. 4, Jakarta: Gramedia Pustaka Utama, 2013, s. 29, ISBN 978-979-22-3570-8, OCLC 778116237 (indonez.).
  3. ↑ a b Agnieszka Spagińska-Pruszak, Sytuacja językowa w byłej Jugosławii, wyd. 2, Łask: Oficyna Wydawnicza Leksem, 2005, s. 8, ISBN 978-83-60178-05-8, OCLC 71306188.
  4. ↑ a b Ewa Rogowska-Cybulska, O kreowaniu „parafraz słowotwórczych” w tekstach reklam (w kontekście uwag o słowotwórstwie języków niestandardowych), „Slavia Meridionalis”, 9, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 2009, s. 38–46, patrz s. 38.
  5. ↑ a b Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna, [w:] Halina Karaś, Podstawy dialektologii, [w:] Dialekty i gwary polskie, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka [dostęp 2019-05-13].
  6. ↑ a b c d Irena Bajerowa, W sprawie terminów dla polskiej koine, „Prace filologiczne”, 46, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2001, s. 35–40.
  7. ↑ Tomasz Piekot, Język w grupie społecznej: wprowadzenie do analizy socjolektu, Wałbrzych: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, 2008, s. 15–16, ISBN 978-83-88425-38-7, OCLC 297524942 [dostęp 2023-10-03].
  8. ↑ Stanisław Gajda, Komunikacyjny model zróżnicowania współczesnej polszczyzny, [w:] Jerzy Sierociuk (red.), Gwary dziś, t. 3: Wewnętrzne zróżnicowanie języka wsi, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2006, s. 7–17, ISBN 978-83-7063-481-0, patrz s. 13.
  9. ↑ a b c Danuta Buttler, Synteza teorii języka ogólnego (literackiego). Alois Jedlicka, Spisovný jazyk v současné komunikaci. Praha 1974, Universita Karlova, s. 227 (recenzja), „Poradnik Językowy”, 8/1977, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 360–365, patrz s. 362.
  10. ↑ Ewa Pajewska, Słownictwo tematyczne związane z lasem w kontekście badań nad językami specjalistycznymi, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003, s. 32, ISBN 83-7241-283-9, Cytat: „Gemeinsprache – język ogólny (literacki w odróżnieniu od dialektów)”.
  11. ↑ a b Ulrich Ammon, Standard variety, [w:] Ulrich Ammon i inni red., Sociolinguistics, wyd. 2, t. 1, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2004 (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft / Handbooks of Linguistics and Communication Science 3/1), s. 273–283, DOI: 10.1515/9783110141894.1.2.273, ISBN 978-3-11-014189-4, OCLC 614922494 (ang.), patrz s. 274.
  12. ↑ Marc-Antoine Mahieu, The genitive case and the possessive construction in Finnish, [w:] Anne Carlier, Jean-Christophe Verstraete (red.), The Genitive, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 2013 (Case and Grammatical Relations Across Languages 5), s. 19–54, DOI: 10.1075/cagral.5.04mah, ISBN 978-90-272-9105-9, OCLC 838202011 (ang.), patrz s. 53, przyp. 2.
  13. ↑ Shinji Sanada, Japanese dialects, [w:] Patrick Heinrich, Yumiko Ohara (red.), Routledge Handbook of Japanese Sociolinguistics, Yumiko Ohara, Abingdon–New York: Routledge, 2019, s. 63–77, DOI: 10.4324/9781315213378, ISBN 978-1-315-21337-8, ISBN 978-0-415-79027-7, OCLC 1085576336 (ang.).
  14. ↑ Milena Hebal, Dystrybucja zakończeń imiesłowu przeszłego czynnego we współczesnym języku czeskim, „Bohemistyka”, III (4), 2003, s. 299–320, ISSN 1642-9893, patrz s. 299, przyp. 1.
  15. ↑ Andrzej Sieczkowski, Co piszą o języku?, „Poradnik Językowy”, 3/1969, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 169–174, patrz s. 171.
  16. ↑ Peter Auer, Europe’s sociolinguistic unity, or: A typology of European dialect/standard constellations, [w:] Nicole Delbecque, Johan van der Auwera, Dirk Geeraerts (red.), Perspectives on Variation, Berlin–New York: De Gruyter Mouton, 2005 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 163), s. 7–42, DOI: 10.1515/9783110909579.7, ISBN 978-3-11-090957-9, patrz s. 8, 10.
  17. ↑ Sambor Grucza, Lingwistyka języków specjalistycznych, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej, 2013 (Studi@ Naukowe 3), s. 30, ISBN 978-83-64020-02-5.
  18. ↑ a b Reiner Arntz, Heribert Picht, Klaus-Dirk Schmitz, Einführung in die Terminologiearbeit, wyd. 7, Hildesheim–Zürich–New York: Georg Olms Verlag, 2014, s. 18, ISBN 978-3-487-15056-7, OCLC 875560128 [dostęp 2024-01-20] (niem.).
  19. ↑ Mary Snell-Hornby, Translation Studies: An integrated approach, wyd. popr., Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 1995, s. 37 (przyp. 20), DOI: 10.1075/z.38, ISBN 978-90-272-8621-5, ISBN 90-272-2060-3, ISBN 1-55619-052-2 (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_ogólny&oldid=73446544”