Irena Mrozowicka
Irena Mrozowicka h. Prus III, ps. „Nagoda”, „Niebliziński", „N...a" (ur. 1863 w Sieczkowie, zm. w grudniu 1939 we Lwowie) – polska pisarka dla młodzieży i dzieci, działaczka społeczna.
| |
 Prus III | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1863 |
| Data i miejsce śmierci |
grudzień 1939 |
| Ojciec |
Stanisław Piotr Mrozowicki herbu Prus III |
| Matka |
Eugenia Załęska herbu Prus III |
| Rodzeństwo |
Stanisław, Gabriela, Zofia |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodziła się w 1863[1], jako córka Stanisława Piotra Mrozowickiego, ziemianina, członka Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim i Eugenii z Załęskich herbu Prus III[1]. Siostrą Ireny była pisarka Zofia Mrozowicka (ps. „Iza, Z M., Z.Mr., Zofia M.”)[2]. Po upadku powstania styczniowego, podczas którego znaczącą rolę odegrał stryj, Michał Władysław[3][4], rodzina zmuszona była sprzedać majątek i przeniosła się około 1872 roku do Lwowa[5].
Podobnie jak jej starsze siostry, Gabriela i Zofia, odebrała staranne wychowanie domowe. We Lwowie, gdzie mieszkała aż do śmierci, bardzo wcześnie rozpoczęła działalność pisarską, występowała również pod pseudonimem „Nagoda”. Debiutowała w „Nowej Reformie” – dzienniku wydawanym od 1882 roku w Krakowie[6]. Początkowo publikowała bardziej literackie niż teatralne utwory[7][8], następnie publikowała w licznych czasopismach krakowskich i lwowskich, m.in. w „Gazecie Lwowskiej” oraz warszawskich, m.in. w tygodnikach „Biesiada Literacka” i „Wieczory Rodzinne”[9]. W latach 1893–1904 wspólnie z siostrą Zofią redagowała dwutygodnik „Wiek Młody”. Współpracowała z czasopismami pedagogicznymi wydawanymi w Warszawie, m.in. z „Przeglądem Pedagogicznym” i z „Wychowaniem w Domu i Szkole”. W 1907 roku na zjeździe pracowników oświatowych ze środowisk wiejskich oraz wybitnych znawców teatru, podczas którego założono Związek Teatrów i Chórów Włościańskich, została wybrana razem ze swoją siostrą Zofią na członka jego zarządu[6].
Jej utwory podejmujące tematy społeczne wywoływały ostrą reakcję środowiska prawicowo-konserwatywnego, które uznawały je za zbyt postępowe lub wręcz feministyczne. Przykładem tego może być recenzja jej książki „Po zwycięstwie” z 1909 r., pióra Stefana Kiełczyńskiego, opublikowana w warszawskim piśmie „Społeczeństwo: tygodnik naukowo-literacki, społeczny i polityczny”[10], w której autor tzw. „literaturę kobiecą” potraktował jako: „…oficjalny dowód twórczego bezładu i przyciemności duchowej autorek”.
Na początku 1920 roku z inicjatywy związku Teatrów i Chórów Włościańskich oraz Komitetu Obrony Kresów zachodnich Irena Mrozowicka ułożyła „Szopkę plebiscytową”, która miała służyć jako środek agitacyjny na potrzeby plebiscytu na Górnym Śląsku. Po jednym przedstawieniu w sali Kasyna i Koła Literacko-artystycznego we Lwowie, zespół teatralny wyruszył z tym utworem „w okolice plebiscytowe”. Jak pisała wówczas prasa lwowska („Gazeta Poranna”, nr 5061/1920, „Kurier Lwowski”, nr 24/1920): „dostanie się szopki poza linię strzeżoną dotąd przez Niemców jest już możliwe, przeto za dni kilka król Herod wyjeżdża na Śląsk oddać głowę pod kosę śmierci”[11].
Niektóre jej utwory były grane przez teatry zawodowe we Lwowie, Poznaniu i innych miastach, np. w 1931 roku jej baśń sceniczna „Noc św. Mikołaja w lesie” w 4 aktach była grana z powodzeniem w Teatrze Wielkim i Teatrze Rozmaitości we Lwowie[12].
Do słów jej utworu pt. Bogarodzica: Pieśń Wielkanocna melodia archaiczna, kompozytor Władysław Rzepko skomponował muzykę w 1925 roku pt. Kwitną sady[13][14].
Od 1910 roku była członkiem wspierającym zwyczajnym Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej we Lwowie oraz w lutym 1931 roku została powołana na członka zarządu Lwowskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich[15].
Nie założyła rodziny, zmarła w grudniu 1939 we Lwowie i została pochowana w grobie rodzinnym na Cmentarzu Łyczakowskim[16].
Odznaczenia
edytuj- Srebrny Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)[17]
Twórczość
edytuj- Własnemi oczyma: Nowele, Lwów 1889[18]
- Piastunka (nowela), Kraków 1890[19]
- Jak wszystkie i inne nowele i obrazki, Warszawa 1892[20]
- Mowa jest srebrem a milczenie złotem, [w:] „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, R. 11: 1894, nr 26, s. 311–312
- Prima aprilis, Lwów 1894
- Kłótnia o wiatr, Lwów 1894
- Bunt aniołów. Komedia, Lwów 1895
- Złapał żołnierz Tatarzyna a Tatarzyna za łeb trzyma, [w:] „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, R. 12: 1895, nr 30, s. 350–351
- Gdzie diabeł nie może tam babę pośle, [w:] „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, R. 12: 1895, nr 29, s. 338–339
- Uroki: Komedya w jednym akcie, Lwów 1895[21] (tłumaczenie w języku niemieckim Alberta Weissa opublikowało pismo „Jung-Deutschland und Jung-Oesterreich”, 1897)
- Perełka: Obrazek sceniczny, Warszawa 1896[22]
- Za głosem dumy: Powieść dla młodzieży, I wyd. Lwów 1897, II w. Warszawa 1904[23][24], III w. Lwów 1929, IV w. (jako I t. Wydania zbiorowego dzieł dla młodzieży I.M., Lwów 1929), V w. W-a 1934
- W płytkim prądzie: Powieść, Warszawa 1898[25]
- Trzy listy, Lwów 1900
- Wielkie cele: Powieść dla młodzieży, Lwów 1903
- Spełnione marzenia: Powieść dla młodzieży, Lwów 1903
- Złote mosty: Powieść, Kraków 1906
- Bankrut, Lwów 1907
- Marzenia Julka. Powieść dla młodzieży, I wyd. Warszawa 1907[26][27], II wyd. Lwów 1933
- Po zwycięstwie: Powieść, Lwów 1909[28]
- Dzwony, Lwów 1911[29]
- Bez ten święty opłatek, Sztuka ludowa w 3 odsłonach, Poznań 1912[30]
- Pod obce niebo: obrazek dramatyczny ze śpiewami, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 31)
- Jaś gospodynią: Komedyjka w dwóch odsłonach, Lwów 1922[31], seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 32)
- Król i królowa: komedia w 1 odsłonie, Lwów 1922 (pod pseud. Niebliziński), seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 33)
- Przemówiła!: Idylla małżeńska w jednej odsłonie, Lwów 1922[32]
- Szczęśliwi ci dorośli: komedia w 1 odsłonie, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 34)
- Król migdałowy, Lwów 1922[33]
- Koledzy: Powieść dla młodzieży, Lwów-Poznań, 1922, Lwów 1923[34]
- Dziunio zwycięzcą: Komedyjka w jednym akcie, Lwów 1922[35], seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 35)
- Winowajca: Komedyjka w jednym akcie, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 36)
- Zamieńmy się: Komedyjka w jednym akcie, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 37)
- Wielka nowina: komedyjka w jednym akcie, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 38)
- Trzy listy: komedyjka w jednym akcie, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 39)
- Odwet: komedyjka w jednym akcie, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 40)
- Kłótnia o wiatr: komedyjka w jednym akcie, Lwów 1922, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 40)
- Wesołą nowinę bracia słuchajcie: Jasełka kresowe w 3 odsłonach, I wyd. Lwów 1924[36], seria wyd.: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 42), II wyd. Katowice ok. 1946
- Sprawunek Marysi: obraz dramatyczny w jednym akcie, Lwów 1924[37], seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 43)
- Wicher i promień słońca: obraz dramatyczny w jednym akcie, Lwów 1924, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 43)
- Sprawunek Marysi: obraz dramatyczny w jednym akcie, Lwów 1924, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 43)
- Żniwa: obrazek krakowski w jednej odsłonie, Lwów 1924, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 43)
- Prima aprilis: komedyjka w jednej odsłonie, Lwów 1924, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 44)
- Babska polityka, komedia ludowa w 3 odsłonach, I wyd. Lwów 1924, II wyd. Katowice ok. 1946[38]
- Domyślny Staś: komedyjka w jednym akcie, Lwów 1924, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 45)
- By zabawić gości: Wesołe monologi dla młodzieży, Lwów 1925, seria wyd.: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 46)
- Posłuchajcie, wesołe monologi dla młodzieży, Lwów 1925[39], seria wyd.: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 47), II wyd. Katowice ok. 1946
- Za klasztorną furtą, I wyd. Lwów 1925[40], II wyd. jako I tom Wydania zbiorowego dzieł dla młodzieży Ireny Mrozowickiej pod tytułem „Ilona na pensji”, Lwów 1929
- Echo: Powieść dla młodzieży, I wyd. Lwów-Warszawa 1926
- Przez błękitną szybę: Nowele, Lwów 1927
- Noc św. Mikołaja w lesie: Widowisko sceniczne dla teatrów szkolnych, Lwów 1927, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 53)
- Gość w domu: Sztuka ludowa w dwóch aktach z życia Polaków na obczyźnie, Lwów 1928
- Las w świetlicy. Obrazek sceniczny, Lwów 1928
- Złota królewna: Powieść dla młodzieży, Warszawa-Lwów 1929[41]
- Złoty interes. Obrazek sceniczny w 1 odsłonie, Lwów 1933
- Zamorski doktór. Wesoły obrazek sceniczny w 2 odsłonach, Lwów 1933[42]
- Krysi(t)a: Sztuka ludowa w dwóch odsłonach, Lwów 1933[43]
- Frankowy testament, Sztuka ludowa w 3 odsłonach ze śpiewami i tańcami, Lwów 1934[44]
- Wicher i promień słońca. Obrazek dramatyczny w 1 odsłonie, Lwów[45]
- By zabawić gości. Wesołe monologi dla dzieci, Lwów
- Posłuchajcie. Wesołe monologi dla młodzieży, Lwów[46]
- W noc wigilijną: Obrazek sceniczny w jednej odsłonie, Lwów 1937, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 77)
- Gość w domu, Lwów 1937
- Bawimy się w radio (Niedziela pierwsza): Komedyjka w 1 odsłonie dla dzieci, Lwów 1938[47], seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 85)
- Bawimy się w teatr (Niedziela druga): Komedyjka w 1 odsłonie dla dzieci, Lwów 1938, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 86)
- Bawimy się w gry (Niedziela trzecia): Komedyjka w 1 odsłonie dla dzieci, Lwów 1938, seria wydawnicza: Biblioteczka Teatralna dla Dzieci i Młodzieży (tom 87)
- Królewicz maj: Kartki z dzienniczka Malwinki: Powieść dla młodych panienek, Lwów 1938[48]
- Liczne utwory publikowane w: Wieku Młodym. Dwutygodniku Ilustrowanym dla Dzieci i Młodzieży - Lwów, „Wieczorach Rodzinnych” - Warszawa, „Nowej Reformie” - Lwów, „Gazecie Lwowskiej” - Lwów, „Biesiadzie Literackiej” - Warszawa
- Cudowna kuracja, [w:] Komedie jednoaktowe, (seria: Komedie z Biblioteki Teatru Lwowskiego. t.1), opr. J. Baron, A. Musialik, Katowice 2017
- Albośmy to jacy tacy?, [w:] Teatry dla masowej publiczności, red. P. Olkusz, M. Wąsik, Łódź 2017
Przypisy
edytuj- ↑ a b Irena Mrozowicka herbu Prus III. [dostęp 2018-12-05].
- ↑ Antoni Jopek, Mrozowicka Zofia, [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XXII, s. 205–206., 1977.
- ↑ Jerzy Adam Mrozowicki, Niezwykły żywot Michała Mrozowickiego - powstańca, dyplomaty oraz emigranta politycznego, i jego potomków, [w:] Verbum Nobile. Pismo środowiska szlacheckiego, nr 20/2016
- ↑ Stefan Kieniewicz, Mrozowicki Michał, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXII,, 1977, s. 209.
- ↑ Kazimierz Chłędowski, Pamiętniki, t. I (Galicja 1843–1880), Kraków,, 1957, s. 364.
- ↑ a b Antoni Jopek, Mrozowicka Irena, [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XXII,, 1977, s. 204–205.
- ↑ Irena M. Nagoda, Mowa jest srebrem a milczenie złotem, [w:] Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, R. 11, nr 26,, 1894, s. 311–312.
- ↑ Irena M. Nagoda, Mowa jest srebrem a milczenie złotem, [w:] Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, R. 12, nr 29, s. 338–339; nr 30,, 1895, s. 350–351.
- ↑ PSB 1977 ↓, s. 204.
- ↑ Społeczeństwo: tygodnik naukowo-literacki, społeczny i polityczny, r. 2, nr 52/1909, 31 grudnia 1909.
- ↑ Barbara Maresz, Barbara Maresz, Lwowskie echa powstań śląskich i plebiscytu, [w:] Książnica Śląska. Czasopismo Biblioteki Śląskiej t. 31, 2020, s. 20, 31.
- ↑ Słowo Polskie nr 329/1931., 1 grudnia 1931.
- ↑ Biblioteka Narodowa, Muzykalia - Mus.II.23.573.
- ↑ https://polona.pl/item/kwitna-sady,ODY3NTMzMzQ/0/#info:metadata [dostęp: 2018-12-05]
- ↑ Switłana Ukrainiec, Dyskusje literackie we Lwowie w latach 1929–1939, Kraków, 2016.
- ↑ Klemens Rudnicki, Na polskim szlaku. Wspomnienia z lat 1939–1947, Wrocław-Warszawa-Kraków,, 1990, s. 125.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 407 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”.
- ↑ Irena Mrozowicka, Własnymi oczyma : nowele [online], polona.pl [dostęp 2020-02-15].
- ↑ Irena Mrozowicka, Piastunka [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, „Jak wszystkie” i inne nowele i obrazki [online], Zawiera: Na małą skalę ; W pogoni ; Pierwszy śnieg ; Julka ; Jedwabna chustka ; Cudza żona ; Romans panny Henryki ; Za czarne oczy ; Cała stawka ; Raz w życiu, polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Uroki : komedya w 1 akcie [online], polona.pl [dostęp 2020-02-15].
- ↑ Irena Mrozowicka, Perełka : obrazek sceniczny w 1 odsłonie [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Za głosem dumy. T. 1 [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Za głosem dumy. T. 2 [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, W płytkim prądzie : powieść [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Marzenie Julka : powieść dla młodzieży. T. 1 [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Marzenie Julka : powieść dla młodzieży. T. 2 [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Po zwycięstwie : powieść [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Dzwony [online], Zawiera opowiadania: Dzwony ; Jeż ; W promieniu słońca ; Spowiedź ; Gałązka głogu ; W starej wieży ; Gwiazdka bezdomnych ; Przed obrazem ; Listy, które Go nigdy dojść nie miały ; Praca babuni, polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Bez ten święty opłatek : sztuka ludowa w trzech odsłonach [online], Sztuka odznaczona na konkursie Towarzystwa Dziennikarzy i Literatów Polskich w Poznaniu, polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Jaś gospodynią : komedyjka w 2 odsłonach [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Przemówiła! : idylla małżeńska w jednej odsłonie [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Król migdałowy : komedyjka w jednym akcie [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Koledzy : powieść dla młodzieży [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Dziunio zwycięzcą : komedyjka w jednym akcie [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Wesołą nowinę bracia słuchajcie : jasełka kresowe w 3 odsłonach [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Sprawunek Marysi : obrazek dramatyczny w 1-ej scenie. Żniwa : obrazek do przedstawienia w strojach krakowskich. Wicher i Promień słońca : obrazek dramatyczny [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Babska polityka : sztuka ludowa w 3 odsłonach [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Posłuchajcie! : (wesołe monologi dla młodzieży) [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Za klasztorną furtą : powieść dla młodych panienek [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Złota królewna : powieść dla młodzieży : (naśladownictwo z francuskiego) [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Złoty interes ; Zamorski doktór : dwa jednoaktowe, wesołe obrazki sceniczne [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Krysta : sztuka ludowa w dwóch odsłonach [online], podług noweli Marji Konopnickiej udramatyzowała Irena Mrozowicka, polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Irena Mrozowicka, Frankowy testament : sztuka ludowa w 3 odsłonach ze śpiewami i tańcami [online], polona.pl [dostęp 2020-02-14].
- ↑ Sprawunek Marysi : obrazek dramatyczny w 1-ej scenie. Żniwa : obrazek do przedstawienia w strojach krakowskich. Wicher i Promień słońca : obrazek dramatyczny [online], polona.pl [dostęp 2020-02-15].
- ↑ Irena Mrozowicka, Posłuchajcie! : (wesołe monologi dla młodzieży) [online], polona.pl [dostęp 2020-02-15].
- ↑ Irena Mrozowicka, Bawmy się w radio : komedyjka w 1 odsłonie dla dzieci [online], polona.pl [dostęp 2020-02-15].
- ↑ Irena Mrozowicka, Królewicz Maj : kartki z dzienniczka Malwinki : powieść dla młodych panienek [online], polona.pl [dostęp 2020-02-15].
Bibliografia
edytuj- Antoni Jopek: Mrozowicka Irena. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXII: Morztyn Zbigniew – Niemirycz Teodor. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład narodowy Imienia Ossolińskich, 1977, s. 204–205.
- Jerzy Adam Mrozowicki, Niezwykły żywot Michała Mrozowickiego - powstańca, dyplomaty oraz emigranta politycznego, i jego potomków. [w:] „Verbum Nobile. Pismo środowiska szlacheckiego”. 20, 2016.
- Cecylia Walewska, Ruch kobiecy w Polsce, Warszawa 1909.
- Almanach Lwowski „Ateneum”, 1928.
- Ewa Wójcik, Książka dla dzieci i młodzieży w ofercie wydawców lwowskich w okresie dwudziestolecia międzywojennego, [w:] Annales Universitatis Paedagogicae CracoviensisStudia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia XII (2014) FOLIA 171.
Literatura dodatkowa
edytuj- Kasper Niesiecki: Mrozowicki herbu Prus. [W:] Korona polska przy złotej wolności starożytnymi wszystkich katedr, prowincji i rycerstwa klejnotami.... T. III. Lwów, 1740, s. 317–318.
Linki zewnętrzne
edytuj- Dzieła Ireny Mrozowickiej w bibliotece Polona