Wikipedia

I Korpus Polski w Rosji

To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 30 lip 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.
Ten artykuł dotyczy I Korpusu Polskiego w Rosji. Zobacz też: I Korpus Polski - stronę ujednoznaczniającą.

I Korpus Polski w Rosji (ros. 1-й Польский корпус) – wyższy związek taktyczny Wojska Polskiego na Wschodzie. Podlegał rozkazom Armii Imperium Rosyjskiego, a następnie Radzie Regencyjnej Królestwa Polskiego[1].

I Korpus Polski
1-й Польский корпус
Ilustracja
Historia
Państwo

 Republika Rosyjska

Sformowanie

1917

Rozformowanie

1918

Tradycje
Rodowód

Dywizja Strzelców Polskich

Dowódcy
Pierwszy

gen. por. Józef Dowbor-Muśnicki

Działania zbrojne
I wojna światowa
Wojna domowa w Rosji
Organizacja
Dyslokacja

Twierdza Bobrujsk

Rodzaj sił zbrojnych

wojska lądowe

Multimedia w Wikimedia Commons
„Polska Dowborowa” - obszar okupowany pod koniec lutego 1918 przez I Korpus Polski
Gen. Józef Dowbor-Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego w Rosji, 1918
Gen. Józef Dowbor-Muśnicki
Kopiec I Korpusu Polskiego na terenie Twierdzy w Bobrujsku

I Korpus liczył 15 stycznia 1918 roku 29 000 żołnierzy, zaś w maju 23 661 żołnierzy. Żołnierze I Korpusu nazywani są Dowborczykami od nazwiska dowódcy generała Józefa Dowbor-Muśnickiego.

Formowanie korpusu

edytuj

Korpus został sformowany 24 lipca 1917 na ziemiach zaboru rosyjskiego znajdujących się pod władzą Rządu Tymczasowego Rosji, z żołnierzy narodowości polskiej z armii rosyjskiej służących we Froncie Zachodnim i Froncie Północnym (obecnie Białoruś, Polesie, Litwa, Łotwa), z inicjatywy Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego. Dowodzony przez generała Józefa Dowbora-Muśnickiego mianowanego 6 sierpnia 1917 przez gen. Ławra Korniłowa na wniosek Naczpolu.

Formowanie Korpusu przebiegało w skomplikowanej atmosferze. Armia rosyjska ponosiła na froncie liczne klęski. Wewnątrz kraju, na skutek rewolucji bolszewickiej zaznaczało się ogólne rozprzężenie. Nieprzyjazny stosunek do tworzenia Korpusu zajęła również lewica polska w Rosji. Wyższą kadrę oficerską kompletował osobiście gen. Dowbor-Muśnicki. Podstawą tworzenia korpusu była Dywizja Strzelców Polskich. W styczniu 1918 roku przewidziano koncentrację oddziałów Korpusu w rejonie Bobrujska[2].

Działania korpusu

edytuj

Zgodnie z założeniami Korpus miał wraz z osiągnięciem gotowości bojowej być skierowany na front walki z Niemcami. Jednak sytuacja na froncie i wewnątrz Rosji spowodowała, że zadania Korpusu zostały zmienione. Korpus na front przeciw Niemcom nie został skierowany, a 17 (4) grudnia 1917 roku został zawarty rozejm między Niemcami a Rosją radziecką i podjęto rozmowy pokojowe[2]. Gen. Dowbor widział zbliżający się konflikt z władzą bolszewicką, stał jednak na stanowisku niemieszania się w wewnętrzne sprawy Rosji. Zaproponował więc dowództwu bolszewickiemu umowę rozlokowania sił I Korpusu, co miało stanowić podstawę do zawarcia rozejmu do czasu ostatecznego wyjaśnienia sytuacji na froncie. Dochodziło jednak ze strony bolszewików do utrudniania koncentracji korpusu, zatrzymywania poszczególnych transportów, prób rozbrajania pododdziałów i agitacji[2]. Wobec tego, gen. Dowbor zażądał 24 stycznia 1918 roku od głównodowodzącego Frontu Zachodniego zaprzestania rozbrajania i utrudniania koncentracji pod rygorem potraktowania tych działań jako wrogich[3]. Bolszewicy przedstawili to jednak jako wrogi akt i nasilili działania w tym kierunku[3].

Mimo utrudnień, pod koniec stycznia doszło do stopniowej koncentracji części oddziałów w twierdzy Bobrujsk, przy tym część żołnierzy musiała tam przedrzeć się w przebraniu[4]. Z uwagi na odmowę zaopatrywania polskich oddziałów przez bolszewików, zaszła konieczność opanowania twierdzy dla uzyskania aprowizacji i doszło do walk Korpusu z oddziałami Gwardii Czerwonej[4]. W walkach tych, na początku lutego 1918, siły Korpusu odniosły kilka zwycięstw, z których najważniejsze to walki o Bobrujsk i opanowanie między 29 stycznia a 3 lutego 1918 twierdzy i miasta Bobrujska[5], obsadzonych przez 7 tysięczną załogę bolszewicką. 10 lutego 1918 roku utworzono w twierdzy polski pociąg pancerny „Związek Broni”. 19 lutego Polacy zdobyli Mińsk Litewski. Walki polsko-bolszewickie w tym czasie toczono również m.in. pod Tatarką, Osipowiczami, Żłobinem i wielu innych regionach. Na przełomie lutego i marca, po zdobyciu Rohaczewa, Mohylewa i Żłobina, bolszewicy zostali wyparci za Dniepr[6].

Jednocześnie z walkami z bolszewikami prowadzono rokowania z naciskającymi od zachodu wojskami niemieckimi Oberostu. 26 lutego 1918 roku zawarto porozumienie z Niemcami, które stwierdzało, że:

Korpus Polski jest wojskiem neutralnem, któremu dla rozlokowania się i wyżywienia i do obrony od napadów ze strony bolszewików wyznaczony jest teren między Dnieprem od Mohylowa aż do ujścia Berezyny i koleją Słuck – Osipowicze – Łapicze – Grodziniec[7].

Korpus uzyskał tymczasową administrację okupacyjną nad tym terenem. Stwierdzono także, że Korpus Polski walczy tylko w razie, jeżeli będzie na tym terenie napadnięty[7]. Przemarsz wojsk niemieckich na tym terenie był dozwolony, ponadto 27 lutego Polacy mieli ustąpić na rzecz Niemców z Mińska[7]. Po zawarciu pokojowego traktatu brzeskiego władze niemieckie postanowiły jednak doprowadzić do likwidacji Korpusu[8]. 10 marca 1918 roku korpus liczył 16 493 ludzi, a 10 maja – 23 661 ludzi i prawie 10 tysięcy koni[9]. W tym, 10 maja było 14 117 żołnierzy frontowych, z silną jazdą i artylerią[10]. Wielkość taborów, w tym znaczna liczba koni, wskazywały na zamiar sprowadzenia korpusu wraz ze zgromadzonym inwentarzem na ziemie polskie[9]. Gen. Dowbor próbował lawirować, opierając się na autorytecie Rady Regencyjnej. 4 marca 1918 roku delegacja wysłana do Warszawy przez dowódcę I Korpusu oraz Naczpol uznała zwierzchnictwo polityczne Rady Regencyjnej, która 6 marca powierzyła nadal dowództwo gen. Dowborowi[11]. Gen. Dowbor starał się następnie uzyskać możliwość skupienia dalszych sił polskich, po czym przejścia korpusu wraz z bronią i wyposażeniem na ziemie polskie, jednakże niemieckie dowództwo zażądało demobilizacji korpusu[11]. Na żądanie niemieckie, 10 kwietnia zdemobilizowano i zwolniono do byłego zaboru rosyjskiego (okupowanego przez Niemcy i Austro-Węgry), pierwszy tysiąc żołnierzy[12]. W tym czasie doszło do likwidacji II Korpusu, zakończonej bitwą pod Kaniowem[13]. Rozważano w dowództwie Korpusu możliwość przejścia za Dniepr i przedarcia się przez ziemie rosyjskie do sprzymierzonych, lecz został on odrzucony[13]. Mimo oporu konspiracyjnego organizacji piłsudczyków z Leopoldem Lisem-Kulą i Melchiorem Wańkowiczem na czele rozpoczął się proces likwidacji Korpusu[14].

21 maja 1918 Korpus został rozformowany i rozbrojony w twierdzy w Bobrujsku, po przyjęciu ultimatum przedstawionego 20 maja przez dowództwo niemieckie, pod groźbą użycia siły[15]. Żołnierze mieli zostać zwolnieni tam, skąd pochodzą, a całość wyposażenia i konie przejęli Niemcy[15]. Odmówiono tym samym praw Radzie Regencyjnej do kontaktów z korpusem[15]. Po podpisaniu porozumienia, w nocy z 21 na 22 maja doszło do próby buntu i aresztowania gen. Dowbora przez członków konspiracji, lecz bunt nie zyskał poparcia i upadł[14]. Ostatni transport wojsk Korpusu opuścił Bobrujsk 8 lipca 1918. Żołnierze Korpusu po rozbrojeniu przybyli w większości do Warszawy, gdzie weszli w skład powstającego Wojska Polskiego.

W Bobrujsku, na miejscowym cmentarzu wojennym, istniał wysoki kopiec z krzyżem na szczycie, pod którym zostało pochowanych około dwóch tysięcy polskich żołnierzy I Polskiego Korpusu. Obecnie nie ma po nim śladu. Replika tego kopca, znacznie pomniejszona, znajduje się na cmentarzu Powązkowskim. W dwudziestoleciu międzywojennym byli tutaj chowani Dowborczycy.

Organizacja i obsada personalna korpusu

edytuj
 
Dowódcy oddziałów I Korpusu Polskiego w Rosji z gen. Józefem Dowbor-Muśnickim; 1917 r.
 
Grupa oficerów 1 pułku inżynierii; Bobrujsk 1918 r.
Z tym tematem związana jest kategoria: Oficerowie I Korpusu Polskiego w Rosji.

Dowództwo

Inni:

Umundurowanie żołnierzy korpusu

edytuj

Przepisy mundurowe z 25 maja 1918

 
Hełm żołnierza I Korpusu Polskiego
 
I Korpus Polski – Święto 3 Maja – udekorowana brama do twierdzy Bobrujsk
 
I Korpus Polski w Rosji – uroczystość Święta 3 Maja – defilada; Bobrujsk 1918 r.
 
I Korpus Polski w Rosji – uroczystość Święta 3 Maja – parada; Bobrujsk 1918 r.
 
Pomnik Dowborczyków na Wybrzeżu Kościuszkowskim w Warszawie odsłonięty w 1930 r. – uroczystość Zw. Żołnierzy I Polskiego Korpusu Wschodniego w 1935 r.
  • Czapka – wzoru rosyjskiego z sukna koloru ochronnego (zielonego), z prostym daszkiem i orzełkiem wysokości 4 cm.
  • Hełm – wzoru francuskiego z białym orłem wysokości 2 cm i amarantową obwódką szerokości 1cm (wprowadzony jako przepisowy 4 marca 1918)[20]
  • Kurtki: frencz lub bluza z kieszeniami.
  • Spodnie – koloru ochronnego
w jeździe, artylerii, sztabach, inżynierii i straży polowej – granatowe
w autopolu – czarne.
białym – w sztabach i zarządach
z żółtym kantem – u oficerów straży polowej
artyleria piesza – biały
straż polowa – akselbant podwójny żółty
jazda – biały z amarantem
amarantowy – w 1, 5 i 9 pułku strzelców, w 1 pułku rezerwowym, pułku inżynieryjnym i radiotelegrafie
biały – w 2, 6 i 10 pułku strzelców
żółty – w 3, 7 i 11 pułku strzelców
niebieski – w 4, 8 i 12 pułku strzelców oraz służbie zdrowia
czarny – w artylerii pieszej
pomarańczowy – w poczcie polowej i telegrafie
czerwony – sztaby oprócz generalnego
granatowy – ogólnie piechota
  • Wypustki i odznaki stopni na rękawach:
amarantowe – 1 Dywizja Strzelców, artyleria, telegraf
brązowe:– 2 Dywizja Strzelców,
żółte – 3 Dywizja Strzelców, radio
niebieskie – 1 i 2 pułk rezerwowy
czarne – pułk inżynieryjny
białe – służba zdrowia i sztaby
pojedynczy amarantowy szerokości 2 cm – piechota, sztaby, służba zdrowia, poczta, sądownictwo i artyleria piesza
podwójny czarny z amarantowym kantem – pułk inżynieryjny i inżynier korpusu
podwójny amarantowy z żółtym kantem – radio i straż polowa
podwójny amarantowy – w 1 pułku ułanów
podwójny biały – w 2 pułku ułanów
podwójny żółty – w 3 pułku ułanów
  • Patki na kołnierzu z cyfrą lub znaczkiem

nakładane koloru ochronnego z wypustką:

amarantowa – 1 Dywizja Strzelców, poczta i telegraf
brązowa – 2 Dywizja Strzelców
żółta – 3 Dywizja Strzelców i radio
niebieska – Brygada Rezerwowa i służba zdrowia
czarna – pułk inżynieryjny, autopol
biała – sztaby
patka czarna z amarantową obwódką – w artylerii
kołnierz aksamitny czarny z amarantową obwódką, patka amarantowa z 2 srebrnymi toporami – w inżynierii korpusu
kroju ułańskiego amarantowo-żółte ze srebrnymi orzełkami – w straży polowej
fioletowe ze srebrnym guzikiem – korpus sądowy
wzoru ułańskiego amarantowo granatowe – jazda
ochronne z granatową wypustką – piechota

Kolorowe rabaty przepisane były tylko do munduru galowego. Była to jedyna różnica pomiędzy mundurem polowym a galowym. Generałowie i artyleria konna nosili rogatywki.

 
Odtworzony pomnik Dowborczyków przed Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

– dla odróżnienia rang i stopni wojskowych wprowadzić na bluzach i płaszczach kąty z galonu złotego lub srebrnego dla oficerów i z amarantowej taśmy dla żołnierzy: galon i taśma powinny być szerokości 3/4 cm, kąty powinny być proste, zwrócone do dołu z bokami długości 5 cm, kąty należy naszywać na lewym rękawie pośrodku w odległości 10 cm od wszycia rękawa, odległość pomiędzy kątami 3/4 cm.

szeregowcy – powinni mieć kąty takie jak kaprale z taśmy amarantowej lecz zwrócone do góry,
kaprale (starsi szeregowcy) powinni mieć jeden kąt z taśmy amarantowej,
młodsi podoficerowie – powinni mieć dwa kąt z taśmy amarantowej,
starsi podoficerowie – powinni mieć trzy kąt z taśmy amarantowej,
sierżanci – powinni mieć cztery kąt z taśmy amarantowej,
podchorążowie – powinni mieć kąty sierżantów lub starszych podoficerów, stosownie do urzędów, z wszytym w otworze górnego kąta galonem srebrnym,
chorążowie – powinni mieć jeden kąt z galonu srebrnego,
podporucznicy – powinni mieć dwa kąty z galonu srebrnego,
porucznicy – powinni mieć trzy kąty z galonu srebrnego,
podkapitanowie – powinni mieć cztery kąty z galonu srebrnego,
kapitanowie – powinni mieć pierwszy od góry kąt złoty i pozostałe trzy srebrne.
podpułkownicy – powinni mieć dwa kąty złote,
pułkownicy – powinni mieć trzy kąty złote.
generałowie – kąty złote wzoru huzarskiego: – jeden u generałów podporuczników, – dwa u generałów poruczników, – trzy u generałów broni[21].

W 1919 r. ukazał się „Album mundurów 1go Polskiego Korpusu” ze wstępem Józefa Dowbor-Muśnickiego i ilustracjami Mikołaja Wisznickiego[22].

Związek Żołnierzy I Korpusu Polskiego

edytuj

W okresie II RP do 1939 działał Związek Żołnierzy I Korpusu Polskiego, mający siedzibę przy ul. Aleje Jerozolimskie 93 w Warszawie[23].

W literaturze

edytuj

Działalność I Korpusu Polskiego w Bobrujsku została opisana w powieści Nadberezyńcy Floriana Czarnyszewicza.

Działalność Korpusu, szczególnie okoliczności rozbrojenia przez Niemców, również opisał Melchior Wańkowicz w Strzępach epopei.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Andrzej Chwalba: Historia Polski 1795-1918. Kreaków: Wydawnictwo Literackie, 2008, s. 571-591.
  2. ↑ a b c Bagiński 1921 ↓, s. 181-182.
  3. ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 184.
  4. ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 200-201.
  5. ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 203-207.
  6. ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 278.
  7. ↑ a b c Bagiński 1921 ↓, s. 274-275.
  8. ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 305-306.
  9. ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 297.
  10. ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 299-300.
  11. ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 303-304.
  12. ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 307-308.
  13. ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 310.
  14. ↑ a b Bagiński 1921 ↓, s. 318-319.
  15. ↑ a b c Bagiński 1921 ↓, s. 314-316.
  16. ↑ Nekrolog. „Kurjer Warszawski”. 92, wyd. wieczorne, s. 11, 1919-04-02. Warszawa. .
  17. ↑ E. Flis, "Polskość jest wyznaniem” – Miciński w przededniu i w dobie Wielkiej Wojny, w: Pierwsza wojna światowa w literaturze polskiej i obcej, red. E. Łoch, Lublin 2004, s. 157
  18. ↑ Wiktor Cygan: U boku Rosji. Służba duszpasterska polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej. 2011-05-21. [dostęp 2015-04-09].
  19. ↑ Bogusław Szwedo. Ks. pułkownik Jan Pajkert (1887–1964) – kapłan diecezji sandomierskiej, dziekan I Korpusu Polskiego, Naczelny Kapelan Wojsk Polskich. „Nasza Służba”, s. 12, Nr 7 z 1-15 kwietnia 2014. Ordynariat Polowy Wojska Polskiego. 
  20. ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 291.
  21. ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 164 - 165.
  22. ↑ Album mundurów 1go Polskiego Korpusu, Warszawa: Polskie Stowarzyszenie Wydawnicze „Placówka”, 1919.
  23. ↑ Ze świata kombatanckiego. „Naród i Wojsko”, s. 12, Nr 4 z 15 lutego 1939. 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=I_Korpus_Polski_w_Rosji&oldid=74440693”