Grzybienie błękitne

Grzybienie błękitne
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	grzybieniopodobne
Rząd	grzybieniowce
Rodzina	grzybieniowate
Rodzaj	grzybienie
Gatunek	Nymphaea nouchali Burm.f.
Podgatunek	grzybienie błękitne
	Nazwa systematyczna
	Nymphaea nouchali var. caerulea (Savigny) Verdc.; in Fl. Trop. E. Afr. Nymphaeac.: 7 1989.
Synonimy
	Nymphaea caerulea Savigny;
	Nymphaea caerulea Savigny;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Grzybienie błękitne, grzybień błękitny, lotos błękitny (Nymphaea nouchali var. caerulea (Savigny) Verdc.) – w zależności od ujęcia jest to podgatunek grzybieni Nymphaea nouchali Burm.f.^[3] lub odrębny gatunek – Nymphaea caerulea Savigny^[4].

Rośliny żywe, susz, nasiona, wyciągi oraz ekstrakty z tego gatunku ujęte są w Polsce w wykazie substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w stanie dzikim w Afryce (Egipt, Etiopia, Erytrea, Somalia, Sudan, Kenia, Tanzania, Uganda, Zair, Angola, Malawi, Mozambik, Zambia, Zimbabwe, Botswana, Namibia, Południowa Afryka, Suazi) oraz w Jemenie i Izraelu. Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się w niektórych miejscach w Argentynie i Brazylii. Jest uprawiany w wielu krajach świata^[4].

Morfologia

Hydrofit o pływających liściach. Liście szeroko zaokrąglone, o szerokości 25–40 cm, z wycięciem w miejscu, z którego wyrasta ogonek liściowy. Brzegi blaszki liściowej ząbkowane. Posiada pełzające kłącze, zakorzeniające się w dnie płytkich zbiorników wodnych. Kwiaty błękitne, o średnicy 10–15 cm. Na noc zamykają się. Złożone są z licznych, wąskich i ostro zakończonych płatków wyrastających w kilku okółkach. Stopniowo, w kierunku do środka płatki te przechodzą w liczne, żółte pręciki.

Znaczenie

Występujące w starożytnym Egipcie gatunki grzybieni nazywane były lotosem. Na grobowcu faraona pochodzącym z okresu 3000–2500 lat p.n.e. jest malowidło przedstawiające prawdopodobnie uprawę lotosów w równoległych kanałach. Lotosy dla starożytnych Egipcjan miały duże znaczenie w obrzędowości religijnej, dużo tych roślin zużywano też do dekoracji świątyń^[6].
Kłącza są jadalne, były spożywane szczególnie w starożytnym Egipcie^[6].
Uważa się, że grzybienie błękitne mają właściwości psychoaktywne. Dawka 5 do 10 g kwiatów wywołuje lekkie pobudzenie, zmiany w procesach myślowych, zwiększoną percepcję wzrokową i łagodne wizualizacje przy zamkniętych oczach. Ogólne działanie jest łagodne^[6].
W krajach o ciepłym klimacie jest uprawiany jako ozdobna roślina wodna. W Polsce nie przetrzymuje zimy (strefy mrozoodporności 9–12)^[7].

Udział w kulturze

Lotosy w starożytnym Egipcie były czczone jako roślina święta, gdyż rosły w świętym Nilu, rzece użyźniającej ziemię^[8].
Kwiaty grzybieni były w starożytnym Egipcie ulubionym motywem zdobniczym w metaloplastyce, na przedmiotach z fajansu, alabastru, wypalanej gliny, na kapitelach kolumn świątynnych, a motyw liści zdobił lustra. Większość znawców roślin biblijnych uważa, że również kapitele kolumn pierwszej Świątyni Jerozolimskiej miały kształt kwiatów grzybieni, w grę wchodzą grzybienie białe, egipskie lub błękitne. Te ostatnie nie występują w Izraelu, znane jednak były Żydom, gdyż są powszechne w Egipcie, w którym Izraelici przebywali przez 400 lat^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Evolution; Amborellales : Amborellales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c The Plant List. [dostęp 2014-12-29].
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-11-20].
↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia 1 z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych. [w:] Dz.U.2021.406 [on-line]. [dostęp 2022-07-24].
↑ ^a ^b ^c Blue Lotus (Nymphaea caerulea). [dostęp 2014-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)].
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Evolution; Amborellales : Amborellales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-24] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2014-12-29].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-11-20].

[5] Rozporządzenie Ministra Zdrowia 1 z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych. [w:] Dz.U.2021.406 [on-line]. [dostęp 2022-07-24].

[neurosoup-6] Blue Lotus (Nymphaea caerulea). [dostęp 2014-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-29)].

[E-7] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[rb-8] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]