Franz Nopcsa von Felső-Szilvás
Baron Franz Nopcsa von Felső-Szilvás (nazywany również Baron Nopcsa von Felsö-Szilvás, Baron Nopcsa, Ferenc Nopcsa, Nopcsa Ferenc, Baron Franz Nopcsa i Franz Baron Nopcsa) (ur. 3 maja 1877 w Dévie, zm. 25 kwietnia 1933 w Wiedniu) – urodzony na Węgrzech arystokrata, poszukiwacz przygód, naukowiec, paleontolog, albanista. Jest on powszechnie uważany za jednego z twórców paleobiologii i jako pierwszy opisał teorię karłowacenia wyspowego. Stworzył również pierwszą mapę geologiczną północnej Albanii[1][2].
| |
| Data i miejsce urodzenia |
3 maja 1877 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
25 kwietnia 1933 |
| Zawód, zajęcie |
paleontolog, albanista |
| Narodowość |
węgierska |
Wkład w paleobiologię
edytujGłównym wkładem Nopcsa do paleontologii – a tym samym paleobiologii – było to, że był on jednym z pierwszych badaczy, którzy próbowali nałożyć ciało na kości. W czasach, gdy paleontolodzy byli zainteresowani głównie składaniem kości, on próbował wydedukować fizjologię i zachowania badanych przez siebie dinozaurów. Nopcsa jako pierwszy zasugerował, że archozaury opiekowały się swoimi młodymi i wykazywały złożone zachowania społeczne, co nie przyjęło się aż do lat 80[3]. Ponieważ był jednym z pierwszych ludzi, którzy badali biologię dinozaurów, jest znany jako ojciec paleobiologii[3], chociaż sam ukuł termin paleofizjologia na badania ewolucji fizjologii i biologii[4].
Inną z teorii Nopcsa, która wyprzedzała swoje czasy, było to, że ptaki wyewoluowały z naziemnych dinozaurów. Twierdził on, że proavis, hipotetyczny praprzodek ptaków, był zwierzęciem biegającym z przedramionami uniesionymi nad ziemią, które klapały podczas skoku. Łuski na przedramionach przekształciły się w pióra, by wspomóc ten proces, a ostatecznie umożliwić lot[5]. Teoria ta znalazła uznanie w latach 60. i później zyskała szeroką akceptację, choć późniejsze znaleziska skamieniałych, żyjących na drzewach, pierzastych dinozaurów sugerują, że rozwój lotu mógł być bardziej złożony niż przewidywał Nopcsa. Także teoria Nopcsy, że przynajmniej niektóre gady ery mezozoicznej były ciepłokrwiste jest obecnie podzielana przez większość społeczności naukowej[6].
Nopcsa intensywnie badał transylwańskie dinozaury, mimo że były one mniejsze niż ich kuzyni w innych częściach świata. Odkopał na przykład sześciometrowe zauropody, grupę dinozaurów, które na innych obszarach osiągały trzydzieści i więcej metrów, a które nazwał Madziarozaurami[3]. Nopcsa wnioskował, że obszar na którym znaleziono szczątki, był w epoce mezozoicznej wyspą, Hațeg (obecnie Kotlina Hațeg lub Hatzeg w Rumunii)[7]. Stwierdził, że ograniczone zasoby występujące na wyspach powodują powszechnie, zmniejszenie rozmiarów zwierząt na przestrzeni pokoleń, prowadząc do powstania lokalnych form karłowatych. Teoria Nopcsa dotycząca karłowacenia wyspowego – jest dziś powszechnie akceptowana[8][9].
Życie prywatne
edytujNopcsa przez długie lata żył w związku z Albańczykiem Bajazidem Dodą, prywatnie swoim sekretarzem. W 1933 r. zabił Dodę, a następnie sam popełnił samobójstwo[10].
W swoim liście pożegnalnym opisuje powody, dla których zabił swojego kochanka[11]:
Powodem, dla którego zastrzeliłem mojego wieloletniego przyjaciela i sekretarza, pana Bayazida Elmas Doda, we śnie niczego nie przypuszczającego, jest to, że nie chciałem go zostawić chorego, w nędzy i bez grosza, bo cierpiałby zbyt wiele.
Bibliografia
edytuj- Nopcsa báró és a Kárpát-medence dinoszauruszai, Istvãn Főzy, Alfadat-Press, Tatabánya. ISBN 963-8103-24-8
- Gëzim Alpion (2002). Baron Franz Nopcsa and his Ambition for the Albanian Throne. British Education Studies Association Journal, vol. 6, no. 3, ss. 25-32.
- David B. Weishampel and C. M. Jianu (1995). The centennial of Transylvanian dinosaur discoveries: A reexamination of the life of Franz Baron Nopcsa. Journal of Vertebrate Paleontology 15 (3, Suppl.): s.60A.
- Ing Jaroslav Mareš, (1993). Záhada dinosaurů, Praga, Svoboda-Libertas, ISBN 80-205-0374-9
Przypisy
edytuj- ↑ Franz Nopcsa - Early Photography in Albania [online], web.archive.org, 13 czerwca 2014 [dostęp 2023-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2014-06-13].
- ↑ ALBANIA / GEOLOGY – ORIGINAL PUBLISHER’S PROOF: Geologische Karte von Nordalbanien aufgenommen von Dr. Franz Baron Nopcsa 1905 – 1916. Franz Baron NOPCSA von Felső-Szilvás (1877 - 1933). Budapest: Magyar Állami Földtani Intézet [Geological Institute of Hu [online], web.archive.org, 29 marca 2019 [dostęp 2023-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-29].
- ↑ a b c Franz Nopcsa: the dashing baron who discovered dwarf dinosaurs [online], www.nhm.ac.uk [dostęp 2023-02-20] (ang.).
- ↑ Alan Feduccia, Riddle of the feathered dragons : hidden birds of China, New Haven: Yale University Press, 2012, ISBN 978-0-300-16569-2, OCLC 774394438 [dostęp 2023-02-20].
- ↑ E.L. Jordan, Chordate Zoology, Delhi: S. Chanda & Co, 1967, ISBN 81-219-1639-9, OCLC 712010960 [dostęp 2023-02-20].
- ↑ Nopsca was a funny old fossil [online], Stuff, 31 stycznia 2009 [dostęp 2023-02-20] (ang.).
- ↑ Koen Stein i inni, Small body size and extreme cortical bone remodeling indicate phyletic dwarfism in Magyarosaurus dacus (Sauropoda: Titanosauria), „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 107 (20), 2010, s. 9258–9263, DOI: 10.1073/pnas.1000781107, ISSN 1091-6490, PMID: 20435913, PMCID: PMC2889090 [dostęp 2023-02-20].
- ↑ Gareth Dyke, The dinosaur baron of Transylvania, „Scientific American”, 305 (4), 2011, s. 80–83, DOI: 10.1038/scientificamerican1011-80, ISSN 0036-8733, PMID: 22106812 [dostęp 2023-02-20].
- ↑ Michael J. Benton i inni, Dinosaurs and the island rule: The dwarfed dinosaurs from Haţeg Island, „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”, 293 (3-4), 2010, s. 438–454, DOI: 10.1016/j.palaeo.2010.01.026 [dostęp 2023-02-20] (ang.).
- ↑ Nopcsa, Baron Franz (1877-1933). [dostęp 2022-05-03]. (ang.).
- ↑ Franz Nopcsa - Early Photography in Albania [online], web.archive.org, 13 czerwca 2014 [dostęp 2023-02-20] [zarchiwizowane z adresu 2014-06-13].