Franjo Tuđman
Franjo Tuđman (wym. ⓘ[fra:ɲɔ ˈtudʑma:n]; ur. 14 maja 1922 w m. Veliko Trgovišće, zm. 10 grudnia 1999 w Zagrzebiu[1]) – chorwacki wojskowy, polityk, historyk i nauczyciel akademicki, generał, działacz komunistyczny, następnie dysydent i więzień polityczny, współzałożyciel i lider Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (HDZ), od 1990 do czasu swojej śmierci w 1999 pierwszy prezydent Chorwacji.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
14 maja 1922 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
10 grudnia 1999 |
| Prezydent Chorwacji | |
| Okres |
od 30 maja 1990 |
| Przynależność polityczna | |
| Następca | |
| |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujJego ojciec był działaczem Chorwackiej Partii Chłopskiej. Franjo Tuđman w 1941 dołączył do komunistycznej partyzantki, na czele której stał Josip Broz Tito. Po II wojnie światowej i powstaniu komunistycznej Jugosławii pozostał w wojsku. Pracował w resorcie obrony i w administracji Jugosłowiańskiej Armii Ludowej, a także w redakcji encyklopedii wojskowej. Działał w Związku Komunistów Jugosławii. W 1957 został absolwentem studiów wojskowych na Akademii Wojskowej w Belgradzie. Pełnił funkcję menedżera należącego do wojska klubu piłkarskiego FK Partizan. W 1960 otrzymał awans generalski, w 1961 odszedł z czynnej służby, koncentrując się na działalności akademickiej. Do 1967 kierował stworzonym przez siebie instytutem historii ruchu robotniczego. W 1963 został profesorem na Uniwersytecie w Zagrzebiu, gdzie wykładał m.in. historię. W 1965 doktoryzował się na Uniwersytecie w Zadarze. Prowadził w tym okresie liczne wykłady na uczelniach w Europie i Ameryce Północnej. W drugiej połowie lat 60. wykonywał mandat deputowanego do parlamentu Socjalistycznej Republiki Chorwacji[2]. Był członkiem Chorwackiej Akademii Nauki i Sztuki oraz towarzystwa chorwackich pisarzy. Autor około 100 publikacji, w tym artykułów, esejów i książek poświęconych historii i teorii wojskowości oraz stosunkom międzynarodowym[2].
Zaczął głosić tezę, że zdominowane przez Serbów władze w Belgradzie nadmiernie nagłaśniają zbrodnie wojenne ruchu ustaszy, a jednocześnie minimalizują udział Chorwatów w ruchu antyfaszystowskim[1]. Twierdził też, że każda z republik powinna tworzyć odrębne siły obronne[2]. Zarzucono mu wówczas propagowanie nacjonalizmu, doprowadzono do jego usunięcia z partii komunistycznej i zwolniono z pracy na uczelni[1][2]. Dwukrotnie w następnych latach skazywany i więziony. W 1972 skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności, gdy zarzucono mu powiązania z opozycyjnymi środowiskami diaspory; zwolniono go po 8 miesiącach kary. W 1981, po wywiadzie dla zagranicznej telewizji dotyczącym m.in. kwestii ustaszy, został skazany na 3 lata pozbawienia wolności. Był osadzony od stycznia 1982 do lutego 1983 oraz od maja do września 1984, zwalniano go z uwagi na stan zdrowia[2].
W 1987 odzyskał paszport, odbył wówczas szereg podróży, nawiązując kontakty z chorwackimi społecznościami emigracyjnymi. W 1989 był współzałożycielem Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej, wówczas ruchu o profilu nacjonalistycznym i konserwatywnym[2]. W tym samym roku został przewodniczącym HDZ jako partii, którą kierował do czasu swojej śmierci w 1999[3]. Wiosną 1990 w Chorwacji przeprowadzono pierwsze wolne wybory do Zgromadzenia Chorwackiego, w których HDZ odniosła zdecydowane zwycięstwo[2]. Jej lider uzyskał wówczas jeden z mandatów, które przypadły tej partii[4].
30 maja 1990 Franjo Tuđman został głową państwa, gdy parlament wybrał go na przewodniczącego kolegialnego prezydium. 22 grudnia tegoż roku, po reformie konstytucyjnej, objął urząd prezydenta[2][3]. 25 czerwca 1991 kierowana przez niego Chorwacja ogłosiła niepodległość[2]. Dwukrotnie z powodzeniem ubiegał się o reelekcję w wyborach powszechnych, wygrywając w pierwszych turach głosowania: w 1992 otrzymał 56,7% głosów[5], a w 1997 poparło go 61,4% głosujących[6].
Był przywódcą państwa w okresie wojny w Chorwacji[2], w jej wyniku Slawonia i Krajina pozostały w granicach Chorwacji. W trakcie jego prezydentury doszło też do wojny w Bośni i Hercegowinie. Początkowo był zwolennikiem koncepcji podziału tego kraju na trzy części, wspierał Chorwacką Republikę Herceg-Bośni i podjął negocjacje ze Slobodanem Miloševiciem. W 1994 pod naciskiem USA zerwał współpracę z Serbami, po czym podpisał porozumienie z przywódcą bośniackich muzułmanów Aliją Izetbegoviciem. W 1995 był jednym z sygnatariuszy układu z Dayton, który zakończył dla Chorwacji okres wojen w regionie[2].
Sposób sprawowania przez niego władzy w Chorwacji określano jako autorytarny[7][8]. W toku długotrwałego konfliktu zbrojnego z Serbią obie strony dokonały licznych zbrodni wojennych i masowych przesiedleń ludności. Chorwacji zarzucano brak faktycznej współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Karnym dla byłej Jugosławii[1]. Prokurator tego trybunału Graham Blewitt w 2000 stwierdził, że sam Franjo Tuđman także zostałby pociągnięty do odpowiedzialności przed ICTY[9]. Krytykowany był także za odwoływanie się do historycznego dziedzictwa faszystowskiego ruchu ustaszy, którzy w czasie II wojny światowej dokonywali czystek etnicznych i innych zbrodni wojennych we współpracy z nazistowskimi Niemcami. Pojawiały się zarzuty korupcji i nepotyzmu (jego najstarszy syn kierował w latach 90. agencją wywiadowczą)[2]. Jego rządy doprowadziły do politycznej izolacji Chorwacji na arenie międzynarodowej[1].
W 1999 stan zdrowia prezydenta, zmagającego się z chorobą nowotworową[9], uległ pogorszeniu. Franjo Tuđman zmarł 10 grudnia tegoż roku. W związku z jego śmiercią w Chorwacji ogłoszono trzydniową żałobę narodową[10]. Został pochowany na cmentarzu Mirogoj w Zagrzebiu[2].
Życie prywatne
edytujBył żonaty z Ankicą Tuđman (1926–2022[11]), którą poznał w partyzantce[2]. Miał troje dzieci: synów Miroslava i Stepana oraz córkę Nevenkę[12].
Odznaczenia
edytujW 1995 otrzymał m.in. Wielki Order Króla Tomisława z Wstęgą i Wielką Gwiazdą Poranną oraz Wielki Order Króla Piotra Krzesimira IV z Wstęgą i Gwiazdą Poranną[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Tudjman, Franjo. rulers.org. [dostęp 2020-02-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Franjo Tudjman. cidob.org. [dostęp 2020-02-09]. (hiszp.).
- ↑ a b Leaders of Croatia. zarate.eu. [dostęp 2020-02-09]. (ang.).
- ↑ Odluka o verifikaciji mandata zastupnika Društveno-političkog vijeća Sabora Socijalističke Republike Hrvatske. narodne-novine.nn.hr, 1 czerwca 1990. [dostęp 2020-02-09]. (chorw.).
- ↑ Analitički podaci o rezultatima izbora. izbori.hr, 12 sierpnia 1992. [dostęp 2020-02-09]. (chorw.).
- ↑ Izbor Predsjednika Republike Hrvatske. izbori.hr, 24 czerwca 1997. [dostęp 2020-02-09]. (chorw.).
- ↑ Between Past and Future: The Revolutions of 1989 and Their Aftermath. Budapeszt: Central European University Press, 2000, s. 42. (ang.).
- ↑ Socialism Vanquished, Socialism Challenged: Eastern Europe and China, 1989–2009. Oksford: Oxford University Press, 2012, s. 28. (ang.).
- ↑ a b TUDJMAN WOULD HAVE BEEN CHARGED BY WAR CRIMES TRIBUNAL. rferl.org, 10 listopada 2000. [dostęp 2020-02-09]. (ang.).
- ↑ 3 DAYS OF MOURNING DECLARED FOR TUDJMAN. chicagotribune.com, 12 grudnia 1999. [dostęp 2022-06-06]. (ang.).
- ↑ Ankica Tuđman, wife of the first Croatian president passes away. croatiaweek.com, 6 października 2022. [dostęp 2022-10-06]. (ang.).
- ↑ Franjo Tuđman – povjesničar i državnik. franjo-tudjman.net. [dostęp 2020-02-09]. (chorw.).
- ↑ Odlikovanja predsjednika Hrvatske dr. Franje Tuđmana. hrt.hr, 12 grudnia 1999. [dostęp 2022-01-27]. (chorw.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Sławomir L. Szczesio: Franjo Tuđman — ojciec Chorwacji czy autokrata?. histmag.org, 18 grudnia 2006. [dostęp 2020-02-09].