Dobre
Dobre (dawn. Dobre Stare[6]) – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Dobre[5][7].
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Widok na rynek w Dobrem | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Aglomeracja | |||
| Prawa miejskie |
1530–1852, od 2024 | ||
| Burmistrz |
Kamil Wichrowski | ||
| Powierzchnia |
8,612[1] km² | ||
| Populacja (2024) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
25 | ||
| Kod pocztowy |
05-307[4] | ||
| Tablice rejestracyjne |
WM | ||
Położenie na mapie gminy Dobre  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu mińskiego  | |||
 52°19′17″N 21°40′42″E/52,321389 21,678333
| |||
| TERC (TERYT) |
1412064 | ||
| SIMC |
0670278[5] | ||
Urząd miejski ul. Kościuszki 105-307 Dobre | |||
| Strona internetowa | |||
Dobre uzyskało lokację miejską w 1530 roku, zdegradowane do rangi wsi 1 stycznia 1852 roku[8][9][10]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Rudzienko (do 1919 w powiecie radzymińskim, od 1919 w powiecie mińskim[11])[12][13][14]. W latach 1954–1972 siedziba gromady Dobre[15]. Od 1973 w gminie Dobre[16]. W latach 1975–1998 należało administracyjnie do województwa siedleckiego. 1 stycznia 2024 odzyskało prawa miejskie[1], stając się tysięcznym miastem Polski[17].
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Mikołaja w Dobrem[18].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0670723 | Zdrojówki | część miasta |
Historia
edytuj
W 1530 w kancelarii króla Zygmunta Starego właściciele dóbr Ossówno otrzymali zezwolenie na lokację miasta Dobre. Rejestr poborowy z 1563 pozwala stwierdzić, że w początkach drugiej połowy XVI w. istniały już prywatne miasteczka o nazwie Dobre Stare i Dobre Nowe. Każde z nich płaciło łanowe z 20 włók zagospodarowanych przez mieszczan. Rozległością gruntów miejskich Dobre dorównywało więc Mińskowi Mazowieckiemu. Z rejestru czytamy również, że miało ono znaczną liczbę rzemieślników i przekupniów.
W 1530 Jan Dobrzyniecki – podstoli zakroczymski uzyskał dla wsi Dobre (w dobrach Ossówno w powiecie liwskim) erekcję parafii i lokacji miasta na prawie chełmińskim z zezwoleniem odbywania trzech jarmarków rocznie i jednego targu tygodniowo. Tradycja tygodniowych targów została zachowana do dnia dzisiejszego.
W 1567 obok Dobrego Starego należącego do Dobrzynieckich występuje w rejestrze poboru Dobre Nowe, będące w posiadaniu drugiej gałęzi tej rodziny, która wzięła nazwisko od dóbr Ossówno Ossowińskich. Sądząc z jednakowego uposażenia w ziemię po 20 łanów – miasteczko podzielone było na połowy. Jak wynika z opłacanego poboru, Dobre stanowiło w tym okresie poważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy (40 rzemieślników i 6 przekupniów). Szacunkowo zatrudniali oni około 800 osób. Jednak w 1567 liczba rzemieślników stopniowo zaczęła maleć, a w drugiej połowie XVII w., po zniszczeniach szwedzkich pogłówne płaciło tylko miasto Dobre, w wysokości świadczącej o zatrudnieniu nie przekraczającym 150 mieszkańców.
Z początkiem XVIII w. Dobre przeszło w ręce Masalskich, od których nabył je ok. 1785 S. Szydłowski kasztelan żarnowski. W 1752 August III podniósł liczbę jarmarków do czterech. W 1824 Dobre zamieszkiwało 137 mieszkańców w 38 drewnianych domach. Natomiast w 1845 – 384 mieszkańców i należało wówczas do J. Jażwińskiego. Dochody miasta nie wystarczały na opłacenie administracji miejskiej. W 1852 Dobre zostało pozbawione praw miejskich, których pozostałością jest herb.
Przed II wojną światową w Dobrem mieszkało wielu Żydów. Według danych spisu powszechnego z 1921 w Dobrem mieszkało 373 Żydów, co stanowiło 34% ludności wsi. 15 września 1942 Żydzi z Dobrego zostali deportowani do obozu zagłady w Treblince, a znajdująca się w miejscowości synagoga została zniszczona. Losy Żydów z Dobrego przedstawia w swojej twórczości prozatorskiej Henryk Grynberg.
31 grudnia 2012 do miejscowości przyłączono pobliską wieś Zdrojówki.
Kalendarium
edytuj
- 1530 – nadanie praw miejskich,
- 1831 – bitwa pod Dobrem,
- 1852 – Dobre zostaje pozbawione praw miejskich,
- 1873–1878 – budowa kościoła,
- 1878 – poświęcenie kościoła,
- 1880 – biskup Wincenty Teofil Popiel-Chościak dokonuje aktu konsekracji świątyni,
- 1915 – powstaje OSP Dobre,
- 1929 – wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę szkoły,
- 1935 – ukończenie budowy szkoły,
- 1942 – deportacja dobrzańskich Żydów do obozu zagłady w Treblince
- 1943 – powstaje w Dobrem Gminna Spółdzielnia,
- 1973 – Dobre staje się siedzibą gminy
- 1977 – oddanie do użytku nowej remizo-świetlicy,
- 1982 – zawiązuje się Spółdzielnia Mieszkaniowa „ZGODA”,
- 1997 – oddanie do użytku drugiego skrzydła szkoły,
- 1999 – ukończenie budowy cegielni, jednej z najnowocześniejszych w Europie,
- 1999 – oddanie do użytku hali sportowej,
- 2004 – oddanie do użytku budynku gimnazjum,
- 2005 – oddanie do użytku nowoczesnej oczyszczalni ścieków oraz hydroforni
- 2012 – do miejscowości przyłączono pobliską wieś Zdrojówki.
- 2024 – odzyskanie statusu miasta
Bitwa pod Dobrem
edytuj17 lutego 1831 we wsi Makówiec Duży rozegrała się bitwa wojsk polskich pod dowództwem generała Jana Skrzyneckiego z korpusem rosyjskim dowodzonym przez gen. Rosena. Maria Konopnicka opisała tę bitwę w wierszu pt. „Bitwa pod Dobrem”, rozpoczynającym się od słów: „Jak Dwernicki pod Stoczkiem, tak Skrzynecki pod Dobrem…”.
Zabytki
edytujNależy zaznaczyć, iż żaden z niżej wymienionych obiektów nie znajduje się w rejestrze zabytków.
- neogotycki kościół parafialny św. Mikołaja. Wybudowany w latach 1873–1878 według projektu Bolesława Podczaszyńskiego na wzór kościoła św. Anny w Wilnie. Kościół ten ufundowali przedstawiciele rodu Jaźwińskich właściciele pałacu w Rudzienku, pochowani na pobliskim cmentarzu.
- brama kościelna z XIX w.
- dzwonnica z XIX w.
- plebania z XIX w.
- szkoła z pierwszej połowy XX w.
- drewniane budynki mieszkalne z XIX i XX w.
- kamienice wokół rynku z XIX i XX w.
- cmentarz parafialny z XIX w.
- płyta poświęcona Tadeuszowi Kościuszce z początku XX w.
Pomniki
edytuj- Pomnik poległych w walkach o niepodległość w latach 1914–1920 oraz 1939–1945,
- Pomnik w hołdzie Żołnierzy BCh i AK poległych w walkach o wolność ojczyzny i pomordowanych w łagrach sowieckich w latach 1939–1945,
- Pomnik Nieznanego Żołnierza i ofiar terroru, upamiętniający walki z wojskami niemieckimi 11 września 1939 r.,
- Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego,
- Pomnik Konstantego Laszczki przed budynkiem Szkoły Podstawowej w Dobrem,
- zegar słoneczny, upamiętniający 475. rocznicę nadania Dobremu praw miejskich
- Pomnik Jana Pawła II wystawiony w pierwszą rocznicę beatyfikacji, na terenie kościoła parafialnego
- Pomnik wystawiony w 10 rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę z 1928 r.
Muzea
edytuj- W Gminnym Ośrodku Kultury w Dobrem znajduje się społeczne muzeum artysty rzeźbiarza Konstantego Laszczki. Ekspozycja prezentuje m.in. podobizny Laszczki przedstawione w formie popiersi, masek, medalionów i na medalach, wykonane w gipsie, terakocie, odlane w brązie. Zebrane są też fotografie dzieł artysty, dyplomy honorowe i odznaczenia.
Ludzie związani z Dobrem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
- ↑ Wieś Dobre w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-30], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-01-30].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 227 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Warszawski Dziennik Wojewódzki: dla obszaru Województwa Warszawskiego. 1933, nr 14.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 28–29.
- ↑ AGAD, KRSW, 222, k. 37.
- ↑ Kołoodziejczyk Ryszard: Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim. „Kwartalnik Historyczny”, R. LXVIII, 1961, nr 1, s. 191–200.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 12 czerwca 1919 r. w sprawie włączenia gminy Rudzienko powiatu Radzymińskiego do powiatu Mińsko-Mazowieckiego (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 1919, nr 37, poz. 481).
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.
- ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
- ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
- ↑ Uchwała Nr VI/10/7/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu mińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-0/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 29 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67).
- ↑ Uchwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 12 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 407).
- ↑ Uwzględniając liczbę porządkową (21.) w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 27 lipca 2023 (liczba miast wg stanu na 31 grudnia 2023 to 979).
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
Bibliografia
edytuj- Maria Dauksza, Dobre – dawne miasteczko w ziemi liwskiej, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, z. 3, 1995–1996, s. 211–221.
Linki zewnętrzne
edytuj- Dobre, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 68.
- Historia Żydów w Dobrem na portalu Wirtualny Sztetl