Dioskurowie
Dioskurowie (zw. także Tyndarydami; lp gr. Διόσκουρος Dióskouros, lm gr. Διόσκουροι Dióskouroi ‘synowie Zeusa’, lp łac. Dioscurus, lm łac. Dioscuri, Gemini ‘bliźnięta’), Kastor (gr. Κάστωρ Kástōr, łac. Castor) i Polideukes (także Polydeukes, Polluks; gr. Πολυδεύκης Polydeúkēs, łac. Pollux) – w mitologii greckiej bliźniacy, ubóstwieni herosi, Argonauci, uczestnicy łowów kalidońskich i amazonomachii, opiekunowie żeglarzy i żołnierzy[1][2][3].
Uchodzili za synów boga Zeusa i Ledy, żony króla Sparty[2][3][4]. Byli braćmi Heleny i Klitajmestry, a także Filonoe (Fylonoe), Timandry i Fojbe (Febe)[2][4][5][6].
Jedna z wersji mitu podaje, iż tej samej nocy królowa Leda oddała się Zeusowi (uwiódł ją pod postacią łabędzia) i swojemu mężowi, królowi Tyndareosowi[3][7]. Stąd za ojca Polideukesa i Heleny uważano Zeusa, natomiast Kastora i Klitajmestry – męża Ledy[2][3]. W związku z tym nazywano czasami Dioskurów Tyndarydami (gr. Tyndaridai ‘synowie Tyndareosa’)[2][4][7].
Porwali obie córki króla Leukipposa, Fojbe i Hilajrę (Hilaejrę), narzeczone synów króla Afareusa – Idasa i Linkeusa[8].
Łączyła ich szczera braterska miłość. Po śmierci Kastora (Polideukes, w odróżnieniu od Kastora, był nieśmiertelny) Zeus obydwu przemienił w gwiazdozbiór nieba północnego, aby na zawsze pozostali razem[4].
Nazywano „Dioskurami” (ogniami Kastora i Polluksa) ognie świętego Elma[2][3][9].
Kiedy raz płynęli statkiem i rozszalała się gwałtowna burza, tak że już znikąd nie oczekiwano ratunku, nagle dwie gwiazdy jak dwa płomyki spadły z nieba i osiadły na głowach braci. Natychmiast nawałnica przeszła i morze wygładziło się – szerokie i spokojne. Żeglarze znają te ogniki, które wśród burzy zapalają się na szczytach masztów, i nazywają je dzisiaj ogniami św. Elma. Gdy Kastor w pewnej bitwie padł martwy, Polideukes nie chciał pozostać sam na świecie i Zeus obydwu przeniósł między gwiazdy, gdzie błyszczą jako Bliźnięta[10].
W sztuce wyobrażani są zwykle w postaci nagich młodzieńców, z wieńcami na głowach, z pochodnią.
Mityczni Dioskurowie (Kastor i Polideukes) są identyfikowani z gwiazdozbiorem Bliźniąt (Gemini)[4][11][12]. Imionami ich nazwano najjaśniejsze gwiazdy w gwiazdozbiorze Bliźniąt – Kastor (Castor) i Polluks (Pollux) oraz jeden z księżyców Saturna – Polideukes[13][14].
Zobacz też
edytuj
- Kastor – imię męskie
- Kastor i Polluks – w mitologii rzymskiej Kastorowie
- Kosma i Damian
- Lel i Polel
- Palikowie
Przypisy
edytuj- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2003, s. 522. ISBN 83-7399-022-4.
- ↑ a b c d e f Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 76. ISBN 83-04-04673-3.
- ↑ a b c d e Dzieje heroiczne. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 503–505. ISBN 83-7391-077-8.
- ↑ a b c d e Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt, 1998, s. 109–110. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
- ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 356, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
- ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 205, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
- ↑ a b Vojtech Zamarovský, op.cit., s. 257. ISBN 80-8046-098-1.
- ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 208, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
- ↑ ognie świętego Elma, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-06-10].
- ↑ Bohaterowie. W: Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 156. ISBN 83-210-0677-9.
- ↑ Anton Hajduk, Ján Štohl (red.): Encyklopédia astronómie. Bratislava: Obzor, 1987, s. 640–641. (słow.).
- ↑ Aaron J. Atsma: Katasterismoi (Gemini, Zodiac Constellation). theoi.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-16)]. (ang.).
- ↑ Anton Hajduk, Ján Štohl (red.), op.cit., s. 208
- ↑ Anton Hajduk, Ján Štohl (red.), op.cit., s. 483
Bibliografia
edytuj- Aaron J. Atsma: Dioskouroi. theoi.com. [dostęp 2010-06-10]. (ang.).
- Marie Benediktová, Petra Písařová: Hvězdy – Názvosloví – Gemini. astronomia.zcu.cz. [dostęp 2010-06-09]. (cz.).
- Castor. mythindex.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-22)]. (ang.).
- Dioscuri. mythindex.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-19)]. (ang.).
- Polydeuces. mythindex.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-02)]. (ang.).
- Hezjod: Narodziny bogów (Theogonia); Prace i dni; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. ISBN 83-7255-040-9.
- Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2003, s. 522. ISBN 83-7399-022-4.
- Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 368. ISBN 83-01-03529-3.
- Carlos Parada: The Dioscuri: Castor1 and Polydeuces (Pollux). maicar.com. [dostęp 2010-06-10]. (ang.).
- Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 194: Dioscuri. ancientlibrary.com. [dostęp 2010-12-13]. (ang.).
- William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Dioscuri. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-10]. (ang.).
- Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Dioscūri. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-10]. (ang.).