Dawid Moryc Apfelbaum
Dawid Moryc Apfelbaum, niektóre źródła podają Mieczysław Dawid Apfelbaum lub Appelbaum ps. „Jabłoński, Kowal, Mietek” (ur. ?, zm. 28 kwietnia 1943 w Warszawie) – uważany w literaturze historycznej za jednego z założycieli i dowódców Żydowskiego Związku Wojskowego, uczestnika oraz jednego z przywódców powstania w getcie warszawskim. Prawdopodobnie postać fikcyjna.
| Miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujDariusz Libionka i Laurence Weinbaum stawiają w książce Bohaterowie, hochsztaplerzy, opisywacze. Wokół Żydowskiego Związku Wojskowego tezę, że Dawid (lub Mieczysław) Apfelbaum najprawdopodobniej nie istniał, a z pewnością nie był dowódcą Żydowskiego Związku Wojskowego (ich zdaniem był nim Paweł Frenkel). Wskazują, że źródłem informacji o istnieniu Apfelbauma były relacje Henryka Iwańskiego i powiązanych z nim Tadeusza Bednarczyka, Władysława Zajdlera i Kazimierza Madanowskiego (Kełme Mendelsona). Był on początkowo (1948) wspominany przez Iwańskiego jedynie jako jeden z wielu bojowców żydowskich. Pod koniec lat 50. i na początku lat 60. opisywano go już jako przedwojennego porucznika WP, który miał być założycielem organizacji „Świt”, przemianowanej następnie na Żydowski Związek Wojskowy. Opisywano także okoliczności jego śmiertelnej rany w obecności Iwańskiego, Zajdlera i Mendelsona na ul. Muranowskiej, w pierwszych dniach powstania w getcie warszawskim. W poszczególnych relacjach, nawet składanych przez te same osoby w kolejnych latach, pojawiały się różnice, co do daty powstania ŻZW (jesień 1939 lub początki warszawskiego getta), a także okoliczności wyboru Apfelbauma na dowódcę i charakteru jego kontaktów z Iwańskim. W 1962 Iwański złożył relację o swoich kontaktach z ŻZW, opisując także postać Apfelbauma jako dowódcy ŻZW, który poległ bohaterską śmiercią w czasie powstania w getcie, izraelskiej dziennikarce Chai Lazar. Ta upowszechniła jego opowieść w Izraelu.
W ten sposób Apfelbaum jako dowódca ZŻW trafił do kolejnych książek o żydowskim ruchu oporu w okupowanej Polsce. W 1963 został nawet pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy[1]. Nie ma jednak żadnych dowodów, że taka osoba była kiedykolwiek przedwojennym oficerem WP, a nawet, że zamieszkiwała przed wojną w Warszawie[2].
W 2022 roku Żydowski Instytut Historyczny rozpoczął zbieranie podpisów pod wnioskiem do Urzędu m.st. Warszawy o zmianę nazwy skweru Mieczysława Dawida Afpeflbauma w Warszawie na skwer Racheli Auerbach, argumentując, że Apfelbaum jest postacią fikcyjną[3]. W 2023 w Radzie m.st. Warszawy wszczęto procedurę zmiany nazwy skweru[4]. W sierpniu 2023 roku skwerowi Mieczysława Dawida Apfelbauma nadano imię Racheli Auerbach[5].
Upamiętnienie
edytuj- W marcu 2004 nazwę Mieczysława Apfelbauma nadano skwerowi położonemu na warszawskiej Woli między ulicami: Pawią, Smoczą i Dzielną[6]. W listopadzie 2012 nazwę zmieniono na Skwer Mieczysława Dawida Apfelbauma[7]. Skwer przemianowano na skwer Racheli Auberbach w 2023 roku[5].
- Dawidowi Apfelbaumowi i Pawłowi Frenklowi poświęcony jest jeden z kamiennych bloków warszawskiego Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów znajdujący się przy ulicy Dubois.
Przypisy
edytuj- ↑ Wysokie odznaczenia państwowe za udział w walce i za pomoc walczącemu gettu. „Dziennik Bałtycki”. Rok XIX, nr 92 (5850), s. 1, 19 kwietnia 1963. Gdańsk. [dostęp 2022-02-09].
- ↑ aszw/ls: „Bohaterowie, hochsztaplerzy, opisywacze” – historia Żydowskiego Związku Wojskowego. dzieje.pl, 2016-07-14. [dostęp 2018-05-11]. (pol.).
- ↑ Marek Kozubal. Nie chcą nazwy fikcyjnego bojowca. „Rzeczpospolita”, s. A3, 14 września 2022.
- ↑ "Moryca Apfelbauma w getcie stworzył hochsztapler". Co począć ze skwerem imienia osoby, która nie istniała?. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 2 kwietnia 2023. [dostęp 2023-04-03].
- ↑ a b Uchwała nr LXXXVI/2819/2023 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 sierpnia 2023 r. w sprawie zmiany nazwy obiektu miejskiego w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 10293 [on-line]. 31 sierpnia 2023. [dostęp 2023-10-19].
- ↑ Uchwała Nr XXVII/514/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 24 marca 2004 r. w sprawie nadania nazwy skwerowi w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. Warszawa: Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, 17 kwietnia 2004, s. Nr 88, poz. 2176.
- ↑ Uchwała nr XLVI/1262/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic i skwerów w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 7870 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 21 listopada 2012. s. 1. [dostęp 2014-04-29].
Bibliografia
edytuj- Dariusz Libionka, Laurence Weinbaum: Bohaterowie, hosztaplerzy, opisywacze. Wokół Żydowskiego Związku Wojskowego. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum nad Zagładą Żydów., 2011. ISBN 978-83-932202-8-1.