Wikipedia

Czterdziestolatek

polski serial telewizyjny (1975–1978)

Czterdziestolatek lub 40-latek – polski serial komediowy w reżyserii Jerzego Gruzy. Premierowy odcinek wyemitowano 16 maja 1975[1]. Tytułową rolę zagrał Andrzej Kopiczyński.

Czterdziestolatek
Ilustracja
Mural w Warszawie przedstawiający głównych bohaterów serialu – inż. Stefana Karwowskiego i technika Romana Maliniaka
Inny tytuł

40-latek

Gatunek

komedia

Kraj produkcji

Polska

Oryginalny język

polski

Twórcy

Jerzy Gruza

Główne role

patrz sekcja Główne role

Muzyka tytułowa

Andrzej Rosiewicz – Czterdzieści lat minęło...

Liczba odcinków

21

Liczba serii

4

Lista odcinków serialu Czterdziestolatek
Produkcja
Produkcja

Telewizja Polska

Reżyseria

Jerzy Gruza

Scenariusz

Jerzy Gruza
Krzysztof T. Toeplitz

Muzyka

Jerzy Matuszkiewicz

Zdjęcia

Mieczysław Jahoda

Scenografia

Halina Dobrowolska

Czas trwania odcinka

od 40 do 63 minut

Pierwsza emisja
Kraj oryginalnej emisji

Polska

Data premiery

16 maja 1975

Stacja telewizyjna

TVP1

Pierwsza emisja

16 maja 1975 – 19 lutego 1978

Lata emisji

1975–1978

Status

zakończony

Format obrazu

4:3

Format dźwięku

2.0 i 5.1

Chronologia
Kontynuacja

Czterdziestolatek. 20 lat później

Powiązane

Motylem jestem, czyli romans 40-latka

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Charakterystyka

edytuj

Serial został wyprodukowany przez Telewizję Polską w latach 1974–1977. Pierwsza 7-odcinkowa seria cieszyła się tak wielką popularnością[doprecyzuj], że z powodzeniem ją kontynuowano i zrealizowano też film pełnometrażowy Motylem jestem, czyli romans 40-latka oraz wielogodzinny telewizyjny program sylwestrowy „Sylwester Rodzinny – program z rodziną Czterdziestolatka” (31 grudnia 1975 od 22:20).

Obrazuje losy warszawskiej rodziny inżyniera Stefana Karwowskiego, które idealnie wkomponowały się w rzeczywistość lat 70. i propagandy sukcesu (m.in. budowa Trasy Łazienkowskiej, dworca Centralnego czy Trasy Toruńskiej).

Równocześnie – zgodnie z założeniami autorów, którzy sami w okresie pracy nad serialem przekroczyli 40. rok życia – serial eksponował wątki związane z kryzysem wieku średniego: romans na boku, próby rzucenia palenia, obsesja na punkcie utraty włosów, próba zadbania o kondycję fizyczną, duma z dorobku życiowego i zawodowego, chęć samorealizacji przez działalność społeczną itp.

W latach 1993–1994 TVP wyemitowała kontynuację serialu zatytułowaną Czterdziestolatek. 20 lat później. Do obsady dołączyli m.in.: Joanna Kurowska, Wojciech Mann i Wojciech Malajkat.

10 maja 2014 z inicjatywy Amadeusza Szklarza-Habrowskiego z Instytutu Kultury Polskiej UW odbyły się obchody jubileuszu 40-lecia serialu[2]. Odsłonięto tablicę Miejskiego Systemu Informacji na rondzie Czterdziestolatka w centrum Warszawy[3], któremu serial patronuje od 18 kwietnia 2014[4]. Odbyło się spotkanie z twórcami i aktorami serialu (Jerzym Gruzą, Anną Seniuk, Mirellą Olczyk-Kurkowską i Piotrem Kąkolewskim) oraz premiera niepublikowanego, pilotażowego odcinka kontynuacji przygód rodziny Karwowskich pt. Studenci Trzeciego Wieku. Czterdzieści lat minęło, jak jeden dzień w Domu Spotkań z Historią w Warszawie.

Lista odcinków

edytuj
Osobny artykuł: Lista odcinków serialu Czterdziestolatek.

W nawiasach podano rok produkcji danego odcinka[5].

  1. Toast, czyli bliżej niż dalej (1974)
  2. Walka z nałogiem, czyli labirynt (1974)
  3. Wpadnij kiedy zechcesz, czyli bodźce stępione (1974)
  4. Portret, czyli jak być kochanym (1974)
  5. Kondycja fizyczna, czyli walka z metryką (1974)
  6. Włosy Flory, czyli labirynt (1974)
  7. Judym, czyli czyn społeczny (1974)
  8. Otwarcie trasy, czyli czas wolny (1975)
  9. Rodzina, czyli obcy w domu (1975)
  10. Pocztówka ze Spitsbergenu, czyli oczarowanie (1975)
  11. Cudze nieszczęście, czyli świadek obrony (1975)
  12. Nowy zastępca, czyli meteor (1975)
  13. Kozioł ofiarny, czyli rotacja (1976)
  14. Sprawa Małkiewicza, czyli kamikadze (1976)
  15. Kosztowny drobiazg, czyli rewizyta (1976)
  16. Gdzie byłaś, czyli Szekspir (1976)
  17. Cwana bestia, czyli kryształ (1977)
  18. Gra wojenna, czyli na kwaterze (1977)
  19. Z dala od ludzi, czyli coś swojego (1977)
  20. W obronie własnej, czyli polowanie (1977)
  21. Smuga cienia, czyli pierwsze poważne ostrzeżenie (1977)

Obsada

edytuj
 
Stołeczne osiedle Pańska, na którym mieszka rodzina Karwowskich
 
Czerwony Fiat 126p – taki samochód posiada rodzina Karwowskich

Główne role

edytuj

Drugoplanowe role

edytuj

Pozostałe role

edytuj
 
Rondo Czterdziestolatka w Warszawie

Konteksty kulturowe i społeczno-polityczne powstania i recepcji serialu

edytuj
 
Jeden z wieżowców przy ul. Pańskiej, w których mieszkali Karwowscy
  • Głównych bohaterów filmu przedstawiono jako przeciętną rodzinę warszawiaków z wyższym wykształceniem technicznym uzyskanym w pierwszym pokoleniu. Rodzina Karwowskich mieszka więc w samym centrum Warszawy w bloku przy ulicy Pańskiej. Jednak w trzech różnych odcinkach pojawiają się inne adresy mieszkania: 92 m. 161 w odc. 10 (informację o tym podaje Magda Karwowska prof. Zygmuntowi Kozielle celem wysłania pocztówki), 62 m. 138 (odc. 7) oraz 62 m. 137 (odc. 17)[7].
  • Choć istnieje rzeczywiste mieszkanie przy ul. Pańskiej, które posłużyło jako model do studyjnej rekonstrukcji w Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, nie nakręcono w nim żadnych ujęć. Scenografia w atelier została powiększona półtora razy w stosunku do oryginalnych rozmiarów i nie posiadała sufitu.
  • W filmie pokazano wiele elementów działania systemu nomenklatury w PRL. Główny bohater filmu wspinał się po jej niższych szczeblach i napotykał w związku z tym wiele nieznanych mu zwyczajów, kodów kulturowych, a nawet pojęć. I tak na przykład jego córka Jagoda Karwowska, wkrótce po tym gdy jej ojciec został dyrektorem, została wciągnięta w środowisko tzw. bananówek. Karwowskiemu, któremu uświadomiła to jej koleżanka, wydawało się, że chodzi o dziewczęta chodzące w spódnicach w banany (odc. 16). Natomiast w odcinku 14 Karwowski, nie będąc pewnym, czy może samodzielnie wyznaczyć kierownika IV odcinka robót, udaje się do naczelnika Wydziału Kadr PZPR (tow. Iwanickiego), który wyjaśnia mu, że dane stanowisko obsadzane jest bez udziału struktur partyjnych. Te ostatnie musiały jednak wyrazić zgodę na awans samego Karwowskiego na stanowisko dyrektora, o czym mowa jest wprost w odcinku 13.
  • Film pokazuje wiele panujących w latach 70. mód, m.in. rozwijający się kult komputera będący częścią ówczesnej technokratycznej wiary w możliwość racjonalizacji metod zarządzania. Sam Karwowski zostaje jakoby wybrany na dyrektora właśnie przez komputer (marki Odra trzeciej generacji).
  • Grażyna Szapołowska gra rolę pierwszoplanową w odcinku nr 12 (jest tytułowym „nowym zastępcą” wywodzącym się z wielopokoleniowego rodu Nowowiejskich), w odcinku nr 15 występuje jako statystka (nie wypowiada żadnej kwestii) na przyjęciu, na którym goszczą państwo Karwowscy.
  • Serial nie tylko pokazywał mody, ale je także tworzył. Półokrągły łuk w otworze drzwiowym, jaki Karwowskiemu zalecił projektant wnętrz Iwo Czarnecki (postać i jej nazwisko to aluzja do znanego w latach 70. scenografa TVP, Wowo Bielickiego), stał się popularnym elementem wystroju polskich mieszkań w latach 70. i 80. Jednocześnie pojęcie „łuku Karwowskiego” pojawia się niekiedy w potocznej polszczyźnie[8].
  • Również samochód Fiat 126p, jakim poruszał się inżynier Karwowski, został podobno nazwany w języku koneserów polskiej motoryzacji „Karwowskim”[potrzebny przypis]. Właśnie w taki sposób określa się czerwone maluchy wyprodukowane w latach 70., posiadające liczne detale spotykane w autach z tamtych lat, np. felgi „cytrynki”, chromowane zderzaki itp. Pojazd Karwowskiego miał numery rejestracyjne 56-48-WL.
  • Stefan Karwowski z czasów szkolnych ma pseudonim „Matka”, do którego bardzo niechętnie w końcu przyznaje się Magdzie, cytując „Ja jestem Matka Grakchów” (odc. 5). Nie wiadomo, skąd pochodzi ten cytat. Kornelia, tzw. „Matka Grakchów”, jest postacią często przywoływaną jako osoba, która poświęciła własne życie samotnie wychowując dzieci, w tym dwóch słynnych reformatorów rzymskich Tyberiusza i Gajusza. Została też uwieczniona na obrazach malarzy takich jak Philipp Friedrich von Hetsch, Angelika Kauffmann lub Jose Garnelo.
  • W odc. 10 profesor Sanokki z Laponii, podczas sympozjum naukowego z dziedziny hydrologii, wypowiada się w języku obcym. W rzeczywistości po wyodrębnieniu i odwróceniu jego wypowiedzi programem do obróbki dźwięku, okazuje się wypowiedź w języku polskim: ciężki, więcej informacji o składzie uczestników. Z rozmowy wnoszę, tak, lepsza struktura. System, rekruta, lepsze rozwiązania. Światowa olimpiada, kolejna okazja do... Kolejny fragment: Jest to naturalny wynik rozwoju sportu ciężarowego. Obserwujemy typ addytyczny. Wyciskanie tego rozwiązania. Wyboru dokonamy na miejscu. Tekst ten, wypowiadany przez profesora Sanokki, w rzeczywistości został wypowiedziany przez reżysera serialu ‒ Jerzego Gruzę.
 
Czerwony Fiat 126p – taki samochód posiada rodzina Karwowskich
  • W odc. 10 inż. Karwowski grając na gitarze śpiewa fragment tradycyjnej angielskiej piosenki My Bonnie oraz rosyjskiej pieśni Лиловый негр Aleksandra Wertyńskiego.
  • W pierwszych kilku odcinkach Karwowscy posiadają telewizor Libra 201. Był to odbiornik czarno-biały produkcji Warszawskich Zakładów Telewizyjnych. Jednak w odcinku 9. telewizor ten pokazuje „Bolka i Lolka” w kolorze.
  • Tytułową piosenkę „Czterdzieści lat minęło” śpiewa Andrzej Rosiewicz. Naklejka z charakterystyczną sylwetką Rosiewicza (z muchą) widnieje na szybie drzwi do pokoju Marka (np. w odc. 2).
  • W serialu wystąpiła plejada najpopularniejszych polskich aktorów, co daje pretekst do wielu aluzji do granych przez nich ról. Na przykład w odc. 9 o rodzinie Magdy, w tym teściu granym przez Władysława Hańczę, Stefan mówi: Jesteśmy tu wszyscy... sami swoi, co nawiązuje do filmu, w którym Hańcza grał rolę Kargula. W tym samym odcinku wystąpił również Wacław Kowalski, czyli filmowy Pawlak.
  • W chwili rozpoczęcia nagrywania serialu (rok 1974) Andrzej Kopiczyński, grający 40-latka, miał w rzeczywistości 40 lat, a jego filmowa żona Anna Seniuk miała 32 lata. Natomiast Irena Kwiatkowska, która grała rzekomo 32-letnią „kobietę pracującą” (o czym mówi w odc. 1), miała wówczas 62 lata. Jej postarzały wygląd miał być spowodowany ilością wykonanej pracy (w sumie w serialu wymienia się 64 jej zawody).

Upamiętnienie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ „Czterdziestolatek” 40 lat później. Jubileusz premiery kultowego serialu TVP. TVP. [dostęp 2017-06-09]. (pol.).
  2. ↑ Dom Spotkań z Historią | „Czterdziestolatek” czterdzieści lat później – spotkanie z serialową rodziną [online], dsh.waw.pl [dostęp 2019-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).
  3. ↑ Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-22].
  4. ↑ Druk nr 2111.
  5. ↑ Czterdziestolatek. [dostęp 2016-08-03].
  6. ↑ W odcinku 15 występuje jako statysta na przyjęciu u Powroźnych.
  7. ↑ Grzegorz Sołtysiak: Filmowy przewodnik po Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2007, s. 213. ISBN 978-83-60142-70-7.
  8. ↑ Polska Bibliografia Literacka (PBL) [online], pbl.ibl.poznan.pl [dostęp 2017-11-22].
  9. ↑ Uchwała nr LXXVIII/2034/2014 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 20 marca 2014 r. w sprawie nadania nazwy skrzyżowaniu ulic w dzielnicach Śródmieście m.st. Warszawy i Ochota m.st. Warszawy. edziennik.mazowieckie.pl, Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 3542. [dostęp 2014-07-29].
  10. ↑ Nowy mural na Ursynowie gotowy. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 18 czerwca 2020. 

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czterdziestolatek&oldid=75491649”