Czerwionka
Czerwionka (śl. Czyrwjůnka[1]) – dzielnica Czerwionki-Leszczyn, dawna samodzielna miejscowość.
| Dzielnica Czerwionki-Leszczyn | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Miasto | |||
| Data założenia |
XIII w. | ||
| Prawa miejskie |
1962-1975 | ||
| W granicach Czerwionki-Leszczyn |
1975 | ||
| SIMC |
0939438 | ||
| Populacja (31 09 2012) • liczba ludności |
| ||
| Strefa numeracyjna |
+48 32 | ||
| Kod pocztowy |
44-230 | ||
| Tablice rejestracyjne |
SRB | ||
Położenie na mapie Czerwionki-Leszczyn  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu rybnickiego  | |||
Położenie na mapie gminy Czerwionka-Leszczyny  | |||
 50°09′05″N 18°40′37″E/50,151389 18,676944
| |||
| Strona internetowa | |||
Według danych z września 2012 r. liczy ona 8281 mieszkańców.
W latach 1945–1954 miejscowość była siedzibą gminy Czerwionka. W 1954 utworzono gromadę Czerwionka ale zanim zaczęła funkcjonować, przekształcono ją na osiedle.
Położenie i transport
edytujPrzez Czerwionkę przebiega droga wojewódzka nr 924.
Nazwa
edytujNazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiej nazwy koloru – barwy czerwonej[2]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod obecną polską nazwą „Czerwionka”[3], natomiast Słownik geograficzny Królestwa Polskiego pod dwiema: Czerwonka i Czerwionka[4].
Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia dwie nazwy wsi po polsku Czerwionka oraz w dialekcie śląskimj Czyrwonkowice podając ich znaczenie „Rotwasser”, czyli po polsku „Czerwone wody”[2].
Historia Czerwionki
edytuj
Średniowiecze
edytuj
Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z wykazu dziesięcin pieniężnych składanych kolegiacie św. Krzyża w Opolu. Czerwionka występowała w wykazie pod nazwą Czyrwonkowitze. Wieś składała dziesięcinę pieniężną, co świadczy, że w drugiej połowie XIII wieku została przeniesiona na prawo niemieckie.
Kolegiata opolska powstała z fundacji biskupa wrocławskiego Tomasza I (1232-1268) w latach 1232–1239, pobierała już wcześniej dziesięciny w pasie od Olzy po Bełk i Bujaków. W 1531 roku biskup wrocławski Jakub von Salza (1520-1539) oraz książę opolsko-raciborski Jan II Dobry nałożyli dodatkową dziesięcinę snopową na rzecz kościoła kolegialnego. Dokument biskupa wrocławskiego, który zawiera wykaz około 60 miejscowości potwierdzał także wszelkie przywileje i dziesięciny posiadane na podstawie wcześniejszych nadań z czasu powstania kolegiaty.
Wiek XVI–XVII
edytujCzerwionka podobnie jak wiele okolicznych miejscowości należała do rodu Holly. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) teren całego Śląska został bardzo spustoszony. Z pewnością ucierpiała także tam wieś, gdyż od 1632 roku wojska szwedzkie pustoszyły okoliczne miejscowości. Dużemu zniszczeniu uległy Leszczyny oraz Bełk. Według dokumentu sporządzonego w 1644 r. przez Jana Putzen von Adlerthurm na polecenie cesarza Ferdynanda III dzierżawcą Czerwionki był niejaki Charwat, który występuje także w rybnickim urbarzu jako właściciel Kamienia. W tym okresie (1650) wieś liczyła 8 gospodarstw kmiecych, zamieszkanych przez 20 rodzin. Razem było 93 mieszkańców, z których 13 urodziło się na obszarze dworskim, zaś 80 osób było przybyszami z okolic.
Wiek XVIII
edytuj
Do końca XVIII wieku Czerwionka znajdowała się w posiadaniu baronów Welczek, spokrewnionych z nimi Paczyńskich oraz Holly, po czym stała się własnością hrabiów Węgierskich. W 1784 roku na terenie wsi gospodarzyło 7 kmieci, 14 zagrodników, w sumie mieszkało 159 osób.
Wiek XIX
edytujOd czasów najdawniejszych do czasu utworzenia w 1818 roku powiatu rybnickiego wieś była związana księstwem raciborskim, zaś po utworzeniu powiatu rybnickiego Czerwionka znalazła się w jego obrębie.
W 1807 roku powstała w Czerwionce kopalnia „Mariane”. Jej nadanie w 1807 uzyskał ówczesny właściciel wsi hrabia Węgierski. Kopalnia ta rozpoczęła działalność dopiero w 1821 roku. Jej pole górnicze powiększono w 1826 roku, lecz w 1837 roku Węgierscy odsprzedali ją hrabiemu von Limburg Stirum. W tym czasie roku dokonało się zubożenie miejscowości, gdyż w 1818 r. gospodarzyło już tylko 5 kmieci, 7 zagrodników, 13 chałupników, a łącznie w 32 domach żyło 220 ludzi.
W tym okresie w Czerwionce istniały jeszcze dwie inne kopalnie:
- Kopalnia „Harmonia” – została uruchomiona pod koniec 1838 roku. Jej pola górnicze powiększono w latach 1856 i 1867, zaś węgiel wydobywano w latach 1856–1873. Jej właścicielami byli: Antoni Klausa i Wilhelm Schneider później zaś profesor Karol Kuh.
- Kopalnia „Helene”, której akt nadania pochodzi z 1840 roku, należała do „ojca współczesnego hutnictwa” Johna Baildona, który wówczas mieszkał w sąsiednim Bełku. Kopalnię nazwał tak na cześć swojej żony Heleny, która była współwłaścicielką. W 1852 roku syn Johna Baildona – Arthur sprzedał kopalnię właścicielowi Bujakowa – Karolowi Goduli, jego głównemu zarządcy, Antonowi Gemanderowi i jego żonie Emilii. W 1891 roku, przypadła ona w spadku Alfonsowi Lucasowi.
W połowie XIX wieku wieś w 100% zamieszkiwała ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – „Es befinden sich in Czerwionka 119 Haushaltungen mit 507 polnisch Sprechenden(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „W Czerwionce znajduje się 119 gospodarstw domowych z 507 mieszkańcami mówiącymi po polsku(...)”[3]. Źródło wymienia również kolonię należącą do wsi – Ciossek, która również zamieszkana jest przez ludność polskojęzyczna – „In der Colonie Ciossek befinden sich 24 Haushaltungen mit 106 nur polnisch sprechenden Seelen(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „W kolonii Ciossek jest 24 gospodarstw domowych ze 106 duszami mówiącymi tylko po polsku(...)”[3].
Wiek XX
edytuj
Ludność na przestrzeni wieków
edytuj| Rok | Liczba mieszkańców |
|---|---|
| 1650 | 93 |
| 1784 | 159 |
| 1818 | 220 |
| 1825 | 227 |
| 1845 | 304 |
| 1855 | 462 |
| 1861 | 613 |
| 1865 | 507 |
| 1880 | 593 |
| 1905 | 1909 |
| 1910 | 1102 (miejscowość), 1952 (dobra ziemskie) |
| 1931 | 5100 |
| 1961 | 9189 |
| 1998 | 9624 |
| 1999 | 9458 |
| 2000 | 9279 |
| III 2005 | 8893 |
| XII 2010 | 8403 |
| XII 2011 | 8339 |
| IX 2012 | 8281 |
Zabytki
edytujKościoły i związki wyznaniowe
edytujNa terenie Czerwionki działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Herb i pieczęć Czerwionki
edytuj
Pierwszy herb Czerwionki pochodzi z końca XVIII wieku. Przedstawiał on skrzyżowane trzy narzędzia rolnicze: kosę, grabie i siekierę. Wyobrażenie to świadczy rolniczym charakterze miejscowości.
Pieczęć gminy sporządzona po Plebiscycie przedstawia godło trójpolowe: w pierwszym polu widnieją dwie dłonie w braterskim uścisku symbolizujące jedność rolnictwa i przemysłu, w drugim trzy skrzyżowane narzędzia z pierwszego herbu, zaś w trzecim polu zabudowania kopalni „Dębieńsko” (szyb oraz dwa kominy). Pieczęć ta miała 37 milimetrów średnicy i znajdował się na niej napis: „GMINA CZERWIONKA * pow. Rybnik Wojew. Śl. *”.
Herb miejscowości oddany w barwach może mieć białe ręce na niebieskim tle, złote narzędzia o białych żelaziwach na niebieskim tle oraz czarne zabudowania i zieloną murawę na tle białym.
Sport
edytuj8 grudnia 1919 roku w Czerwionce utworzone zostało gniazdo najstarszej polskiej organizacji sportowej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i w momencie założenia liczyło 120 członków płci męskiej oraz 20 kobiet. Koło to podlegało organizacyjnie Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół” w Rybniku[5] i należało do szeregu sekcji gimnastycznych śląskiego Sokoła. Początkowo w roku 1920 koło tej organizacji liczyło 70 członków[6].
Prezesem organizacji był Piotr Furgoł, który poległ w III powstaniu śląskim, a naczelnikiem Paweł Biernot. W 1936 roku funkcję prezesa objął Augustyn Szymik, sekretarzem był Nowak, skarbnikiem Donat Kuś, a naczelnikiem Maksymilian Blacha[7].
Rozwój działalności Sokoła przerwał w 1939 roku wybuch II wojny światowej. W okresie powojennym nie została reaktywowana ponieważ członkowie oraz sama idea towarzystwa była prześladowana przez władze komunistyczne.
Osoby związane z Czerwionką
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Zapis według alfabetu śląskiego Steuera.
- ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 66, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ a b c Triest 1865 ↓, s. 803.
- ↑ Czerwionka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 844.
- ↑ „Działalność Towarzystwa gimnastycznego „Sokół” na ziemi rybnickiej w latach 1898–1939”, Rybnicki Kurier Muzealny nr 4, czerwiec 2012.
- ↑ „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 563, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – dzielnica Śląska”.
- ↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 204.
Bibliografia
edytuj- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
- F. A. Zimmerman, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 3, Brieg 1783.
- J. G. Knie, Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dorfer, Flecken, Stadte..., Breslau 1845.
- F. Idzikowski, Geschichte der Stadt und ehemaligen Herrschaft Rybnik in Oberschlesien, Breslau 1861.
- F. Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien, Breslau 1865.
- M. Gumowski, Herby i pieczęcie miejscowości woj. śląskiego, Katowice 1939.
- Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej "Sokoła". Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.