Cień kata

Cień kata (ang. The Shadow of the Torturer) – powieść science fantasy autorstwa Gene’a Wolfe’a, pierwsza część cyklu Księga Nowego Słońca. W 1981 otrzymała nagrody World Fantasy oraz BSFA, została też nominowana do nagrody Nebula (1980) oraz Locusa i Campbella (1981).

Cień kata

The Shadow of the Torturer

Autor	Gene Wolfe
Tematyka	fantastyka naukowa high fantasy
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	USA
Język	angielski
Data wydania	1980
Wydawca	Tor Books
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1993
Wydawca	Iskry
Przekład	Arkadiusz Nakoniecznik
poprzednia brak następna Pazur Łagodziciela

Tło powieści

Główny bohater, Severian, jest narratorem obdarzonym pamięcią absolutną, a cała historia opisywana jest przez niego z odległej perspektywy czasowej. Pierwsza powieść jest jedynie wprowadzeniem i wiele wątków pozostaje niezakończonych. Akcja osadzona jest na planecie Urth. Powieść należy do gatunku Dying Earth i science fantasy, w związku z czym, choć bohaterowie używają mieczy czy wierzchowców, pojawiają się też niezwykle zaawansowana broń i środki transportu - pozostałości cywilizacji technicznej.

Fabuła

Powieść zaczyna się, gdy główny bohater, Severian, wraz z przyjaciółmi z Bractwa Katów, zakrada się do Nekropolii. Tam Severian jest świadkiem ekshumacji grobu przez Vodalusa i jego współpracowników. Dochodzi do walki pomiędzy Vodalusem a strażnikami Nekropolii. W ostatniej chwili życie ratuje mu Severian, podglądający całe zajście z ukrycia. Po jakimś czasie dowiaduje się, że Vodalus jest przywódcą rebeliantów, którzy walczą przeciw Autarsze. Severian staje się pełnoprawnym członkiem Bractwa Katów w dniu swego wyniesienia na czeladnika. Od tej pory musi bezwzględnie przestrzegać zasad swojej konfraterni. Jego praca polega na torturowaniu i zabijaniu skazanych i zesłanych do Wieży Matachina.

Pewnego dnia w Wieży pojawia się nowa „klientka”, arystokratka Thecla. Severianowi przydzielone zostało zadanie zabawiania Thecli, ponieważ była bardzo wysoko urodzona i przysługiwały jej większe przywileje niż innym klientom. Severian zakochuje się w niej. Kiedy przychodzi czas, by ją torturować, nie może jej pomóc. Jedyną pomocą, jaką może jej udzielić, jest umożliwienie samobójstwa. Zostawia więc nóż w jej celi. Zobaczywszy pod drzwiami strużkę krwi udaje się do swego mistrza i przyznaje się do winy.

Zgodnie z zasadami Bractwa, powinien zostać skazany na śmierć. Sprowadziłoby to jednak hańbę na ich konfraternię, więc zostaje zesłany do odległego Thrax. Na drogę dostaje płaszcz z fuliginu, najczarniejszego z materiałów, miecz katowski, zwany przez jego mistrza Terminus Est, list do Archonta miasta Thrax oraz trochę pieniędzy.

Pierwszą noc w życiu poza swoją Wieżą spędza w karczmie na jednym łóżku z olbrzymem Baldandersem, który wraz z doktorem Talosem jeździ po Nessus, czyli mieście w którym się znajdują, wystawiając przedstawienia dla tłumów. Zapraszają Severiana, by do nich dołączył, on jednak przy najbliższej okazji podąża swoją drogą. W swej wędrówce zauważa, że jego czarny płaszcz jest znakiem rozpoznawczym Bractwa Katów, którego przedstawicieli wszyscy się obawiają, więc postanawia kupić drugie ubranie. W sklepie z odzieżą poznaje rodzeństwo, Agię i Agilusa. W pewnym momencie do sklepu wchodzi hipparcha, kawalerzysta, który wyzywa go na pojedynek wręczając mu ziarna zemsty. Nie znając obyczajów panujących poza Wieżą, w której się wychował, korzysta z pomocy Agii. Do pojedynku ma mu być potrzebny Kwiat Zemsty. Udają się więc wraz z Agią do Ogrodu Botanicznego. Po drodze jednak ich powóz rozbija się o jakąś konstrukcję, która okazuje się być Katedrą Pazura, prowadzoną przez Zakon Peleryn.

Ogród Botaniczny okazuje się być tajemniczym miejscem, które wewnątrz jest o wiele większe niż mógłby pomieścić budynek. W środku spotyka Dorcas, która nic nie pamięta i nie wie skąd przybyła. W końcu zrywa zdradziecki Kwiat Zemsty i udaje się na miejsce pojedynku. Kiedy dochodzi do walki okazuje się, że został oszukany przez Agię, a tajemniczym hipparchą okazuje się być jej brat, Agilus. Z niewiadomych przyczyn jednak Severianowi udaje się przeżyć walkę i budzi się wraz z Dorcas w lazarecie fortu wojskowego.

Zostaje tam zatrudniony jako kat i już następnego dnia wykonuje wyrok na samym Agilusie, który przerażony tym, że Severian niemal zmartwychwstał, uciekł z placu pojedynku, zabijając blokujących mu drogę gapiów. Severian znajduje w swojej sakiewce klejnot, który okazuje się być Pazurem Łagodziciela. Skradła go Agia, gdy rozbili się o Katedrę i schowała do jego sakwy, by nie zostać oskarżoną o kradzież. Po opuszczeniu fortu Severian wraz z Dorcas udają się do bramy, po drodze jednak spotykają znaną sobie parę, doktora Talosa i Baldandersa, do których w tym czasie dołączyła Jolenta, kobieta niespotykanej urody. Wraz z nimi wystawiają sztukę, a następnie udają się do bramy, gdzie akcja powieści nagle się kończy, wśród zgiełku bójki.