Brzezna
Brzezna (dawniej Brzeźna[3]) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Podegrodzie. Największa miejscowość w gminie Podegrodzie.
| wieś | |
 Centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
300–657 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
2565 |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
33-386[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KNS |
| SIMC |
0459891 |
Położenie na mapie gminy Podegrodzie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego  | |
 49°36′05″N 20°36′54″E/49,601389 20,615000[1]
| |
W 2021 roku wieś zamieszkiwało 2565 osób[4].
Geografia
edytujWieś położona jest w dolinie rzeki Brzeźnianka, na granicy Beskidu Wyspowego i Kotliny Sądeckiej, na wysokości od 300 do 657 (Litacz) m n.p.m. Zajmuje 10,5 km² (16,2% powierzchni gminy[5]). Graniczy z: Podrzeczem, Chochorowicami, Trzetrzewiną, Wysokim, Długołęką-Świerklą, Gostwicą, Stadłami oraz z Starym Sączem. Przez południowo-wschodnią część wsi przebiega obwodnica Podegrodzia, w ciągu drogi wojewódzkiej nr 969 (Stary Sącz – Nowy Targ).
Etymologia
edytujNajstarsze zapisy nazwy w dokumentach to Brezna (1280) i Bzesdna (1384). Jan Długosz w "Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis" podaje nazwę Brzezna. Nazwa pochodzi od prasłowiańskiego słowa, oznaczającego miejsce porośnięte brzozą, las brzozowy.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0459916 | Brzezna-Litacz | część wsi |
| 0459922 | Burdak | część wsi |
| 0459939 | Dół | część wsi |
| 0459945 | Górny Litacz | część wsi |
| 0459951 | Jedlane | część wsi |
| 0459974 | Niżny Litacz | część wsi |
| 0459980 | Pod Chełmkiem | część wsi |
| 0459997 | Pod Gwizdorem | część wsi |
| 0460003 | Pod Wardężynami | część wsi |
| 0460026 | Prusówka | część wsi |
| 0460032 | Strzyganiec | część wsi |
| 0460049 | Wola Brzeziańska | część wsi |
| 0460055 | Za Górą | część wsi |
Historia
edytujPierwszy dokument, w którym wymieniona jest nazwa wsi pochodzi z 6 lipca 1280. Wchodziła wtedy w skład posiadłości Klarysek ze Starego Sącza. Jednak część wsi należała do rycerza Marcina syna Unisława. Na przełomie XIII i XIV wieku on został właścicielem całej Brzeznej. Następnymi właścicielami wsi byli: w 1316 jego synowie, w 1357 Unisław z Brzeznej, a w XV wieku Mikołaj Gedko z Bobowej herbu Gryf.
W XVI wieku istniejący w Brzeznej folwark zakupił bogaty kupiec i rajca z Nowego Sącza. W okresie reformacji w Brzeznej silne wpływy mieli bracia polscy.
Na przełomie XIX i XX wieku Brzezna stanowiła własność Stadnickich z Nawojowej. W końcu XIX wieku hrabia Stadnicki wybudował tu browar, mieszczący się na terenie obecnego Instytutu Sadownictwa.
W czasie II wojny światowej około 40 młodych dziewcząt i chłopców wywiezionych zostało na przymusowe roboty do Niemiec. Po wyzwoleniu w 1945, część majątku Stadnickich została podzielona. W 1954 grunty te przejął Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Do 1 stycznia 1973 Brzezna była siedzibą gromady, do której należały wsie: Chochorowice, Długołęka-Świerkla, Gostwica i Podrzecze. Później jako sołectwo weszła w skład gminy Podegrodzie[8]. Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do miejscowej parafii Najświętszego Ciała i Krwi Pana Jezusa.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Brzezna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Demografia
edytujLudność według spisów powszechnych, w 2009 według PESEL[9][10][11][12].
| Rok | 1900 | 1921 | 1931 | 2002 |
|---|---|---|---|---|
| Liczba | 163 | 184 | 208 | 392 |
| Zwierzęta | Konie | Bydło | Owce | Świnie |
|---|---|---|---|---|
| Liczba | 70 | 485 | 15 | 167 |
Zabytki
edytuj- Dwór Stadnickich – XIX-wieczny dworek, położony na terenie dzisiejszego instytutu sadownictwa. Obok dworu, zabudowań gospodarczych, czworaków dla służby, zbudowano tutaj browar wraz ze specjalnym wodociągiem i stawem odpływowym, rozebrany po zakazie produkcji alkoholu wydanym przez władze austriackie[13]
- Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego – kościół pomocniczy dobudowany w latach 1987–1995 do istniejącej kaplicy mszalnej z 1691. Znajduje się tu rzeźba Chrystusa Frasobliwego, barokowa, z przełomu XVIII i XIX w.
Edukacja
edytuj- Gminne Przedszkole w Brzeznej
- Szkoła Podstawowa im. Jana III Sobieskiego w Brzeznej
- Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Brzeznej-Litaczu
- W budynku prywatnym mieści się filia Biblioteki Gminnej w Podegrodziu. Powstała 21 maja 1987 roku[14].
- Dział Naukowy Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego umożliwia odbycie praktyk i stażu, prowadzi szkolenia specjalistyczne z zakresu sadownictwa, organizuje program edukacyjny dla wycieczek.
Sport
edytujW Brzeznej znajduje się pełnowymiarowa hala sportowa, a także kompleks sportowy Orlik 2012.
Sztuka
edytujWe wsi działa twórca ludowy Stanisław Ledniowski. Pisze wiersze, ale głównie zajmuje się malarstwem. Uwiecznia kwiaty, motywy ze swojego życia, a także architekturę Starego Sącza[15][16].
Ochotnicza Straż Pożarna
edytujOSP Brzezna-Litacz
edytujHistoria
edytujOchotnicza Straż Pożarna w Brzeznej-Litaczu została założona w 1931, z inicjatywy Tomasza Łatki, Jana Oleksego, Macieja Zgrzeblaka, Franciszka Konstantego, Adolfa Kotasa i Franciszka Iwańskiego. W latach 1947–1950 wybudowana została remiza strażacka. W 2000 rozpoczęto budowę nowej remizy. 11 września 2006 obchodzona (już w nowej remizie) była 75. rocznica powstania jednostki, została przypieczętowana wręczeniem sztandaru[17].
Wyposażenie
edytujJednostka posiada na wyposażeniu: samochód Renault D13.280 GBARt 2,5/24 trzy pompy szlamowe, agregat prądotwórczy, piły do drewna, sprzęt burzący oraz podstawowy sprzęt ratowniczy i gaśniczy[18].
OSP Brzezna
edytujHistoria
edytujOchotnicza Straż Pożarna w Brzeznej została założona w 1994[19].
Wyposażenie
edytujJednostka posiada na wyposażeniu: samochody GBARt Renault Midium D16 oraz Skoda Octavia, motopompę PO-5, trzy pompy szlamowe, dwa agregaty prądotwórcze, dwie pilarki do drewna, piłę do betonu i stali oraz podstawowy sprzęt ratowniczy i gaśniczy[20].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 11358
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 96 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Informacje w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. [dostęp 2011-08-14]. (pol.).
- ↑ Wieś Brzezna (małopolskie) » mapy, GUS, nieruchomości, regon, kod pocztowy, wypadki drogowe, edukacja, kierunkowy, demografia, statystyki, tabele, linie kolejowe, drogi publiczne, liczba ludności [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-03-09] (pol.).
- ↑ Powierzchnia Brzeznej. [dostęp 2011-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-22)]. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Informacje na stronie UG Podegrodzie. [dostęp 2011-02-04].
- ↑ a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder. Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, tom XII, "Galizien", Wien 1907
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom XII - Województwo Krakowskie i Śląsk Cieszyński, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925
- ↑ Statystyka Polski , t. XXVI, Warszawa 1926, Główny Urząd Statystyczny
- ↑ Statystyka Polski, seria C, z. 88, Warszawa 1938, Główny Urząd Statystyczny
- ↑ Informacje o dworku Stadnickich. [dostęp 2011-08-14]. (pol.).
- ↑ Informacje o filii. [dostęp 2011-02-04]. (pol.).
- ↑ Twórcy ludowi na stronie UG Podegrodzie. [dostęp 2011-08-14]. (pol.).
- ↑ Twórcy ludowi na stronie GOK-u. [dostęp 2011-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-30)]. (pol.).
- ↑ Informacje o OSP Brzezna-Litacz. [dostęp 2011-02-04]. (pol.).
- ↑ OSP Brzezna – Litacz nowysacz112.pl pol. [dostęp 2017-12-21]
- ↑ Informacje o OSP Brzezna. [dostęp 2011-02-04]. (pol.).
- ↑ OSP Brzezna – Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2017-12-23] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Zenon Piotr Szewczyk: O pochodzeniu nazw miejscowych Gminy Podegrodzie i okolic. Nowy Sącz: UG Podegrodzie, Biblioteka Gminna w Podegrodziu, 2009. ISBN 978-83-60822-59-3.
- Kościoły i kapliczki w Gminie Podegrodzie. Podegrodzie: UG Podegrodzie, GOK Podegrodzie, 2004.
- Brzezna. W: Jan Pastuszczak: Gmina Podegrodzie. Jacek Kula, Jerzy Nieć, Krzysztof Bodziony (ilustracje); Stanisław Mendelowski (redakcja). Krosno: P.U.W. „Roksana”, 2006, s. 25-27. ISBN 83-7343-126-8.