Bitwa pod Filipowem (1920)
Bitwa pod Filipowem – część wielkiej bitwy nad Autą. Walki polskiego 167 pułku piechoty kpt. Władysława Langnera z sowiecką 16 Dywizją Strzelców i częścią 33 Dywizji Strzelców w czasie lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko- bolszewickiej.
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
4–5 lipca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Frontu Zachodniego | ||
| Wynik |
zwycięstwo Sowietów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie wojsk przed bitwą
edytuj- Wojsko Polskie
Front Północno-Wschodni gen. Stanisława Szeptyckiego w składzie 1. i 4 Armia dysponujący około 70 tys. żołnierzami i 460 działami[2][3].
- Ugrupowanie obronne
1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza dysponowała 34 000 żołnierzy i 186 działami. Ugrupowana była w sposób następujący[4]:
- na lewym skrzydle, w przesmyku między Dźwiną i jeziorem Jelnia rozwinęła się grupa ppłk. Jerzego Sawa-Sawickiego w składzie 33 pułk piechoty, dywizjon 18 pułku ułanów i 3 baterie artylerii;
- grupa gen. Lucjana Żeligowskiego w składzie 8. i 10 Dywizja Piechoty broniła się w centrum ugrupowania i osłaniała kierunek Hermanowicze - Wilno;
- prawe skrzydło armii stanowiła grupa gen. Władysława Jędrzejewskiego w składzie 7 Brygada Rezerwowa i IX Brygada Piechoty.
Na południe od linii kolejowej Połock – Mołodeczno zajmowała stanowiska 4 Armii gen. Szeptyckiego. Jej północne skrzydło tworzyła grupa gen. Jana Rządkowskiego w składzie: 1 Dywizja Litewsko–Białoruska i 11 Dywizja Piechoty.
- Armia Czerwona
Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego liczył około 150–160 tys. żołnierzy i 772 działa[2][b]
- Plan natarcia
Plan Tuchaczewskiego zakładał dwustronne oskrzydlenie polskiej 1 Armii gen. Zygadłowicza, okrążenie jej i zniszczenie w rejonie Łużki – Głębokie[7][8].
W tym celu:
- 4 Armia Jewgienija Siergiejewa w składzie 12., 18. i 3 Dywizja Strzelców oraz 164 BS z III Korpusem Kawalerii Gaja w składzie 10. i 15 DK miała nacierać między Dźwiną a Dzisną, przez Dryhucze – Szarkowszczyznę – Hermanowicze i rozbić lewe skrzydło polskiej 1 Armii.
- 3 Armia Władimira Łazarewicza w składzie 5., 6., 21. i 56 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie uderzyć od południa przez Dokszyce –Parafianowo i rozbić prawe skrzydło wojsk gen. Zygadłowicza.
- 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 11., 15., 16., 33. i 54 Dywizja Strzelców miała wykonać w centrum uderzenie pomocnicze, wiązać oddziały polskie walką i uniemożliwić przerzucenie odwodów na zagrożone skrzydła[2][9].
- 16 Armia miała sforsować Berezynę z 5 na 6 lipca i nacierać w kierunku Ihumenia[3].
Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski[10].
Przebieg bitwy
edytuj22 czerwca 1920 167 pułk piechoty obsadził III i IV batalionem odcinek frontu nad Autą od wsi Szczełkuny do wsi Tupiczyno. Stanowiska polskie składały się z okopów na wzgórzach na zachodnim brzegu Auty, częściowo osłoniętych zasiekami z drutu kolczastego. Druga linia obrony, przygotowywana dopiero przez saperów, biegła w odległości 2,5 km od rzeki. Pierwszą linię obsadził III batalion por. Bończyka wzmocniony kompanią IV batalionu. Nad samym brzegiem Auty rozmieszczone zostały placówki z karabinami maszynowymi. W odwodzie pozostawał IV batalion. I batalion pułku stanowił odwód VII Brygady Rezerwowej, a II batalion został wcześniej rozwiązany po stratach poniesionych w walkach nad Berezyną. Obronę wspierały 3 i 9 baterie 8 pułku artylerii polowej. Na lewym skrzydle pułk sąsiadował ze 159 pułkiem piechoty, na prawym z oddziałami IX Brygady Piechoty[11].
4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie[4]. Artyleria sowieckiej 15 Armii zniszczyła zasieki przed okopami 167 pułku piechoty, a sowiecka piechota parła do przodu, nie zważając na straty[11]. Po trzech godzinach walk 9 i 12 kompania przeszły do działań opóźniających w kierunku Filipowa[12]. Wykonywano też kontrataki[13]. W czasie walk ciężko ranny został dowódca III batalionu, por. Augustyn Bańczyk, śmiertelną ranę otrzymał dowódca 9. kompanii, ppor. Stanisław Sztulpa, a dowódca 12. kompanii, chor. Franciszek Wawrok zaginął[12]. Dowodzenie pododdziałami przejęli podoficerowie[13].
Jeszcze przed południem oddziały 16 Dywizji Strzelców opanowały Filipowo. Wykonujące kontratak odwodowe kompanie IV batalionu zaległy w silnym ogniu przeciwnika. Sukces odniosła na lewym skrzydle tylko 16 kompania. Odzyskała nawet fragment pierwszej linii obrony. Jednak w prawe skrzydło pułku uderzyła 33 Dywizja Strzelców, która wcześniej zepchnęła na zachód polską IX Brygadę Piechoty i doszła do stanowisk baterii 8 pułku artylerii polowej. Do walki włączyli się wszyscy żołnierze. Bił się pluton łączności, gońcy i oficerowie dowództwa pułku. Dzięki temu umożliwiono bateriom odwrót za Mniutę.
O 13.00 kpt. Langner wydał rozkaz odwrotu, a osłaniała 16 kompanii pchor. Witolda Obidowicza[14]. Oddział osłony niemal w całości wyginął, a ciężko rannego pchor. Obidowicza[c] uratował przed dobiciem sowiecki dowódca dywizjonu artylerii 16 Dywizji Strzelców. Wieczorem pozostałości 167 pułku piechoty zajęły stanowiska nad Mniutą[15].
Bilans walk
edytuj167 pułk piechoty przez cały dzień skutecznie opóźniał marsz 16 Dywizji Strzelców. Po siedemnastu godzinach walki sowiecka dywizja przesunęła się jedynie o około 6 kilometrów w głąb ugrupowania wojsk polskich. Pułk przypłacił to jednak wysokimi stratami. Stracił 60% stanu osobowego i 24 z 35 ciężkich karabinów maszynowych. Straty sowieckie nieznane[15][14].
Uwagi
edytuj- ↑ Filipowo – miejscowość na Białorusi, nad Autą[1].
- ↑ Michaił Tuchaczewski podaje stan walczących Frontu Zachodniego: 160 118 żołnierzy w tym „bagnetów” 80 942 i 10 521 „szabel”.[5]. Całość wojsk polskich przed jego Frontem ocenia na 86 400 „bagnetów” i 8600 „szabel”[6].
- ↑ Kawaler orderu Virtuti Militari pchor. Obidowicz wrócił z niewoli w 1921 roku.
Przypisy
edytuj- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 123.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 20.
- ↑ a b Waligóra 1928 ↓, s. 249.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 21.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 209.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 208.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 17.
- ↑ Laskowski (red.) 1931 ↓, s. 161.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 172.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 47.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 123.
- ↑ a b Głut 1929 ↓, s. 17.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 123-124.
- ↑ a b Głut 1929 ↓, s. 18.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 124.
Bibliografia
edytuj- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Marian Głut: Zarys historii wojennej 75-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.