Biskupice (powiat wielicki)
Biskupice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wielickim, w gminie Biskupice[3].
| wieś | |
 Widok na wieś od wschodu z górującym kościołem św. Marcina | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1174 |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-020[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KWI |
| SIMC |
0314879 |
Położenie na mapie gminy Biskupice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wielickiego  | |
 49°57′50″N 20°07′20″E/49,963889 20,122222[1]
| |
| Strona internetowa | |
Siedziba gminy Biskupice (mimo że gmina bierze swoją nazwę od nazwy wsi) znajduje się w pobliskich Tomaszkowicach[4].
W roku 2021 w Biskupicach mieszkały 1174 osoby, z czego 51,9% mieszkańców stanowiły kobiety, a 48,1% mężczyźni[3].
Przez miejscowość przechodzi droga wojewódzka 966 z Wieliczki do Tymowej[3].
Wieś biskupstwa krakowskiego w powiecie szczyrzyckim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku[5].
W latach 1954–1960 wieś należała i była siedzibą władz gromady Biskupice, po jej zniesieniu w gromadzie Przebieczany, a po zniesieniu tej w 1969 r. powtórnie była siedzibą gromady Biskupice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0314885 | Bukowiec | część wsi |
| 0314891 | Pacówki | część wsi |
| 0314900 | Rymarówka | część wsi |
| 0314916 | Słomiana | część wsi |
Historia
edytujZ zachowanych przekazów historycznych wiadomo, że prawie wszystkie wsie dzisiejszej gminy Biskupice istniały już w XII wieku, a takie jak Biskupice i Bodzanów nawet wcześniej.
Prowadzone w ostatnich dziesięcioleciach tego wieku badania archeologiczne wykazały, że Biskupice i Bodzanów istniały już w okresie prehistorycznym i były zamieszkane przez ludność zajmującą się wyrębem lasów, pasterstwem i rolnictwem, a w wypadku Biskupic nawet warzeniem soli. Wykopaliska w Bukowej Górze w Biskupicach dowodzą, że już w epoce brązu istniał tu obronny gród – jeszcze obecnie można dopatrzeć się pozostałości kolistych wałów i innych urządzeń obronnych.
Wiadomości z okresu historycznego zawdzięczamy zachowanym zabytkom pisanym głównie z nadaniem dla zakonów benedyktynów z Tyńca i cystersów z Mogiły. Te dwa zakony mają duży wkład nie tylko w podniesienie gospodarki rolnej i hodowlanej, ale także w zachowanie wiedzy historycznej. Jednym z pierwszych dokumentów historycznych jest zapis związany z organizacją parafii wielickiej. W roku 1044 benedyktyni z Tyńca jako księża powstającej parafii wielickiej otrzymali uposażenie składające się ze źródeł solnych w Wieliczce oraz dwóch wsi, a mianowicie Bodzanowa i Siercza. Z zapisu tego wnioskujemy, że tereny wokół Wieliczki stanowiły własność królewską (nadania dokonał Kazimierz Odnowiciel), a na mocy darowizny królewskiej stały się własnością zakonu benedyktynów.
Jeśli chodzi o Biskupice to wiadomym jest, że przed rokiem 1223 istniał tu już kościół pod wezwaniem św. Marcina, a wieś była własnością Biskupów krakowskich, ale mieli tu też swoje beneficjum kanonicy regularni z Krakowa aż do roku 1780. Już w XIII wieku istniał w Biskupicach duży kamieniołom, z którego dostarczono kamienia do budowy zamków i murów obronnych. Między innymi z kamienia biskupickiego wybudowany został w Wieliczce istniejący do dziś tzw. „Dom pośród żupy”.
Wszystkie wsie były zakładane na tzw. „surowym kamieniu”, tzn. w miejscu wcześniej nie zabudowanym i niezamieszkanym, np. w lasach, które w celach osadniczych wyrąbywano. Dopiero po najazdach tatarskich (1241–1287), w następstwie ogromnych zniszczeń materialnych i wśród ludności, wsie były ponownie lokowane, a osadzano w nich ludność różnego pochodzenia.
10 grudnia 1943 wieś została spacyfikowana przez niemieckich okupantów. W wyniku tej akcji śmierć poniosło 25 mieszkańców. Większość rozstrzelano w Podłęży[8].
Zabytki
edytujObiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[9].
- Kościół parafialny pw. św. Marcina, ogrodzenie, drzewostan.
Kościół istniał już przed rokiem 1223 i był w posiadaniu biskupów krakowskich, zbudowany na miejscu pogańskiej gontyny[10]. Kościół składa się z pięciu części. Najstarsza część prezbiterium z około XIII w. z równie starą chrzcielnicą z polichromią wczesnopiętnastowieczną i XVIII-wiecznym barokowym ołtarzem z antepedium, na którym jest znak Kalinowskiego, strażnika wojskowego, uczestnika wojen szwedzkich, moskiewskich, kozackich i tureckich, zmarłego w 1673 roku. Obok kościoła stoi ośmioboczna kaplica z XVI wieku, w której czczony jest obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z przesłonami. Trzecia część – nawa główna, w której są dwa ołtarze, ławki i konfesjonał. Czwarta – przedłużenie nawy i chór, gdzie są organy i piąta część – wieża kościoła wybudowana w 1888 roku na wzór wieży Kościoła Mariackiego w Krakowie. Po zniszczeniu w 1914 roku obiekt został odbudowany. Z najstarszego wyposażenia zachował się kamienny portal, natomiast ołtarze, chrzcielnica i stalle są z XVII i XVIII w. - Zespół parkowy: dwór, park, kapliczka św. Jana Nepomucena.
Inne
- Grodzisko na szczycie Bukowej Góry[11];
- Pomnik Bohaterów Narodowych w Biskupicach – odsłonięty w 1963 roku, przypominający bohaterstwo synów tej ziemi, których miejsca pochówku w większości nie są znane. Na pomniku wyryto nazwisko o. Narcyza Turchana z zakonu reformatów, w czasie okupacji gwardiana kościoła i klasztoru we Włocławku, który zginął w obozie w Dachau. W poszukiwaniu partyzantów hitlerowcy urządzili 10 grudnia 1943 roku w Biskupicach obławę. Kilka osób ratujących się ucieczką zgładzono na miejscu, 11 zostało rozstrzelanych w Podłężu a resztę wywieziono do Oświęcimia.
Galeria zdjęć
edytuj-
Kościół -
Dwór -
Kapliczka -
Pomnik
Osoby związane z miejscowością
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 6161
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 66 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c Wieś Biskupice w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-09-19] (pol.).
- ↑ Strona gminy Biskupice [online], biskupice.pl [dostęp 2023-09-19] (pol.).
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 166-167.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Folder biskupice. www.biskupice.pl. [dostęp 2015-04-03].
- ↑ Gabriel Leńczyk: Katalog grodzisk i zamczysk z terenu małopolski. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 1983.