Bielawy (Bydgoszcz)

Bielawy
	Osiedle Bydgoszczy
	; Bloki mieszkalne na Bielawach, ulica Powstańców Wielkopolskich
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miasto	Bydgoszcz
W granicach Bydgoszczy	1 kwietnia 1920
Zarządzający	Eleonora Rojewska
Populacja (2010); • liczba ludności	; 6.622
Strefa numeracyjna	0-52
Tablice rejestracyjne	CB
	Położenie na mapie Bydgoszczy;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bielawy – osiedle w Bydgoszczy położone na Dolnym Tarasie. Sąsiaduje ze Śródmieściem i osiedlami: Leśnym, Skrzetusko i Bartodzieje.

Siedziba Telekomunikacji Polskiej SA przy ul. Jana Karola Chodkiewicza 61

Szpital Uniwersytecki nr 1 im dra A. Jurasza

Położenie i historia Bielaw

Bielawy do końca XIX wieku były podbydgoską gminą. Wieś była nieduża, a ziemia pod uprawy najgorsza. Cały zaś obszar stanowiło niespełna 187 ha. Według danych ze spisów miejscowości XIX w. Bielawy (zwane wówczas-Bleichfelde) w 1818 r. posiadały osiem kominów (domów mieszkalnych), we wsi żyło 61 mieszkańców. Do 1860 r. niewiele się zmieniło. Naliczono wprawdzie już dziesięć kominów, ale jedynie 85 mieszkańców, w tym 12 ewangelików (prawdopodobnie Niemców). Przez tereny gminy Bielawy przeprowadzono w tym okresie linię kolejową do Torunia (przebiegała w miejscu obecnej ulicy Kamiennej). Budowa spowodowała, że wieś została niejako „przecięta” na dwie odrębne części. W tym też czasie terenami Bielaw zaczęli się interesować bydgoscy magnaci finansowi jak Hempel, Loéwe, Cohnfeld i inni. Za gospodarstwa o powierzchni około 20 ha płacili po 5 tysięcy talarów i więcej. Ziemi sami nie uprawiali, zaczęli natomiast gospodarstwa parcelować. Niebawem odnotowano szybki wzrost liczby mieszkańców, jak i zainteresowanie nabywaniem parceli. W 1890 r. na Bielawach usytuowane były już 43 domy mieszkalne, w tym kilka wielomieszkaniowych, w których osiedliło się 519 osób.

Na początku XX w., gdy Bielawy były jeszcze podmiejską gminą, powstałe w 1903 r. niemieckie Urzędnicze Towarzystwo Oszczędnościowe i Budowlane wzniosło kolonię domków jednorodzinnych. W ten sposób powstał jednorodny zespół piętrowych, murowanych domów z wysokimi, wielospadowymi dachami z czerwonej dachówki.

Po 1920 zmieniła się struktura własnościowa licznych nieruchomości: wyjeżdżający do Niemiec sprzedawali swoje okazałe wille urzędnikom pochodzenia polskiego. Nowi mieszkańcy założyli Towarzystwo Miłośników Bielaw, dzięki któremu doszło do wybrukowania ulic, budowy kanalizacji, oświetlenia ulicznego, a także budowy nowoczesnej szkoły przy ul. Poniatowskiego. Pojawiły się również nowe realizacje architektoniczne, np. willa z 1934 przy ul. Chodkiewicza 65. Obiekt ten posiada w rzucie kształt zbliżony do trójkąta o zaokrąglonym narożu południowo-zachodnim. Przenikające się bryły o różnej wysokości nadają szczególne znaczenie grze światła i cienia. Projektantem tego budynku był Józef Trojański^[4].

Interesujące jest pochodzenie nazwy osiedla. Nieżyjący już historyk Rajmund Kuczma-honorowy obywatel Bydgoszczy-twierdził, że osiedle wzięło swoją nazwę od rodzaju gruntu, na którym je pobudowano.

W „Słowniku języka polskiego” znajdujemy wyjaśnienie terminu bielawa: „...podmokła łąka torfowa w kotlinach lub dolinach rzecznych, porosła obficie wełniankami o białym puchu owocowym”. Można domniemywać, iż dawniej w miejscu, gdzie obecnie są Bielawy, były tereny podmokłe bielejące wełniankami. Dopiero z upływem czasu grunt zmienił swoje przeznaczenie.

Proces parcelacji gruntów i ich zabudowy trwał do wybuchu I wojny światowej. W 1912 r. naliczono już 173 domy oraz 2130 mieszkańców. Rozwój osiedla był związany z pobudowaniem na początku XX w. przy ulicach Płockiej, Litewskiej, Wawrzyniaka i Poniatowskiego tak zwanej kolonii willowej – łącznie 64 domów jednorodzinnych zamieszkałych przez urzędników państwowych, miejskich czy kolejowych.

Na przełomie XIX i XX w. wzrost liczby mieszkańców Bydgoszczy spowodował konieczność rozbudowy miasta. Pierwotnie władze interesowały się terenami położonymi między ulicą A. Mickiewicza (Bülowstrasse) a ulicą K. Chodkiewicza (Kurfürstenstrasse). Później obszar zainteresowania powiększono o gminę Bielawy i Skrzetusko. Tereny Bielawek i Skrzetuska postanowiono zagospodarować od nowa. Podstawowym założeniem projektu było przeniesienie linii kolejowej łączącej Bydgoszcz z Toruniem na północ miasta, do granic lasu gdańskiego. W okolicy cmentarza – miał on zostać zlikwidowany – planowano budowę nowej stacji kolejowej.

Niestety, wybuch I wojny światowej uniemożliwił realizację tego nowoczesnego osiedla. Z planowanych obiektów wzniesiono jedynie szpital dziecięcy i w 1914 r. sierociniec. Zrealizowano również fragmenty projektu z domami jednorodzinnymi osiedle urzędnicze na Bielawkach i pojedyncze budynki mieszkalne na Skrzetusku.

Rozszerzenie granic miasta nastąpiło po wyzwoleniu Bydgoszczy w styczniu 1920 r. Urzędnicy miejscy – już polscy – postanowili wcielić niemiecki plan w powiększenia miasta, aczkolwiek podstawa rozszerzenia granic wykraczała poza projekty niemieckie. Impulsem do zmiany granic miasta była z jednej strony chęć szybkiego zwiększenia dochodów miejskich, z drugiej próba zwiększenia liczby polskich mieszkańców. Należy nadmienić iż wówczas większość Polaków zamieszkiwała podmiejskie wioski, natomiast w samej Bydgoszczy dominowali Niemcy.

W początku 2019 wyburzono znajdujący się u zbiegu ul. Powstańców Wielkopolskich i Wyszyńskiego budynek Polskiego Związku Niewidomych, mieszczący od 1989 przychodnię Intercor^[5].

Ulice graniczne:

1. od północy – Kamienna,
2. od zachodu – Jana Sułkowskiego – Kleofasa Ogińskiego – Sportowa,
3. od południa – Marii Curie-Skłodowskiej,
4. od wschodu – Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Położenie i historia Bielaw opisana na podstawie książki: Daniel Bernard Rudnicki Cmentarz na Bielawach

Pozostałe ulice

Aleja Powstańców Wielkopolskich
Cicha
Doktora Antoniego Jurasza
Emilii Plater
Jana Karola Chodkiewicza
Jana Kilińskiego
Jana Kozietulskiego
Jastrzębia
Joachima Lelewela
Józefa Wybickiego
Księcia Józefa Poniatowskiego
Księdza Piotra Wawrzyniaka
Litewska
Ludwika Mierosławskiego
Płocka
Powstańców Śląskich
Profesora Bogdana Romańskiego

Ważniejsze obiekty

Szpital Uniwersytecki nr 1 im. Antoniego Jurasza w Bydgoszczy,
Wojewódzki Szpital Dziecięcy im. Józefa Brudzińskiego w Bydgoszczy
Centrum Kultury Fizycznej i Sportu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego,
Stadion miejski (Polonii Bydgoszcz),
Komenda Wojewódzka Policji w Bydgoszczy,
Komisariat Policji Bydgoszcz-Śródmieście, w skład którego wchodzi zabytkowa siedziba Prewencji Policji,
Telekomunikacja Polska SA Zakład Telekomunikacji w Bydgoszczy
Ogród roślin leczniczych i kosmetycznych przy szpitalu im. Jurasza (między nowym gmachem szpitala a wydziałem farmacji), otwarty dla zwiedzających od 14 października 2014.

Miejsca pamięci

Miejsce pamięci przy ul. Poniatowskiego

Na ogrodzeniu Komisariatu Policji Bydgoszcz-Śródmieście znajdują się tablice pamięci poświęcone:

Majorowi Janowi Żychoniowi szefowi Ekspozytury nr 3 Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego zajmującego się w okresie międzywojennym wywiadem. Organizatora akcji „Wózek” (w czasie przejazdu tranzytowego niemieckich pociągów przez polskie Pomorze dokonywano kontroli przesyłek, w szczególności dokumentów, a nawet prototypów broni)^[6]
Dwie kolejne poświęcone Polakom zamordowanym w tym miejscu w czasie wojny przez Gestapo, a później NKWD

Na budynku KWP 6 lutego 2019 odsłonięto z kolei tablicę poświęconą inspektorowi Witalisowi Olszańskiemu (ur. w 1885 roku w Żelechowie Wielkim w woj. lwowskim, zm. w 1940 w Ostaszkowie) – weteranowi armii austro-węgierskiej, Obrony Lwowa, od 1921 roku funkcjonariuszowi Policji Państwowej, a od 1927 komendantowi wojewódzkiemu PP w Toruniu, zamordowanemu w Ostaszkowie^[7]^[8].

Komunikacja

Pętla Bielawy po remoncie 2017r.

Autobusowa

55: Morska – Skorupki
59: Błonie – Kapuściska – (w oznaczonych kursach 59Ł – Łęgnowo)
60: Błonie – Morska
64: Barwna – Przemysłowa
65: Dworzec Leśne – Nad Wisłą – (w oznaczonych kursach Łoskoń)
67: Rycerska – Łęczycka
68: Dworzec Leśne – Glinki BFM – (w oznaczonych kursach Glinki (Pętla Tramwajowa) Exploseum, Prądocińska)
71: Rekinowa – Morska
77: Morska – Niklowa
83: Tatrzańskie – Czyżkówko
33N Piaski – Tatrzańskie (w oznaczonych kursach do Łoskoń/Zajezdnia)

Tramwajowa

Ulicą Chodkiewicza przebiegają tory tramwajowe, zakończone pętlą BIELAWY obsługującą linie:

4: Glinki – Bielawy
6: Łęgnowo – Bielawy
11:Niepodległości - Bielawy

Przypisy

↑ Dziennik Urzędowy Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej 1920.02.25 R.1, Nr 8, poz. 62
↑ Wykaz Rad Osiedli i Przewodniczących. bydgoszcz.pl. [dostęp 2012-12-03].
↑ Oficjalny Serwis Bydgoszczy – Liczba ludności w jednostkach urbanistycznych. [dostęp 2012-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-29)].
↑ Dzielnica Arystokratów, czyli Bielawy.
↑ Wyburzyli budynek po Intercorze. Powstanie tutaj Lidl.
↑ Wojciech Skóra: Placówki wywiadu polskiego w Chojnicach. Przyczynek do dziejów Pomorza Zachodniego i Nadwiślańskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. Poznań: Rys, 2011, s. 204–222.
↑ Witalis Olszański patronem policji w regionie. 2019-02-06. [dostęp 2019-02-06].
↑ Wojciech Borakiewicz: Policja wybrała swego patrona. „Pyskacz, łazik, leń” – tak oceniał go jego dowódca. 2019-02-26. [dostęp 2019-02-26].

[1] Dziennik Urzędowy Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej 1920.02.25 R.1, Nr 8, poz. 62

[2] Wykaz Rad Osiedli i Przewodniczących. bydgoszcz.pl. [dostęp 2012-12-03].

[3] Oficjalny Serwis Bydgoszczy – Liczba ludności w jednostkach urbanistycznych. [dostęp 2012-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-29)].

[4] Dzielnica Arystokratów, czyli Bielawy.

[5] Wyburzyli budynek po Intercorze. Powstanie tutaj Lidl.

[6] Wojciech Skóra: Placówki wywiadu polskiego w Chojnicach. Przyczynek do dziejów Pomorza Zachodniego i Nadwiślańskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. Poznań: Rys, 2011, s. 204–222.

[7] Witalis Olszański patronem policji w regionie. 2019-02-06. [dostęp 2019-02-06].

[8] Wojciech Borakiewicz: Policja wybrała swego patrona. „Pyskacz, łazik, leń” – tak oceniał go jego dowódca. 2019-02-26. [dostęp 2019-02-26].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]