Batory (dynastia)
Batory (węg. Báthory) – dynastia książąt Siedmiogrodu na przełomie XVI i XVII wieku. Jej najbardziej znanymi przedstawicielami byli król Polski Stefan Batory oraz hrabina Elżbieta Batory.
| |
| Kraj | |
|---|---|
| Tytuły | |
| Ostatni przedstawiciel |
Polska: Stefan Batory |
| Rok założenia |
ok. XIII wiek |
| Gałęzie |
Ecsed |
Ród ten wywodził się ze szlachty węgierskiej. W XIII wieku w nagrodę za zasługi wojenne przedstawiciele rodu otrzymali od króla Władysława IV majątek Bátor, od którego przyjęli potem nazwisko. Wkrótce wyodrębniły się najważniejsze gałęzie rodu, Somlyó (z której wywodzili się potem książęta Siedmiogrodu) i Ecsed (z której pochodziło wielu dostojników państwowych i kościelnych na Węgrzech), a także Simolin i Szaniszlófi.
Ważnym okresem w historii rodu był XV wiek, kiedy jego znaczenie bardzo wzrosło. Stefan III z gałęzi Ecsed był palatynem Węgier (zginął w 1444 w bitwie pod Warną, gdzie był chorążym wojsk Władysława Warneńczyka). Jego syn, Stefan V (zm. 1493) został wojewodą siedmiogrodzkim, a inny syn, Mikołaj III, (zm. 1506) biskupem Sremu i Vácu, był także doradcą króla Macieja Korwina. Z kolei wnuk Stefana III, Stefan VII (zm. 1530) został w 1519 palatynem Węgier. Walczył m.in. w bitwie pod Mohaczem, która spowodowała upadek królestwa węgierskiego.
Po klęsce pod Mohaczem Węgry podzieliły się między stronników różnych pretendentów do tronu. Ten podział dotknął także Batorych – Stefan VII opowiedział się za Ferdynandem Habsburgiem i po ucieczce spod Mohacza zorganizował jego elekcję na króla Węgier, natomiast przedstawiciele linii Somlyó poparli Jana Zapolyę. W efekcie brat Stefana VII, Andrzej IV otrzymał od Ferdynanda godność bana Belgradu, a jego syn Bonawentura był gubernatorem Siedmiogrodu w okresie, gdy opanował go Ferdynand. Z kolei Stefan VIII z linii Somlyó został mianowany przez Zapolyę wojewodą Siedmiogrodu. Jego synem był Stefan IX, który został wojewodą, potem księciem siedmiogrodzkim, a następnie królem Polski. Taki wzrost znaczenia przedstawiciela rodu spowodował, że członkowie linii Ecsed również odwrócili się od Habsburgów – Jerzy VI (syn Andrzeja IV) poślubił siostrę króla Stefana, Annę, łącząc obie gałęzie rodu. Owocem tego małżeństwa była córka Elżbieta, znana z legendy o kąpaniu się w krwi młodych kobiet w celu zachowania młodości.
Wybór Stefana Batorego na króla Polski spowodował przekazanie Siedmiogrodu w regencję innym przedstawicielom rodziny. Początkowo Transylwanią władał starszy brat Stefana, Krzysztof (zm. 1581), później Zygmunt (syn Krzysztofa, zm. 1613), po śmierci Stefana książę Siedmiogrodu. Po nim władzę przejęli kolejno: Andrzej (kuzyn Zygmunta, także biskup warmiński, kardynał) oraz Gabriel (bratanek Andrzeja). Bratanica Gabriela Zofia (zm. 1680) poślubiła księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego.
Linie Ecsed i Somlyó wygasły ostatecznie w XVII w., dłużej przetrwali jedynie przedstawiciele rodu Batorych noszący nazwisko Simolin, którzy przenieśli się do Prus i Kurlandii, służąc m.in. jako rosyjscy dyplomaci. W XIX w. przedstawiciele tej rodziny powrócili do nazwiska rodowego przyjmując tytuł hrabiów Batory.
Drzewo genealogiczne
edytuj| Mikołaj | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Andrzej Batory zm. 1250 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Berek Batory 1276–1320 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Łukasz Batory zm. 1330 | Andrzej Batory zm. 1345 biskup Várad | Mikołaj Batory zm. 1363 | Jan Batory 1312–1350 założyciel linii na Somlyó | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Piotr Batory założyciel linii na Ecsed | Benedykt Batory zm. 1347 | Władysław Batory zm. 1379 | Anna Meggyesi zm. 1355 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jan Batory zm. 1416 | Katarzyna Petőfi de Szántó 1393–1417 | Stanisław Batory 1355–1395 | Anna Szikszói zm. 1381 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stefan Batory zm. 1444 sędzia królewski | Barbara Buthkai | Benedykt Batory | Tomasz Batory zm. 1446 | Krystyna Jakcs 1449–1484 | Orsola Thuróczy zm. 1411 | Stefan Batory G1393–1453 | Dorota Várdai 1428–1452 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stefan V Batory zm. 1530 palatyn Węgier | Zofia Mazowiecka 1497–1543 | Barbara Batory | Imre Perényi zm. 1519 | Jerzy Batory zm. 1526 | Katarzyna Buzlai ne Gergellak | Andrzej Batory zm. 1534 ban Macso | Katarzyna Rozgonyi 1511–1533 | Mikołaj Batory 1445–1498 | Barbara Kézméri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klara Batory | Anna Thurzó | Bonawentura Andrzej Batory zm. 1566 | Katarzyna Mindszenti | Jerzy Batory zm. 1570 | Anna Batory zm. 1570 | Stefan Batory 1477–1534 | Katarzyna Telegdi 1492–1547 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stefan Batory 1555–1605 | Fruzsina Drugeth ne Homonna | Elżbieta Batory 1560–1614 | Ferenc Nádasdy 1555–1604 | Zofia Batory | András Figedy | Klara Batory | Mihály Várdai | Andrzej Batory zm. 1563 | Małgorzata Majláth zm. 1594 | Katarzyna Daniczka | Krzysztof Batory 1530–1581 książę Siedmiogrodu | Elżbieta Bocskai 1530–1581 | Stefan Batory 1533–1586 król Polski | Anna Jagiellonka 1523–1596 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zuzanna Bebek | Stefan Batory 1553–1601 namiestnik Krasnego | Anna Kostka | Gabriel Batory 1555–1586 | Anna Bebek | Anna Batory | Klemens Dóczy | Katarzyna Batory | Baltazar Batory 1560–1594 regent Siedmiogrodu | Zuzanna Kendy | Andrzej Batory 1563–1599 biskup warmiński kardynał | Baltazar Batory 1555–1577 | Mikołaj Batory | Gryzelda Batorówna 1569–1590 | Jan Zamoyski 1542–1605 hetman wielki koronny | Zygmunt Batory 1572–1613 książę Siedmiogrodu | Maria Krystyna Habsburg 1574–1621 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stefan Batory 1582–1583 | Andrzej Batory 1584–1585 | Zuzanna Batory zm. 1585 | Zygmunt Batory zm. 1587 | Gabriel Batory 1589–1613 książę Siedmiogrodu | Anna Horváth ne Palocsa | Mikołaj zm. 1593 | Dénes Bánffy ne Losonc zm. 1612 | Anna Batory 1594–1636 | Zygmunt Jósika ne Branyicska | Andrzej Batory 1597–1634 | Anna Zakrzewska | córka zm. przed 1594 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zofia Batory 1629–1680 | Jerzy II Rakoczy 1621–1660 książę Siedmiogrodu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bibliografia
edytuj- I. Czamańska, Batorowie [w:] Słownik dynastii Europy, red. J. Dobosz, M. Seweryński, Poznań 1999, s. 58-60.
- Kurze Geschichte Siebenbürgens, hrsg. B. Köpeczi, Budapest 1989.
