Baborów
Baborów (daw. Baworów, niem. Bauerwitz, cz. Bavorov) – miasto w południowej Polsce, województwie opolskim, w powiecie głubczyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Baborów. Geograficzne leży na Przedgórzu Sudeckim nad rzeką Psiną (śl. Cyna). Lokalny ośrodek usługowy, wytwórnia pasz.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kościół św. Józefa | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Burmistrz |
Tomasz Krupa | ||
| Powierzchnia |
11,86[1] km² | ||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
77 | ||
| Kod pocztowy |
48-120 | ||
| Tablice rejestracyjne |
OGL | ||
Położenie na mapie gminy Baborów  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu głubczyckiego  | |||
 50°09′28″N 17°58′48″E/50,157778 17,980000
| |||
| TERC (TERYT) |
1602014 | ||
| SIMC |
0965200 | ||
Urząd miejski ul. Ratuszowa 2a48-120 Baborów | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 roku miasto miało 2823 mieszkańców[1].
Baborów uzyskał lokację miejską przed 1340 rokiem, zdegradowany przed 1575 rokiem, powtórnie lokowany w 1718 roku[2].
Nazwa
edytujNazwa dzierżawcza Baborowa pochodzi od imienia Bawor, które jest etymologicznym synoninem Bawara, czyli Bawarczyka[3].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Bauerwitz oraz polską Baborow[4]. Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku wymienia polską nazwę miejscowości Baborow oraz niemiecką Bauerwitz[5].
Polską nazwę Baborów w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[6].
Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[7].
Historia
edytujPrzepływająca przez Baborów rzeka Psina stała się rzeką graniczną pomiędzy Polską a Morawami, być może już w ramach pokoju kłodzkiego w 1137, być może później, jednak przed końcem XII wieku. Początkowo lewy, północny brzeg, znajdował się po stronie polskiej (raciborskiej). Miała tu, na obszarze późniejszego Baborowa, znajdować się miejscowość Lichan, wzmiankowana w 1223 roku. Skrawek ziemi na lewym brzegu Psiny w jej górnym i środkowym biegu stracił książę Władysław opolski w 1253 po nieudanej wyprawie przeciw późniejszemu królowi czeskiemu Przemysłowi Ottokarowi II[8]. Prawdopodobnie po tym wydarzeniu Czesi wybudowali na miejscu Lichania nową osadę, którego pierwszym znanym właścicielem miał być zmarły w 1291 czeski możnowładca i dygnitarz Przemysła Ottokara II Bawor II ze Strakonic[8] (przez historię znany także jako Bavor III). Pierwsza wzmianka o samym mieście pochodzi z dokumentu datowanego na rok 1296. Wymieniony w nim został wójt baborowski Jarosław (Jeroslaum advocatum de Baurwitz). Wzmianka o wójcie wskazywać może na lokację na prawie niemieckim. Początkowo większość z około 200 do 300 mieszkańców miasta była pochodzenia słowiańskiego[8]. Lokacja Baborowa była jednym z elementów ekspansywnej polityki czeskiej na Płaskowyżu Głubczyckim. W tym samym czasie na południowym brzegu joannici z Grobników mieli założyć Jaroniów (niem. Jernau). W 1337 połączono wydzielone wcześniej z Moraw księstwo opawskie ze śląskim księstwem raciborskim. Otworzyło to drogę do ekspansji raciborskiej w okolicach Baborowa. W XIV w. miasteczko zostało kupione przez konwent dominikanek św. Ducha w Raciborzu. Kościół parafialny wzmiankowany w 1386 r., powstał najprawdopodobniej w momencie lokacji. Proboszczem był niejaki ks. Leerbeth, z pochodzenia Niemiec, po nim niejaki Wacław[8]. W 1405 r. Baborów był już miasteczkiem zarządzanym przez magistrat.
W XVIII wieku Baborów podlegało inspekcji podatkowej w Prudniku[9]. Po wojnach śląskich znalazła się w granicach Prus i powiatu głubczyckiego. W 1746 w Baborowie znajdowała się wartownia pocztowa, podlegająca pod urząd pocztowy w Prudniku[10]. W 1750 r. w mieście działały cechy szewców, kuśnierzy, tkaczy l kowali. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku w mieście nasiliły się wpływy czeskie, w języku tym były msze (niemieckie kazanie odbywało się raz na 6 tygodni) i uczono nim w szkołach, podczas gdy w pobliskich wioskach miejscowi Morawcy posługiwali się dialektem sułkowskim, zaliczanym do polskiego dialektu śląskiego. Dla pełnego rozkwitu miasta decydujące znaczenie miała budowa kolei żelaznej. Uroczyste otwarcie linii kolejowej Głubczyce - Racibórz nastąpiło w dniu 15 października 1856. Pod koniec XIX wieku powstały tu cukrownia i cementownia: w 1909 r. otwarto w Baborowie 3 cegielnie, 2 parowe młyny, słodownię, mleczarnię i fabrykę kafli. W mieście pojawiła się społeczność żydowska, przyśpieszyło to również proces asymiliacji do kultury niemieckiej aż do pełnej germanizacji miasta w latach 20. XX wieku[11].
W lutym 1919 roku na konferencji paryskiej Czechosłowacja wysunęła roszczenie terytorialne do Baborowa[12].
W 1928 przyłączono wioskę Jaroniów[13], w której urodził się Carl Ulitzka.
Baborów został zajęty 29 marca 1945 roku przez oddziały 60 armii i 5 korpusu zmechanizowanego gwardii z 4 armii pancernej gwardii z 1 Frontu ukraińskiego. Podczas walk z hitlerowcami zginęło ok. 200 żołnierzy radzieckich[14].
30 września 2012 r. odsłonięto w Baborowie pomnik pomordowanych na Kresach Wschodnich w latach 1939 - 1946, zawierający herby Lwowa, Tarnopola, Stanisławowa i Łucka[15][16].
3 lutego 2018 r. na ścianie dawnego ratusza odsłonięto tablicę upamiętniającą więźniów niemieckiego obozu śmierci Auschwitz-Birkenau, którzy zostali zamęczeni i zamordowani podczas Marszu Śmierci w 1945 r[17].
Demografia
edytujBaborów podlega pod Urząd Statystyczny w Opolu, oddział w Prudniku[18].
- Piramida wieku mieszkańców Baborowa w 2014 roku[19].
Urodzeni
edytuj- August Adolph Anastasius Bargiel - muzyk rodzinnie związany z Woldemarem, a pośrednio związany z Clarą Schumann
- Carl Ulitzka (w części obecnego Baworowa)
Zabytki
edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[20]:
- stare miasto
- kościół par. pw. Narodzenia NMP, z poł. XIX w., 1922 r.
- kościół cmentarny pw. św. Józefa, barokowy, drewniany z l. 1700-1702 - XVIII w.
- kaplica pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, ul. Opawska 17, z 1889 r.
- ratusz, z pocz. XIX w., drugiej poł. XIX w.
- dom, ul. Kozielska 15, z 1820 r.
- domy, ul. Raciborska 12, d. 97, 15 d. 88, z XIX w.
- domy, Rynek 13, 17, z poł. XIX w.
- dom, ul. Wiejska 7, z pocz. XIX w.
- spichrz, ul. Wiejska 3.
Transport
edytujDrogi
edytujPrzez miasto przebiega 6 dróg powiatowych o łącznej długości 47,40 km. Są to drogi:[21][22]
- 1225O Baborów - Sucha Psina (DK38)
- 1226O Baborów – Dziećmarowy (DK38)
Na północ od Baborowa, na granicy gminy Baborów, biegnie droga krajowa nr 38 o długości 42 km. Przebiega ona w całości przez województwo opolskie, łączy Kędzierzyn-Koźle z Głubczycami.[22]
Komunikacja publiczna
edytujMiasto Baborów jest udziałowcem Powiatowo-Gminnego Związku Transportu „Pogranicze”, który organizuje publiczne przewozy pasażerskie w powiatach prudnickim i głubczyckim[23].
Kolej
edytujPrzez Baborów biegną dwie, czynne linie kolejowe, są to:
Przez miasto przebiega również zlikwidowana lina kolejowa nr 325 znaczenia miejscowego, relacji Baborów - Pilszcz.
Baborów posiada techniczną stację kolejową[26].
Miasta partnerskie
edytuj
Grodziec nad Morawicą, Czechy
Teublitz, Niemcy
Ludzie związani z Baborowem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 18-19.
- ↑ Magdalena Janus, Iwona Kopaniecka, Monika Prześlakiewicz, Tomasz Duchnowski, Dagmara Duchnowska: Analiza kulturowo-historyczna gminy Baborów. Baborów: Starostwo Powiatowe, 2013, s. 10.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 898.
- ↑ J.E. Muller 1835 ↓, s. 154.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.33.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b c d Magdalena Janus, Iwona Kopaniecka, Monika Prześlakiewicz, Tomasz Duchnowski, Dagmara Duchnowska: Analiza kulturowo-historyczna gminy Baborów. Baborów: Starostwo Powiatowe, 2013, s. 8–10.
- ↑ Historia Powiatu Prudnickiego - Starostwo Powiatowe w Prudniku [online], www.powiatprudnicki.pl [dostęp 2020-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-16].
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 790.
- ↑ Analiza..., 2015, s. 20, 23
- ↑ Franz Choholatý Gröger: Připojení Hlučínska k ČSR 4. 2. 1920. 19 lutego 2010. [dostęp 2018-12-30]. (cz.).
- ↑ Analiza..., 2015, s. 23
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 489
- ↑ Baborów - Pamięci zamordowanych na Kresach.. Atrakcje turystyczne Baborowa. Ciekawe miejsca Baborowa [online], www.polskaniezwykla.pl [dostęp 2022-09-22].
- ↑ Niezależna Gazeta Obywatelska, Odsłonięcie pomnika w Baborowie z ks. Isakowiczem-Zaleskim [online], Niezależna Gazeta Obywatelska [dostęp 2022-09-22] (pol.).
- ↑ W Baborowie upamiętniono ofiary Marszu Śmierci [online], dzieje.pl [dostęp 2022-09-22] (pol.).
- ↑ Czy wiesz, że..., [w:] Andrzej Dereń, Polska bardziej polska, „Tygodnik Prudnicki”, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza ANEKS, 8 grudnia 2004, ISSN 1231-904X.
- ↑ Baborów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 20.
- ↑ Wykaz dróg powiatowych [online], powiatglubczycki.pl [dostęp 2024-12-02].
- ↑ a b Gmina Baborów (patrz: system komunikacji) [online], BIP.
- ↑ Samorządowcy podzielili między siebie funkcje w związku celowym, obejmującym przygraniczne powiaty
- ↑ Linia Racibórz – Pietrowice Głubczyckie (– Krnov) (177) [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-12-02].
- ↑ Linia Kędzierzyn Koźle Zachodnie – Baborów (195) [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-12-02].
- ↑ Baborów [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2024-12-02].
Bibliografia
edytuj- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- B. Cimała, S. Senft, Baborów 1296 – 1996. Dzieje miasta i gminy, Opole 1996.
- W. Dziewulski, Przeszłość Baborowa (do r. 1945), „Kwartalnik Opolski”, nr 3, 1958, s. 67 - 79.
- D. Halmer, Kilka uwag o lokalizacji i powstaniu miasta Baborów, (w:) Europa, Śląsk, Świat najmniejszy, red. H. Honysz, J. Mokrosz, Katowice - Rybnik 2007.
- A. Tschauder, Kurze Geschichte der Stadt Bauerwitz, Leobschütz 1881.
- Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.
Linki zewnętrzne
edytuj- Strona Miasta i Gminy Baborów
- Baborów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 75.