Andrzej Szczypiorski

Andrzej Szczypiorski
	; Andrzej Szczypiorski (1994)
Data i miejsce urodzenia	3 lutego 1928 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	16 maja 2000 ; Warszawa
	Senator I kadencji
Okres	od 18 czerwca 1989; do 25 listopada 1991
Przynależność polityczna	Unia Demokratyczna
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Andrzej Szczypiorski (ur. 3 lutego 1928^[1]^[2] w Warszawie, zm. 16 maja 2000 tamże^[1]) – polski pisarz, scenarzysta, polityk, w czasie II wojny światowej żołnierz Armii Ludowej, uczestnik powstania warszawskiego, więzień obozu Sachsenhausen, od lat 70. działacz opozycji w PRL, senator I kadencji.

Grób Szczypiorskiego na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (2008)

Życiorys

Dorastał w rodzinie ukształtowanej przez mieszczańskie i naukowe otoczenie. W okresie II wojny światowej studiował na tajnym uniwersytecie, współorganizowanym przez jego ojca Adama, socjalistycznego historyka i matematyka. W tym czasie wstąpił do Armii Ludowej. W 1944 wziął udział w powstaniu warszawskim, został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, gdzie przebywał do 1945.

W latach 1946–1947 studiował na Wydziale Konsularno-Dyplomatycznym Akademii Nauk Politycznych w Warszawie. W latach 1948–1951 pracował jako redaktor dziennika „Życie Warszawy”, kierownik rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach (1950–1955), w okresie 1951–1956 jako kierownik literacki Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. W latach 1956–1958 był radcą ambasady PRL w Danii, następnie do 1964 redaktorem Polskiego Radia w Warszawie, a w okresie 1965–1975 tygodnika „Polityka”, od 1971 do 1975 pisał dla miesięcznika „Odra” we Wrocławiu.

Andrzej Szczypiorski był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa PRL. Był rozpracowywany od końca lat 40. Współpracę nawiązał w połowie lat 50., zajmował się inwigilacją swojego ojca Adama Szczypiorskiego i namawianiem go do powrotu z emigracji do kraju^[3]^[4].

W 1952 miał miejsce jego debiut literacki w „Życiu Literackim”. Pod pseudonimem Maurice S. Andrews napisał kilka powieści kryminalnych. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W 1974 był sygnatariuszem Listu 15, dotyczącego sytuacji Polaków w ZSRR^[5]. Pod koniec lat 70. związał się z opozycją demokratyczną (KOR). Był też współpracownikiem Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Od 1977 publikował coraz częściej w gazetach opozycyjnych w obiegu podziemnym, co doprowadziło do jego internowania po ogłoszeniu w grudniu 1981 stanu wojennego. Po politycznych zmianach w Polsce w latach 1989–1991 jako reprezentant Komitetu Obywatelskiego (przystąpił do ROAD, zasiadał w radzie naczelnej tej partii^[6]), a następnie Unii Demokratycznej, sprawował mandat senatora I kadencji. Działał na rzecz niemiecko-polskiego pojednania, w 1995 za podejmowane w tym zakresie starania otrzymał Federalny Krzyż Zasługi. Opowiadał się za pojednaniem i zbliżeniem polsko-żydowskim, stał na czele Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej (TPPI)^[7].

Został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie (kwatera C–5–1)^[8]. Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, której był przewodniczącym, w 2000 ustanowiła Nagrodę im. Andrzeja Szczypiorskiego. Pierwszy raz nagroda została przyznana Marzenie Łotys, przewodniczącej Stowarzyszenia Edukacja Inaczej.

Twórczość

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Andrzeja Szczypiorskiego.

W swoich dziełach często ukazywał złożoność rzeczywistości i trudność w dokonywaniu wyborów moralnych, zwłaszcza w sytuacjach ekstremalnego zagrożenia życia. Najbardziej znanym dziełem Andrzeja Szczypiorskiego jest powieść pod tytułem Początek (w Niemczech wydana pod tytułem Piękna pani Seidenman), której nie chciano opublikować w Polsce, wydał ją natomiast w 1986 Instytut Literacki w Paryżu. Opisuje ona losy grupy mieszkańców Polski w czasie wojny, jak i po niej. Jednym z wątków jest historia pani Seidenman, która została zadenuncjowana przez kolaboranta Bronka Blutmana, a następnie ocalona przez polskich przyjaciół przy pomocy Niemca. W swoich innych publikacjach przedstawiał on losy pułkownika von Stauffenberga jako niemieckiego bohatera i „człowieka honoru”.

Piętnował w swoich wypowiedziach i publikacjach wady Polaków^[9], krytykował też działalność Kościoła katolickiego^[10].

Publikacje

1961: Czas przeszły, Iskry, Warszawa.
1966: Podróż do krańca doliny, Iskry, Warszawa.
1967: Karol Świerczewski – Walter. W 20 rocznicę śmierci, ZG ZBoWiD, Krajowa Komisja Dąbrowszczaków: „Sport i Turystyka”, Warszawa.
1968: Niedziela, godzina 21.10: wybór felietonów radiowych, 1964–1967, Czytelnik, Warszawa.
1971: Msza za miasto Arras, Czytelnik, Warszawa.
1980: Trzej ludzie w bardzo długiej podróży, Czytelnik, Warszawa.
1983: Z notatnika stanu wojennego, Polonia, Londyn.
1986: Początek, Instytut Literacki, Paryż.
1990: Amerykańska whiskey i inne opowiadania, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
1991: Noc, dzień i noc, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
1994: Autoportret z kobietą, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
1999: Gra z ogniem, Sens, Poznań.

Odznaczenia i wyróżnienia

Był m.in. laureatem nagrody Stowarzyszenia Autorów ZAiKS za twórczość radiową (1963), Nagrody Polskiego PEN Clubu (1972), austriackiej nagrody państwowej w dziedzinie literatury europejskiej za całokształt twórczości (1988), Nagrody im. Herdera (1994), nagrody „Złotego Pióra” za zasługi w zbliżaniu narodów niemieckiego i polskiego (1998) oraz Medalu „Zasłużony dla Tolerancji”^[11] (1999).

Otrzymał również następujące odznaczenia:

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1997, za wybitne zasługi dla kultury narodowej oraz osiągnięcia w pracy twórczej)^[12]^[13],
Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955, na wniosek Komitetu do Spraw Radiofonii „Polskie Radio”)^[14],
Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1995)^[15],
Pour le Mérite (1995)^[16].

Przypisy

↑ ^a ^b Andrzej Szczypiorski w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2016-12-29].
↑ W niektórych źródłach wskazywany jest rok urodzenia 1924, co zostało sprostowane przez Andrzeja Szczypiorskiego w 1999 (zob. Mariusz Kubik. Portrety pisarzy: Andrzej Szczypiorski, czyli o pisarstwie tworzonym z pasją. „„Gazeta Uniwersytecka UŚ””. nr 9(76), 2000. [dostęp 2016-12-29]. ).
↑ Krzysztof Tarka. Powrót Ojca. „Kombinacja operacyjna” z udziałem Andrzeja Szczypiorskiego (1955 rok). „Zeszyty Historyczne”. z. 156/2006. s. 103–123.
↑ Krzysztof Tarka: Tajemnica Szczypiorskiego. newsweek.pl, 7 maja 2006. [dostęp 2016-12-29].
↑ Michał Szukała: 45 lat temu Radio Wolna Europa nagłośniło sprawę tzw. Listu 15. dzieje.pl, 12 grudnia 12. [dostęp 2021-11-04].
↑ Powołanie Unii Demokratycznej. Tadeusz Mazowiecki przewodniczącym UD. uw.org.pl. [dostęp 2016-12-29].
↑ Modlitwa i kwiaty dla ofiar getta. „Fołks-Sztyme”. nr 18, s. 1, 4 maja 1990.
↑ Cmentarz Ewangelicko-Reformowany w Warszawie. Grobonet. [dostęp 2021-05-03].
↑ Pisał m.in.: Cechy charakterystyczne społeczeństwa polskiego to: alkoholizm, nieuczciwość, brak tolerancji względem inaczej myślących, nieposzanowanie pracy, zarówno cudzej, jak i własnej. Wypadałoby zapytać, czy takiemu społeczeństwu przysługuje miano chrześcijańskiego. ([w:] Tygodnik „Christ in der Gegenwart”, op. cit. Waldemar Łysiak: Rzeczpospolita kłamców. Salon. Warszawa: Wydawnictwo „Nobilis”, 2004, s. 313. ISBN 83-917612-5-8.).
↑ Kościół rzymski nie był bez ciężkiej winy. Jeśli istnieje w ogóle jakaś dialektyka historii, to w jej świetle można by zaryzykować pogląd, że naród niemiecki wziął na siebie wykonanie tej zbrodni, która się przewijała przez stulecia w brudnych, złych snach chrześcijańskiej Europy. ([w:] Z notatnika stanu rzeczy. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1989, s. 166.).
↑ Zasłużeni dla Tolerancji. tygodnikprzeglad.pl, 30 listopada 2008. [dostęp 2020-02-28].
↑ M.P. z 1997 r. nr 16, poz. 151.
↑ M.P. z 1997 r. nr 33, poz. 315.
↑ M.P. z 1955 r. nr 37, poz. 359.
↑ Andrzej Szczypiorski odznaczony przez Romana Herzoga. rp.pl, 10 stycznia 1995. [dostęp 2016-12-29].
↑ Andrzej Szczypiorski. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2020-02-19]. (niem.).

Bibliografia

Mariusz Kubik. Portrety pisarzy: Andrzej Szczypiorski, czyli o pisarstwie tworzonym z pasją. „„Gazeta Uniwersytecka UŚ””. nr 9(76), 2000. [dostęp 2016-12-29].
Maria Kotowska-Kachel: Polski Słownik Biograficzny. T. 47. Warszawa-Kraków: Polska Akademia Nauk i Polska Akademia Umiejętności – Instytut Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla, 2011, s. 540–547. ISBN 978-83-88909-93-1.

Linki zewnętrzne

Andrzej Szczypiorski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .
Andrzej Szczypiorski w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2016-12-29].

[filmpolski-1] Andrzej Szczypiorski w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2016-12-29].

[data-2] W niektórych źródłach wskazywany jest rok urodzenia 1924, co zostało sprostowane przez Andrzeja Szczypiorskiego w 1999 (zob. Mariusz Kubik. Portrety pisarzy: Andrzej Szczypiorski, czyli o pisarstwie tworzonym z pasją. „„Gazeta Uniwersytecka UŚ””. nr 9(76), 2000. [dostęp 2016-12-29]. ).

[3] Krzysztof Tarka. Powrót Ojca. „Kombinacja operacyjna” z udziałem Andrzeja Szczypiorskiego (1955 rok). „Zeszyty Historyczne”. z. 156/2006. s. 103–123.

[4] Krzysztof Tarka: Tajemnica Szczypiorskiego. newsweek.pl, 7 maja 2006. [dostęp 2016-12-29].

[5] Michał Szukała: 45 lat temu Radio Wolna Europa nagłośniło sprawę tzw. Listu 15. dzieje.pl, 12 grudnia 12. [dostęp 2021-11-04].

[6] Powołanie Unii Demokratycznej. Tadeusz Mazowiecki przewodniczącym UD. uw.org.pl. [dostęp 2016-12-29].

[7] Modlitwa i kwiaty dla ofiar getta. „Fołks-Sztyme”. nr 18, s. 1, 4 maja 1990.

[8] Cmentarz Ewangelicko-Reformowany w Warszawie. Grobonet. [dostęp 2021-05-03].

[9] Pisał m.in.: Cechy charakterystyczne społeczeństwa polskiego to: alkoholizm, nieuczciwość, brak tolerancji względem inaczej myślących, nieposzanowanie pracy, zarówno cudzej, jak i własnej. Wypadałoby zapytać, czy takiemu społeczeństwu przysługuje miano chrześcijańskiego. ([w:] Tygodnik „Christ in der Gegenwart”, op. cit. Waldemar Łysiak: Rzeczpospolita kłamców. Salon. Warszawa: Wydawnictwo „Nobilis”, 2004, s. 313. ISBN 83-917612-5-8.).

[10] Kościół rzymski nie był bez ciężkiej winy. Jeśli istnieje w ogóle jakaś dialektyka historii, to w jej świetle można by zaryzykować pogląd, że naród niemiecki wziął na siebie wykonanie tej zbrodni, która się przewijała przez stulecia w brudnych, złych snach chrześcijańskiej Europy. ([w:] Z notatnika stanu rzeczy. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1989, s. 166.).

[11] Zasłużeni dla Tolerancji. tygodnikprzeglad.pl, 30 listopada 2008. [dostęp 2020-02-28].

[12] M.P. z 1997 r. nr 16, poz. 151.

[13] M.P. z 1997 r. nr 33, poz. 315.

[14] M.P. z 1955 r. nr 37, poz. 359.

[15] Andrzej Szczypiorski odznaczony przez Romana Herzoga. rp.pl, 10 stycznia 1995. [dostęp 2016-12-29].

[16] Andrzej Szczypiorski. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2020-02-19]. (niem.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]