Wikipedia

Andrzej Bobola

polski duchowny katolicki, jezuita, święty Kościoła katolickiego
Ten artykuł dotyczy duchownego. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Andrzej Bobola (biał. Андрэй Баболя; ur. 30 listopada 1591 w Strachocinie, zm. 16 maja 1657 w Janowie Poleskim) – polski duchowny katolicki, jezuita, misjonarz, kaznodzieja, męczennik, superior klasztoru jezuitów w Bobrujsku, święty Kościoła katolickiego, zwany apostołem Polesia oraz jeden z katolickich patronów Polski.

Andrzej Bobola
Andrzej Bobola
biał. Андрэй Баболя
prezbiter i męczennik
patron Polski
apostoł Polesia
Ilustracja
Herb duchownego
Data i miejsce urodzenia

30 listopada 1591
Strachocina

Data i miejsce śmierci

16 maja 1657
Janów Poleski

Miejsce pochówku

sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie
ul. Rakowiecka 61

Superior klasztoru jezuitów w Bobrujsku
Okres sprawowania

1630–1633

Prefekt kolegium jezuitów w Płocku
Okres sprawowania

1637–1638

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

jezuici

Śluby zakonne

31 lipca 1613

Prezbiterat

12 marca 1622

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Święty
Ilustracja
Beatyfikacja

30 października 1853
Rzym
przez Piusa IX

Kanonizacja

17 kwietnia 1938
Rzym
przez Piusa XI

Wspomnienie

16 maja

Atrybuty

krzyżyk, laska, liść palmowy, szable wbite w kark i prawą rękę[1] kozacy, miecze

Patron

Polski, Czechowic-Dziedzic, Złocieńca a także: metropolii warszawskiej, archidiecezji warmińskiej oraz diecezji łomżyńskiej i pińskiej[2].

Szczególne miejsca kultu
  • sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie
  • sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Strachocinie

    • Życiorys

    edytuj
    Ważniejsze wydarzenia z życia św. Andrzeja Boboli[3]
    Data Wydarzenie
    29 lub 30 listopada 1591 urodziny w Strachocinie k. Sanoka w szlacheckiej rodzinie h. Leliwa
    1606–1611 uczeń szkoły jezuitów w Braniewie
    21 lipca 1611 rozpoczął nowicjat jezuitów w Wilnie
    10 sierpnia 1611 otrzymał suknię zakonną jezuitów
    31 lipca 1613 złożył śluby zakonne
    1613–1616 studiował filozofię w Akademii Wileńskiej, po końcowych egzaminach podjął studia teologiczne
    1616–1618 odbył praktykę pedagogiczną w szkołach jezuickich w Braniewie i Pułtusku
    1618–1622 studiował teologię w Akademii Wileńskiej
    12 marca 1622 otrzymał święcenia kapłańskie
    1622–1624 odbył trzecią probację w kolegium w Nieświeżu, po czym został mianowany rektorem kościoła tego kolegium
    1626–1630 kaznodzieja i spowiednik w kościele św. Kazimierza w Wilnie, od 1626 pełnił funkcje rektora tego kościoła, a od 1628 doradcy prepozyta
    2 czerwca 1630 złożył profesję czterech ślubów zakonnych w kościele św. Kazimierza w Wilnie
    1630–1633 pełnił obowiązki superiora domu zakonnego jezuitów w Bobrujsku
    1633–1636 kierował Sodalicją Mariańską uczniów kolegium w Płocku
    1636–1637 kaznodzieja w domu profesorów w Warszawie
    1637–1638 prefekt i kaznodzieja kolegium jezuitów w Płocku
    1638–1642 kaznodzieja oraz doradca rektora i dyrektora szkoły humanistycznej w Łomży
    1642–1646 kaznodzieja, kierownik nauk, moderator Sodalicji Mariańskiej i misjonarz w Pińsku
    1646–1652 kaznodzieja, wykładowca i misjonarz w kościele św. Kazimierza w Wilnie
    1652–1657 kaznodzieja i misjonarz w kościele św. Stanisława w Pińsku, w 1653 w Połocku, a 1655 w Wilnie
    16 maja 1657 męczeńska śmierć w Janowie Poleskim

    Andrzej Bobola pochodził ze szlacheckiego rodu, osiadłego w Małopolsce, pieczętującego się herbem Leliwa[4].

    Osobny artykuł: Bobolowie herbu Leliwa.

    Urodził się między sierpniem a grudniem 1591[5] w Strachocinie[6]. Datę tę potwierdzają jezuickie katalogi trzyletnie z lat 1628, 1645 i 1649[5]. Datę 30 listopada przyjęło się uznawać za poprawną, gdyż w owych czasach istniał zwyczaj nadawania dzieciom imion patronów danego dnia[6]. Istnieją sprzeczne informacje co do jego rodziny – ojcem Andrzeja mógł być Jan Bobola albo Mikołaj Bobola[7]. O jego matce nie ma żadnych informacji[5]. W młodości został posłany do kolegium jezuitów w Braniewie (1606–1611), gdzie 8 grudnia 1608 wstąpił do Sodalicji Mariańskiej[8]. Trzy lata później wstąpił do zakonu jezuitów[8]. 31 lipca 1611 zgłosił się do prowincjała litewskiej prowincji jezuitów ks. Pawła Bokszy i poprosił o przyjęcie do nowicjatu wileńskiego[9]. Równo dwa lata później ukończył nowicjat i złożył profesję wieczystą[10]. Mistrzem-spowiednikiem Andrzeja Boboli w nowicjacie był o. Wawrzyniec Bartilius[10]. 21 grudnia 1613 przyjął w katedrze wileńskiej, w kaplicy św. Kazimierza z rąk bp. Abrahama Woyny święcenia niższe[9], a nieco wcześniej rozpoczął studia filozoficzne na Akademii Wileńskiej[10]. Po ich ukończeniu w 1616, został skierowany do szkoły zakonnej w Braniewie, by pracować tam jako nauczyciel[11]. Rok później został przeniesiony do Pułtuska, a w 1618 powrócił do Wilna studiować teologię[11]. 12 marca 1622 otrzymał z rąk bp. Eustachego Wołłowicza święcenia kapłańskie[12][9]. Pomimo próśb swojej rodziny, Andrzej sprzeciwił się decyzji o przeniesieniu go z prowincji litewskiej do polskiej[12].

    26 lipca nie zdał końcowego egzaminu z całości studiów filozoficzno-teologicznych, przed komisją której przewodniczył Jan Grużewski[13]. Następnie odbył trzecią probację i udał się do Nieświeża[13]. Został rektorem tamtejszego kościoła i oddał się pracy duszpasterskiej[14]. W 1624 powrócił do Wilna, gdzie posługiwał w kościele św. Kazimierza[14]. Pomimo nieukończenia studiów, dzięki wstawiennictwu prowincjała Jana Jamiołkowskiego, 2 czerwca 1630 Bobola złożył czwarty ślub posłuszeństwa papieżowi[15]. W latach 1630–1633 był superiorem domu zakonnego w Bobrujsku[15]. Następnie pracował w Płocku (1633–1636) i (1637–1638) jako prefekt kolegium i kaznodzieja, w Warszawie jako kaznodzieja (1636–1637)[16]. Kolejne cztery lata (1638–1642) spędził w Łomży, będąc doradcą rektora, kaznodzieją i dyrektorem szkoły humanistycznej[16]. W okresie 1642–1646 przebywał w Pińsku i okolicach prowadząc rozwiniętą działalność duszpasterską i zakładając Sodalicję Mariańską, a w latach 1646–1652 ze względów zdrowotnych przebywał w Wilnie, przy kościele św. Kazimierza, głosząc kazania i prowadząc wykłady oraz misje[17].

    Następnie ostatecznie powrócił do Pińska, gdzie skupił się na działalności duszpasterskiej[18]. Podróżował od wsi do wsi i nauczał o wierze, starając się przekazać wiedzę z katechizmu, a także wygłaszał kazania w mniejszych skupiskach ludzkich[18]. Udzielał także chrztów, ślubów, spowiadał i udzielał Eucharystii[18]. Został nazwany Apostołem Polesia[18] lub Apostołem Pińszczyzny[19]. Jezuita Jan Łukaszewicz, który osobiście znał Andrzeja Bobolę, przekazał pewne cechy jego wyglądu, stwierdzając m.in.[20]:

    Andrzej był średniego wzrostu, o zwartej muskularnej i silnej budowie ciała. Twarz miał okrągłą, pełną, policzki okraszone rumieńcem, przez jasną, przyprószoną siwizną, fryzurę, z lekka przeświecała łysina. Powagi dodawała twarzy siwiejąca, nisko strzyżona broda.

    Wdawał się w dysputy z Cerkwią prawosławną, starając się nawrócić ich członków na katolicyzm[19]. Udało mu się to całkowicie z wiernymi z dwóch prawosławnych wsi: Bałandycz i Uzdrożyna oraz częściowo z Janowem Poleskim[19].

    Po zajęciu Wilna przez Kozaków, całe katolickie Zadnieprze było atakowane z powodu porzucenia wiary prawosławnej[21]. Niszczono świątynie i szkoły katolickie, a także mordowano duchownych i zakonników[21]. Bobola powrócił z Wilna do Pińska, jednak szybko musiał uciekać przed nacierającymi Kozakami[21]. Schronił się we wsi Mohylno, jednak został wydany przez prawosławną ludność[21]. Uciekającego na wozie Andrzeja, we wsi Pieridił, schwytał oddział kozacki i usiłował groźbą wymusić wyparcie się wiary[22][23]. Nie przyniosło to efektu, zatem napastnicy odarli go z szat, przywiązali do płotu i bili kańczugami[22]. Następnie rozwiązali go, bili po twarzy (wybijając zęby), a później przywiązali do dwóch koni i wyruszyli do Janowa Poleskiego[22]. Gdy Andrzej tracił przytomność, był ponownie bity kańczugami[22].

    Gdy dotarli do miejscowości, oddano go pod sąd, jednak jeden z kozackich zbrojnych usiłował zadać mu śmiertelną ranę mieczem[22]. Bobola zasłonił się ręką, przez co stracił trzy palce, ale uniknął śmierci[22]. Aby poddać go kolejnym torturom, zaprowadzono go do rzeźni Grzegorza Hołowejczyka, gdzie przypalano go ogniem, wbijano drzazgi za paznokcie i obdzierano ze skóry[24]. Ponadto przekłuto mu oko, obcięto nos i język, a pod koniec powieszono za nogi[25]. Mimo tego Bobola nie wyparł się wiary[26]. Zmarł 16 maja 1657 po otrzymaniu dwóch ciosów szablą w szyję[26]. Według niektórych źródeł śmierć powieszonego za nogi Boboli miała miejsce na rynku w Janowie Poleskim[27].

    Został pochowany w podziemiach kolegium w Pińsku[28].

     
    Miejsce męczeństwa Andrzeja Boboli
    Galeria
     
    Reliwie św. Andrzeja Boboli w sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie
     
    Pomnik św. Andrzeja Boboli w Warszawie
     
    Obraz św. Andrzeja Boboli w kościele śś. Apostołów Piotra i Pawła w Kamiennej Górze
     
    Relikwiarz Andrzeja Boboli w krypcie kościoła św. Kazimierza w Wilnie
     
    Mozaika nad wejściem do kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja Boboli w Sopocie
     
    Figura św. Andrzeja Boboli przed kościołem w Szubinie
     
    Figura św. Andrzeja Boboli przed kościołem w Małuszowie

    Duchowość

    edytuj

    Duchowość Andrzeja Boboli miała chrystocentryczny charakter. Oznacza to, że dzięki wychowawczej pracy rodziców, religijności domu rodzinnego, centrum jego powołania i życia był Chrystus – stanowiąc wzór do naśladowania[29]. Pierwszą cechą duchowości Andrzeja Boboli była jego bezgraniczna wierność Chrystusowi. Celem tej formacji było nabycie jak najgłębszej więzi z Chrystusem, zaś jej sposobem było umartwienie, a środkami, jakie stosował to: asceza, modlitwa, szczególnie adoracja Najświętszego Sakramentu[29]. Wszystkie te elementy zbudowały jego niezłomność potwierdzoną przez męczeńską śmierć.

    Mając świadomość obdarowania darem kapłaństwa, z gorliwością apostolską służył wiernym na polach działalności misyjnej czy kaznodziejskiej[29]. Szerzył swoje posłannictwo poprzez głoszenie kazań oraz misyjne wyprawy na Kresy Wschodnie. Jego działalność pasterska i kaznodziejska była na tyle skuteczna, że pozyskiwał nowych wiernych szczególnie wśród prawosławnych. Nazywano go łowcą dusz, apostołem Pińszczyzny czy też apostołem Polesia[29]. Trzecią cechą jego duchowości była otwartość na dialog z ludźmi różnych wyznań, światopoglądu religijnego i pozycji społecznej. Podejmował rozmaite działania na rzecz budowania jedności Kościoła, wykazując tym samym ekumeniczną wrażliwość[29].

    Relikwie

    edytuj

    Trumnę z ciałem Boboli odnaleziono 19 kwietnia 1702 roku, a po jej otwarciu okazało się, że zwłoki nie mają oznak rozkładu[30]. W 1808 roku, na prośbę generała jezuitów Tadeusza Brzozowskiego, szczątki zostały przeniesione do krypty w kościele jezuickim w Połocku[31]. Po wypędzeniu stamtąd zakonników, trumnę przetransportowano do kościoła dominikanów[32]. Po przegranej Bitwie Warszawskiej, bolszewicy podjęli próbę zabrania ciała Boboli, gdyż panowała opinia, że Polacy zwyciężyli dzięki jego wstawiennictwu[33]. Wkroczyli do kościoła, zerwali pieczęcie z trumny, obnażyli zwłoki z alby, ornatu i biretu, a następnie zrzucili je na ziemię[33]. Spowodowało to protesty parafian, którzy na zmianę strzegli ciała, a duchowni odprawiali nabożeństwa ekspiacyjne[33]. Mimo tego, komuniści siłą zabrali trumnę, przewieźli do Moskwy i umieścili w gmachu Higienicznej Wystawy Ludowego Komisariatu Zdrowia[34]. Dzięki staraniom Stolicy Piotrowej, udało się uzyskać zgodę na wywóz ciała Andrzeja (w relikwiarzu), najpierw koleją z Moskwy do Odessy, a potem statkiem „Cziczerin” do Konstantynopola[35]. Następnie ciało błogosławionego przewieziono statkiem „Carnero” do Brindisi, a stamtąd do Rzymu dzień Wszystkich Świętych 1923 roku[35].

    8 czerwca 1938 ciało św. Andrzeja Boboli specjalnym pociągiem zostało uroczyście przetransportowane z Rzymu do Polski, a od 17 czerwca 1938 znajduje się w Warszawie[36]. 13 maja 1989 złożono je w nowo wybudowanym sanktuarium św. Andrzeja Boboli przy ul. Rakowieckiej 61.

    Miejsca przechowywania ciała św. Andrzeja Boboli[37][38]
    Okres Miejsce
    1657–1702 krypta kolegium jezuitów w Pińsku
    1702 – 01.1808 krypta kościoła św. Stanisława w Pińsku
    01.1808 – 1830 krypta kościoła św. Stefana w Połocku
    1830 – 20.07.1922 kaplica w kościele Matki Bożej Różańcowej w Połocku
    20.07.1922 – 21.09.1923 Higieniczna Wystawa Ludowego Komisariatu Zdrowia w Moskwie
    01.11.1923 – 05.1924 bazylika św. Piotra na Watykanie
    05.1924 – 08.06.1938 kościół Najświętszego Imienia Jezus w Rzymie
    20.06.1938 – 27.09.1939 kaplica Jezuitów przy ul. Rakowieckiej w Warszawie
    27.09.1939 – 14.08.1944 kościół Matki Bożej Łaskawej w Warszawie
    14.08.1944 – 07.02.1945 podziemia kościoła św. Jacka w Warszawie
    07.02.1945 – 13.05.1989 kaplica Jezuitów przy ul. Rakowieckiej w Warszawie
    od 13.05.1989 sanktuarium św. Andrzeja Boboli

    Beatyfikacja i kanonizacja

    edytuj

    O wyniesienie na ołtarze Andrzeja Boboli zabiegali o. Marcin Godebski i Aleksander Benedykt Wyhowski – biskup łucki[39]. W 1712 generał jezuitów Michelangelo Tamburini wszczął starania o jego beatyfikację[40], a prokuratorem w procesie beatyfikacji mianowano profesora teologii o. Jakuba Staszewskiego.

    W Janowie Poleskim, w 1717, w miejscu jego męczeństwa postawiono krzyż pamiątkowy, nieopodal którego w dniu 1 listopada 1723 na rynku doszło do dziwnego zjawiska ukazania się świetlanego krzyża[41]. Proces beatyfikacyjny przeciągał się, a następnie uległ zwłoce z powodu kasaty zakonu jezuitów w 1773 i rozbiorów Polski[42]. Do wznowienia procesu doszło w 1826, a nowym postulatorem został o. Rajmund Brzozowski. 24 czerwca 1853 papież Pius IX wydał uroczysty dekret zezwalający na beatyfikację męczennika, uznając cudowne uzdrowienia dzieci: Jana Chmielnickiego, Marianny Florkowskiej i Katarzyny Brzozowskiej przez wstawiennictwo Andrzeja Boboli[43]. 30 października 1853 został on beatyfikowany w bazylice św. Piotra w Rzymie[42].

     
    Kanonizacja bł. Andrzeja Boboli, bazylika św. Piotra na Watykanie

    Następnie w procesie kanonizacyjnym papież Pius XI 16 marca 1937 uznał cudowne uzdrowienia Idy Henryki Kopeckiej (z osteomalacji) i zakonnicy z zakonu służebniczek Alojzy Dobrzyńskiej (z rakowatego owrzodzenia trzustki) za przyczyną bł. Andrzeja Boboli[43], a 17 kwietnia 1938 (w święto Zmartwychwstania Pańskiego) kanonizował go w Rzymie[44]. 16 maja 1957 papież Pius XII promulgował encyklikę Invicti athletae Christi w trzechsetną rocznicę jego śmierci[45].

    Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim wyznaczono na dzień 16 maja (dies natalis)[42].

    Kult i upamiętnienie

    edytuj

    Pamiątki po świętym

    edytuj

    W archiwum Kolegium jezuitów w Starej Wsi przechowywany jest łaciński rękopis profesji, napisany przez świętego 2 czerwca 1630 w kościele św. Kazimierza w Wilnie o następującej treści[3]:

    Ja, Andrzej Bobola, ślubuję i przyrzekam Bogu wszechmogącemu wobec jego Matki Dziewicy i całego dworu niebieskiego, wszystkich tu obecnych oraz tobie, Wielebnemu Ojcu Janowi Jamiołkowskiemu w zastępstwie Przełożonego Generała Towarzystwa Jezusowego wraz z jego następcami, rolę Boga spełniającemu, dozgonne ubóstwo, czystość i posłuszeństwo oraz zgodnie z nim szczególną troskę o wychowanie dzieci według sposobu postępowania określonego w Liście Apostolskim dotyczącym Towarzystwa Jezusowego i w jego Konstytucjach. Ponadto przyrzekam specjalne posłuszeństwo najwyższemu Biskupowi w sprawie misji, jak to jest zapisane w tymże Liście Apostolskim i w Konstytucjach.

    Andrzej Bobola

    Ponadto w Muzeum św. Andrzeja Boboli w Warszawie eksponowane jest wieko trumny, w której spoczywały jego relikwie w Połocku oraz szaty, w które były ubrane jego zwłoki w Rzymie i w Warszawie[55].

    Sanktuaria świętego

    edytuj
      Sanktuaria św. Andrzeja Boboli[66]
    Lp. Miejscowość Kraj Świątynia Rok ustanowienia Uwagi
    1. Janów   Białoruś kościół Podwyższenia Krzyża Świętego 2013 miejsce śmierci
    2. Strachocina   Polska kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej 2007 miejsce urodzenia
    3. Szczecin kościół św. Andrzeja Boboli[67] 2020
    4. Warszawa sanktuarium św. Andrzeja Boboli[a] 1991 miejsce spoczynku oraz muzeum poświęcone jego pamięci

    Ikonografia

    edytuj

    Przedstawiany jest w stroju zakonnym, czasami jako wędrowiec lub w scenie swojego męczeństwa. Jego atrybut to szable wbite w jego lewą rękę, kozacy, krzyż i miecze nawiązujące do jego męczeństwa[23].

    Stanowisko Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

    edytuj

    Działalność Andrzeja Boboli jest odbierana negatywnie przez Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, dla którego jest on symbolem prześladowań i represji wobec tych wyznawców prawosławia, którzy po wprowadzaniu w życie postanowień unii brzeskiej odmawiali przejścia na katolicyzm[68].

    Według określenia teologa prawosławnego Michała Klingera „jego praca apostolska miała znamiona prozelityzmu i sprowadzała się do przeciągania prawosławnych na katolicyzm”[68].

    Z tego względu środowiska związane z Polskim Autokefalicznym Kościołem Prawosławnym sceptycznie odniosły się do decyzji polskiego Kościoła katolickiego, uznającego Andrzeja Bobolę patronem Polski, twierdząc, że próby skatolicyzowania prawosławnej ludności Rzeczypospolitej, które podejmował usilnie Andrzej Bobola, zrodziły tendencje odśrodkowe w postaci m.in. powstań kozackich, przyczyniając się w rezultacie do upadku państwa[68].

    Zobacz też

    edytuj
    Zobacz też kategorie: Parafie pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli, Świątynie pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli.

    Uwagi

    edytuj
    1. ↑ W 2008 sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie zostało ogłoszone sanktuarium narodowym.

    Przypisy

    edytuj
    1. ↑ Święty Andrzej Bobola Cz.II, [w:] Regnum Christi [online], regnumchristi.com.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-07-18].
    2. ↑ Апекуны дыяцэзіі, [w:] Пінская дыяцэзія [online], pcd.by [dostęp 2024-07-19] (biał.).
    3. ↑ a b Historia życia (ważniejsze fakty z życia św. Andrzeja Boboli), [w:] Parafia Rzymskokatolicka Św. Andrzeja Boboli w Warszawie [online], swietyandrzejbobola.pl [dostęp 2024-07-18].
    4. ↑ Drzymała 1986 ↓, s. 69.
    5. ↑ a b c Drzymała 1986 ↓, s. 70.
    6. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 14.
    7. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 16–17.
    8. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 18.
    9. ↑ a b c Święty Andrzej Bobola Cz.I, [w:] Regnum Christi [online], regnumchristi.com.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-07-18].
    10. ↑ a b c Niżnik 2017 ↓, s. 20.
    11. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 21.
    12. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 22.
    13. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 23.
    14. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 24.
    15. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 26.
    16. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 27.
    17. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 27–28.
    18. ↑ a b c d Niżnik 2017 ↓, s. 30.
    19. ↑ a b c Niżnik 2017 ↓, s. 32.
    20. ↑ Drzymała 1986 ↓, s. 96.
    21. ↑ a b c d Niżnik 2017 ↓, s. 34.
    22. ↑ a b c d e f Niżnik 2017 ↓, s. 36.
    23. ↑ a b Marecki i Rotter 2009 ↓, s. 70.
    24. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 38.
    25. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 38–39.
    26. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 39.
    27. ↑ Marecki i Rotter 2009 ↓, s. 670.
    28. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 40.
    29. ↑ a b c d e Henryk Wejman, Duchowość Świętego Andrzeja Boboli, [w:] Parafia Rzymskokatolicka Św. Andrzeja Boboli w Warszawie [online], swietyandrzejbobola.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-02-26].
    30. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 43.
    31. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 50.
    32. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 51.
    33. ↑ a b c Niżnik 2017 ↓, s. 60.
    34. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 60–62.
    35. ↑ a b Niżnik 2017 ↓, s. 63.
    36. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 64.
    37. ↑ Dzieje relikwii i kultu [online], bobola.jezuici.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-01-27].
    38. ↑ Historia Uczelni spleciona z historią św. Andrzeja Boboli – Uczelnia – Collegium Bobolanum [online], bobolanum.edu.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-01-27].
    39. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 44.
    40. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 45.
    41. ↑ Drzymała 1986 ↓, s. 107.
    42. ↑ a b c d e Święty Andrzej Bobola, prezbiter i męczennik patron Polski. Internetowa Liturgia Godzin. [dostęp 2023-09-30].
    43. ↑ a b Cuda beatyfikacyjne i kanonizacyjne, [w:] Parafia Rzymskokatolicka Św. Andrzeja Boboli w Warszawie [online], swietyandrzejbobola.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-12-09].
    44. ↑ Niżnik 2017 ↓, s. 56–57.
    45. ↑ Pius XII, Encyklika ''Invicti athletae Christi'' w trzechsetną rocznicę chwalebnego męczeństwa Św. Andrzeja Boboli [online], opoka.org.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-08-16].
    46. ↑ Drzymała 1986 ↓, s. 100–101.
    47. ↑ Drzymała 1986 ↓, s. 116–118.
    48. ↑ Joanna Operacz, Włodzimierz Operacz, Czy św. Andrzej Bobola napisał Śluby Lwowskie? [online], ekai.pl, 16 listopada 2022 [zarchiwizowane z adresu 2022-12-20].
    49. ↑ Pomnik św. Andrzeja Boboli, „Gazeta Lwowska”, Nr 180, 11 sierpnia 1938, s. 1.
    50. ↑ Historia powstania Stowarzyszenia Krzewienia Kultu św. Andrzeja Boboli – Bernard Gonska SJ, [w:] Parafia Rzymskokatolicka Św. Andrzeja Boboli w Warszawie [online], swietyandrzejbobola.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-06-16].
    51. ↑ Stowarzyszenie Krzewienia Kultu św. Andrzeja Boboli [online], ekai.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-05-18].
    52. ↑ a b Historia, statut, daty (Wybrane fragmenty Statutu Sanktuarium Narodowego św. Andrzeja Boboli w Warszawie), [w:] Parafia Rzymskokatolicka Św. Andrzeja Boboli w Warszawie [online], swietyandrzejbobola.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-06-18].
    53. ↑ Św. Andrzej Bobola patron naszego miasta, [w:] Urząd Miejski w Czechowicach-Dziedzicach [online], czechowice-dziedzice.pl, 16 maja 2008 [zarchiwizowane z adresu 2016-06-16].
    54. ↑ Sebastian Kuropatnicki, Św. Andrzej Bobola ogłoszony patronem Złocieńca [online], zlocieniec.pl, 17 maja 2019 [zarchiwizowane z adresu 2020-02-05].
    55. ↑ a b Aleksander Jacyniak, Muzeum św. Andrzeja Boboli w Warszawie, [w:] Parafia Rzymskokatolicka Św. Andrzeja Boboli w Warszawie [online], swietyandrzejbobola.pl [dostęp 2024-07-18].
    56. ↑ Brzyna, [w:] Gmina Łącko [online], lacko.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-12-04].
    57. ↑ Dobratycze. Kaplica św. Andrzeja Boboli [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-08-13].
    58. ↑ Parafia Matki Bożej Różańcowej. Kaplica Świętego Andrzeja Boboli, [w:] Parafia pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej w Jasieńcu Iłżeckim Górnym [online], parafiajasieniecilzeckigorny.prv.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29].
    59. ↑ Jastrzębia Góra, ul. Kaszubska 9. Kaplica św. Andrzeja Boboli [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-08-13].
    60. ↑ Zawoja. Kaplica pw. św. Andrzeja Boboli w Zawoi – Wełczy [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2019-08-13].
    61. ↑ Terrorysta od Pana Boga (2000) [online], filmpolski.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-05-18].
    62. ↑ Święty Andrzej Bobola (Widzialne i Niewidzialne) [online], gloria.tv [dostęp 2015-05-10].
    63. ↑ Niezłomny Patron Polski. Święty Andrzej Bobola – Wydawnictwo „La Salette” [online], wydawnictwo.saletyni.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-05-27].
    64. ↑ 2020.05.16 Patroni Polski, [w:] Katalog Znaków Pocztowych [online], kzp.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-02-27].
    65. ↑ Patroni Polski. W: Urszula Skwarkowska-Żak, Michał Kazimierczuk, Seweryn Leszczyński: Księga znaczków pocztowych 2020. Warszawa: PWPW • Poczta Polska, 2021, s. 44-45.
    66. ↑ Miejsca kultu (sanktuaria), [w:] Parafia Rzymskokatolicka Św. Andrzeja Boboli w Warszawie [online], swietyandrzejbobola.pl [dostęp 2024-07-18].
    67. ↑ Karol Skiba, Podniesienie kościoła św. Andrzeja Boboli w Szczecinie do rangi Sanktuarium [online], szczecin.tvp.pl, 16 maja 2020 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-28].
    68. ↑ a b c Eugeniusz Czykwin, Nie nasz patron, „Przegląd Prawosławny”, Nr 6 (204), czerwiec 2002 [zarchiwizowane z adresu 2020-07-10].

    Bibliografia

    edytuj

    Linki zewnętrzne

    edytuj
    Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Andrzej_Bobola&oldid=75236244”