Alternacja heraldyczna

Alternacja heraldyczna – zasada, która zakazuje kładzenia w herbach barwy na barwę oraz metalu na metal.

Herb gminy Dobrzyca jako przykład herbu zgodnego z zasadą alternacji. Srebrne godło leży na czerwonym polu.

Herb szlachecki Białęga jako przykład historycznie uzasadnionego złamania zasady alternacji.

Nieuzasadniona zmiana (1990) w herbie Szczecinka, kiedy zmieniono błękitną rybę na srebrną.

Wyjątki

Wyjątki od zasady czyni się dla herbów historycznych, łamiących zasadę alternacji. Przykładem jest tu np. herb Królestwa Jerozolimskiego (w srebrnym polu złoty krzyż jerozolimski) i herb szlachecki Białęga (w złotym polu srebrna krzywaśń). W obu przypadkach położono metal na metal. Znanym wyjątkiem, przy którym nałożono tynkturę na tynkturę, jest zaś herb Księstwa szczecińskiego, jednego z księstw w obrębie Pomorza (w błękitnym polu czerwony gryf); ta zasada została przeniesiona na herb Szczecina i jest to dziś najbardziej znany wyjątek od zasady alternacji w heraldyce miejskiej w Polsce.

Zasada alternacji nie obowiązuje drobnych elementów godeł, np. szczegółów stroju itp. Jest również pomijana przy kładzeniu godeł na tarczy pokrytej wzorem z wielu figur zaszczytnych, pasów, słupów, rombów lub szachownicy (np. Herb Luksemburga) lub godłach w takich barwach kładzionych na jednolitym tle (np. herb Turyngii).

Zasada nie obowiązuje również przy prostych podziałach tarczy (np. w słup, w pas lub krzyż). W heraldyce francuskiej spotyka się często odstępowanie od tej reguły w barwieniu figur zaszczytnych, zwłaszcza głowic i kantonów, przy czym stosowane są zwykle kontrastowe barwy, szczególnie błękit i czerwień.

Łączenie tynktur

Zasada ta nie obowiązuje dla elementów godeł lub ich części.

Poniższa tabela pokazuje najczęściej spotykane odstępstwa w przypadku uzbrojenia u zwierząt.

Godło	Pole	Uzbrojenie
złote	czerwone	błękitne
złote	każde inne	srebrne
srebrne	błękitne lub czarne	czerwone
srebrne	każde inne	złote
czerwone	złote	błękitne
każde inne	złote	czerwone
czerwone	srebrne	błękitne
każde inne	srebrne	czerwone

Historia

W heraldyce od XII wieku stosowano cztery kolory: błękit, czerwień, zieleń, czerń - oraz dwa metale: złoto i srebro. Jako tynktury traktowano również futra: gronostaje i popielice (lub wiewiórki).

Od końca średniowiecza dopuszczalne było umieszczanie w herbie barw naturalnych, czyli rzeczywistych kolorów przedmiotów ukazywanych jako godła. Niewielka liczba barw - ograniczona właściwie do barw podstawowych - wynikała z podstawowej, pierwotnej funkcji herbu. Rycerski znak identyfikacyjny musiał być dobrze czytelny w trudnych warunkach pola bitwy, z odpowiedniej odległości (reguła dwustu kroków). Z tego samego powodu nie stosowano w projektowaniu i opisie herbów półtonów, półcieni, barw zgaszonych oraz perspektywy. Półtony były stosowane od czasów gotyku dla uzyskania efektów trójwymiarowości malowanych herbów, był to jednak zabieg czysto artystyczny i zastosowane w danym herbie kilka odcieni np. czerwieni odczytywano domyślnie jako jedną czerwoną tynkturę.

Zobacz też

Tynktura

Bibliografia

Alfred Znamierowski: Insygnia, symbole i herby polskie. Warszawa: 2003.
Paweł Dudziński: Alfabet Heraldyczny. Warszawa: 1997.