Alka
Alka[5], alka krzywonosa[6] (Alca torda) – gatunek średniej wielkości ptaka morskiego z rodziny alk (Alcidae) i jednocześnie jej największy żyjący członek[7]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Alca[5]. Wędrowny[8]. Nie jest zagrożony.
| Alca torda[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
Alca[2] | ||
| Gatunek |
alka | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym poza sezonem lęgowym | |||
Występowanie
edytujAlka gnieździ się na wybrzeżach i wyspach północno-wschodniej Ameryki Północnej, Grenlandii, Islandii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii, Norwegii, Szwecji, Finlandii, północno-zachodniej Rosji i Francji.
Osobniki z tego gatunku regularnie pojawiają się na polskim wybrzeżu w przedziale od października do końca marca[9]. Populację zimującą w kraju w latach 2013–2018 oceniano na 500–1600 osobników[10].
Środowisko
edytujJako typowy ptak morski, alka wychodzi na ląd (wyspy lub skaliste wybrzeża morskie) jedynie podczas okresu lęgowego. W jego czasie przebywa m.in. w basenach pływowych, wśród wodorostów i glonów morskich. W pozostałej części roku przebywa na morzu.
Podgatunki
edytujWyróżnia się dwa podgatunki A. torda[8][11]:
- A. t. torda Linnaeus, 1758 – północno-wschodnia Ameryka Północna, Grenlandia do północnej Skandynawii i Morza Białego, północne wybrzeża Bałtyku
- A. t. islandica C.L. Brehm, 1831 – Islandia, Wyspy Owcze, Wyspy Brytyjskie do północno-zachodniej Francji
Proponowany podgatunek A. t. britannica uznany za synonim A. t. islandica[8].
Charakterystyka
edytujCechy gatunku
edytujBrak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym głowa, szyja oraz wierzch ciała czarne, spód ciała biały. Cienka biała przepaska na skrzydle i cienka biała linia łącząca oko z nasadą dzioba. Nogi i dziób czarne. Ogon długi, ząbkowany i spiczasty. Dziób silnie bocznie spłaszczony z fałdami po bokach i białą pręgą. W szacie spoczynkowej gardło i boki głowy bieleją. Brakuje białej linii ciągnącej się między okiem a dziobem[4][12]. U młodych dziób jest mniejszy, gładki, spiczasty i nie ma na nim rysunku. W locie widoczna jest mocna i krótka szyja oraz wachlarzowaty ogon. W powietrzu palce nóg są przykryte. Gdy alka siada na ziemi, jest pionowo wyprostowana, swój ciężar opiera na całych skokach nóg.
Długość życia: Na wolności alka może żyć do 29 lat[13].
- Długość całego ciała: 43–47 cm
- Rozpiętość skrzydeł: 62–70 cm
- Skrzydło złożone: 18,6–21 cm
- Ogon: 8 cm
- Masa ciała: 545–920 g, podawane również 505–730 g dla samicy i 530–720 g dla samca[13]
Głos
edytujOsobniki dorosłe wydają z siebie dźwięki opisywane jako niskie arr, orrr, au, natomiast wołanie piskląt to bili bili bili[9].
Okres lęgowy
edytujGniazdo
edytujW przeciwieństwie do większości ptaków, alka składa jaja w szczelinie lub bezpośrednio na półce skalnej, nie przygotowując wcześniej gniazda. Czasami zdarza się, że tworzy prowizoryczne miejsce na jaja ze znalezionych kamieni, ususzonych odchodów, porostów lub fragmentów roślin. Gnieździ się pojedynczo lub w koloniach, często w towarzystwie mew i nurzyków[14].
Jaja
edytuj
Para może kopulować ok. 80 razy na 30 dni przed złożeniem jaja, ponadto samica może opuszczać partnera i poszukiwać innych samców[13]. W ciągu roku wyprowadzany jest jeden lęg, składając między majem a czerwcem jedno jajo o matowej skorupie i zróżnicowanych barwach – może mieć kolor biały, przechodzący w brunatny lub zielonkawy, a także być pokryte szarymi plamami głębionymi i brązowymi plamami powierzchniowymi[14].
Wysiadywanie i dorastanie
edytujJajo wysiadywane jest przez okres 26–35 dni przez oboje rodziców, a proces wykluwania się trwa 2–3 dni. Masa osobnika po wykluciu jest zależna od wielkości jaja i zazwyczaj oscyluje w okolicach 60 g; rodzice przynoszą młodemu posiłek składający się zazwyczaj z jednej do sześciu ryb, jednak ich liczba może dochodzić nawet do dwudziestu sztuk[13]. Pisklęta po 18–23 dniach zeskakują na powierzchnię wody ze skały, nie będąc jeszcze całkowicie opierzone i posiadając nierozwinięte do końca skrzydła. Ich masa wynosi wówczas 140–180 g. Młode są w stanie samodzielnie poszukiwać pożywienia oraz nurkować[14].
Pożywienie
edytuj
Gatunek mięsożerny. W skład diety alki wchodzą m.in. gromadniki, ryby z rodziny dobijakowatych, śledzie, szproty i młode dorsze, jednak spożywane pokarmy różnią się w zależności od miejsca występowania danej populacji alk[13]. Nurkują po nie za pomocą skrzydeł nawet na duże głębokości, co wygląda jak „lot” pod wodą. Jego szybkość wynosi ok. 1,5 m/s. Żerowanie odbywa się na płytkich wodach szelfowych, gdzie o pokarm konkurują z nurzykami podbielałymi.
Status i ochrona
edytujOd roku 2021 w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN alka klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC), ze względu na szeroki zasięg występowania oraz na dużą liczebność populacji[15]. Wcześniej, od 2015 roku uznawano ją za gatunek bliski zagrożenia (NT), a od 1988 roku – za gatunek najmniejszej troski. Liczebność światowej populacji szacowano w 2021 roku na 1 257 000 – 2 490 000 dorosłych osobników, a jej trend uznawano za wzrostowy[4].
W Polsce gatunek jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[16].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Alca torda, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Alca, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2011-01-29] (ang.).
- ↑ a b c D. Lepage: Razorbill Alca torda. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-20]. (ang.).
- ↑ a b c Alca torda, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Alcinae Leach, 1820 - alki (Wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-01-10].
- ↑ P. Busse (red.), Z. Czarnecki, A. Dyrcz, M. Gromadzki, R. Hołyński, A. Kowalska-Dyrcz, J. Machalska, S. Manikowski, B. Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 19, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- ↑ razor-billed auk, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-07-05] (ang.).
- ↑ a b c Nettleship, D.N. & Sharpe, C.J.: Razorbill (Alca torda). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].
- ↑ a b c Jan Sokołowski, Ptaki Polski, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 260–261.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Noddies, gulls, terns, auks. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-07-08]. (ang.).
- ↑ Razorbill - Alca torda, [w:] NatureWorks [online], New Hampshire PBS [dostęp 2018-07-05].
- ↑ a b c d e J. Lin, Alca torda, [w:] Animal Diversity Web, University of Michigan. Museum of Zoology, 2002 [dostęp 2023-02-20].
- ↑ a b c Jaja i gniazda ptaków, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 112.
- ↑ Species factsheet: Alca torda. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-01-10]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
edytuj- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).