Alicja Wahl

Alicja Wahl (ur. 12 października 1932 w Warszawie, zm. 19 października 2020 w Konstancinie-Jeziornie) – polska malarka i rysowniczka, animatorka życia kulturalnego Warszawy lat 80. i 90.

Alicja Wahl

Siostry Wahl w Galerii Krzywe Koło, podczas ich pierwszej wystawy ceramiki w 1961 roku.
Data i miejsce urodzenia	12 października 1932 Warszawa
Data i miejsce śmierci	19 października 2020 Konstancin-Jeziorna
Narodowość	polska
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
Dziedzina sztuki	malarstwo

Życiorys

Studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1952–1957, na wydziale malarstwa, w pracowni i pod kierunkiem prof. Eugeniusza Eibischa. Aneks do dyplomu przygotowała w Zakładzie Ceramiki ASP w roku 1958, w pracowni profesory Wandy Golakowskiej. Studia w Warszawskiej ASP odbywała równolegle z siostrą bliźniaczką Bożeną Wahl. Od roku 1961 artystki wystawiały wspólnie; na pierwszej wystawie w Galerii Krzywe Koło – ceramikę, potem na kolejnych, rysunek i malarstwo.

W 1979 roku w domu na Warszawskim Żoliborzu Alicja Wahl otworzyła autorską galerię sztuki, którą w pierwszych latach działalności prowadziła wspólnie z siostrą Bożeną Wahl. Była to jedna z pierwszych prywatnych placówek tego typu w Polsce. Galeria A. B. Wahl specjalizowała się w prezentowaniu artystów hołdujących szeroko pojmowanej stylistyce i poetyce surrealizmu oraz ekspresyjnej i metaforycznej figuracji, co odzwierciedlało również zainteresowania artystyczne założycielki galerii. Ambicją Alicji Wahl było skupienie wokół galerii najwybitniejszych polskich malarzy, rzeźbiarzy i grafików. W galerii wystawiali między innymi: Jan Lebenstein, Jan Tarasin, Teresa Pągowska, Henryk Tomaszewski, Franciszek Starowieyski, Tadeusz Brzozowski, Zdzisław Beksiński, Tadeusz Dominik, Jacek Sienicki, Jacek Waltoś, Adam Hoffmann, Andrzej Dudziński, Waldemar Świerzy i inni. Odbywały się tu również wystawy retrospektywne m.in.: Witkacego, Brunona Schulza, Alfreda Lenicy. Galeria A. B. Wahl przez wiele lat pełniła rolę warszawskiego salonu przez, który przewijali się pisarze, artyści teatru i filmu oraz dyplomaci.

Życie prywatne

Jej mężem (w latach 1954–1968) był pisarz, Roman Bratny, z którym miała córkę, Julię. Jej wnuczką jest Natalia Luniak projektantka zabawek Kalimba i prezeska Fundacji imienia Alicji i Bożeny Wahl. Jej dziadkiem był Ludwik Wahl.

Przez ponad 20 lat była związana z pisarzem Jerzym Żurkiem.

Twórczość

Siostry Wahl już w latach 60. zasłynęły rysunkami inspirowanymi dziełami literackimi Homera, Cervantesa, Prousta, Kafki, Lampedusy i innych. Rysunki, przedstawiające autorskie wizje symboli zawartych w literaturze, były wystawiane w galeriach Paryża, Nowego Jorku, Sztokholmu i Berlina. Recenzenci zwracali uwagę na specyficzny warsztat niepodlegający wpływom i manieryzmowi.

Jest w tych rysunkach moment zaskoczenia, niespodzianki, który sprawia, że żyją one życiem niezależnym od inspirującego je tekstu, że w stosunku do tego tekstu zachowują pozycję jedynie słuszną, to znaczy nie wiążącą i własną. Alicja Wahl rysuje Homera tak, jak rysuje się płynącą rzekę, mieniącą się srebrem, uroczystą i niezgłębioną, rysuje Kafkę tak, jak rysuje się sny: zabarwione trującą zielenią i wszędzie obecnym, upartym fioletem [...]

Mieczysław Porębski, „Pożegnanie z krytyką”

Projekt okładki do powieści Witkacego autorstwa Alicji Wahl, 1972

W latach 60. i 70. Alicja Wahl współpracowała z tygodnikiem „Kultura”, czasopismami „Ty i ja”, „Szpilki” oraz z wydawnictwami jako rysowniczka i ilustratorka. Tworzyła okładki do książek m.in.: Oscara Wilde’a, Carla Zuckmayera, Augusta Strindberga, Romana Bratnego i Leopolda Buczkowskiego. Jest także autorką ilustracji do pierwszego wydania „622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta” Witkacego, które wywołały takie oburzenie cenzury, że cały nakład został wycofany, aby wydrzeć z niego stronę przed tytułową, z jak ją określono „zbyt erotyczną” ilustracją.

Alicja wspólnie z siostrą Bożeną Wahl tworzyła również scenografię do spektakli Teatru Telewizji (m.ni.: „Oczy są ogniem, czoło jest zwierciadłem” reż. Olga Lipińska, 1966, „Zemsta sieroty”, reż. Jerzy Gruza, 1968, „Kurka wodna” reż. Tadeusz Minc, 1971, „Krzesło w szczerym polu” reż. Janusz Majewski, 1970, „Misterium niedzielne” reż. Krystyna Sznerr, 1971) oraz kabaretów: „Wieczór ze Szpakiem”, 1966, „Divertimento c-moll”, 1966, a także Kabaretu Starszych Panów; odcinek XVI „Zaopiekujcie się Leonem”.

Początkowo twórczość malarska i rysunkowa obu sióstr reprezentuje podobną stylistykę i dotyczy zbliżonych sfer doznań – poczucia samotności, dramatu istnienia, tajemniczych sił przyrody, siostrzeństwa oraz seksualności. Dopiero od lat 70. staje się ona bardziej odrębna, zyskując indywidualne cechy. W pracach Alicji zaczyna pojawiać się kolor i jej paleta staje się jaśniejsza. Artystka była wierna figuracji, zaś wątkiem obecnym w jej twórczości od samego początku była kobieca seksualność. W latach 70. pracując w odizolowanej przez komunizm Polsce, bez dostępu do pism teoretyczek, krytyczek i filozofek feminizmu drugiej fali, poruszała ten temat w sposób unikalny i intuicyjny. Jej fantazja erotyczna wydaje się być nieograniczona. Opowiadając własnym językiem o tym, co w relacjach między ludźmi niepokojące tworzyła pełne napięcia, ale również humoru uniwersum zamieszkiwane przez łączące w sobie cechy ludzkie i nieludzkie nadrealne stwory. Jej twórczość z tego okresu można by określić jako cielesny surrealizm. Począwszy od lat 80. Alicja Wahl w swojej działalności zaczyna skupiać się na malarstwie, które z czasem zdominuje jej praktykę artystyczną. Precyzyjną kreskę zastępuje szeroko kładziona plama, a ważnym środkiem modelowania postaci i tworzenia atmosfery płótna staje się światło. W pełnych ekspresji pracach z tego okresu pobrzmiewa echo fascynacji luminizmem i twórczością Caravaggia, a w sposobie kładzenia farby przede wszystkim dziełami Williama Turnera. Charakterystyczną cechą płócien artystki pochodzących z tego okresu jest próba uchwycenia ruchu, zaś dominującym tematem jest przedstawienie postaci kobiecej.

Prace Alicji Wahl znajdują się w zbiorach publicznych m.in.: Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Kielcach, Muzeum Narodowego w Szczecinie, Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki, Muzeum Literatury w Warszawie, a także w kolekcjach prywatnych m.in.: Grażyny Kulczyk.

Wystawy indywidualne lub wspólne z siostrą

• 2021 “Siostry Alicja i Bożena Wahl” Galeria lokal_30, Warszawa
• 2021 “Siostry Alicja i Bożena Wahl” Fundacja Arton, Warszawa
• 1997 Galeria A.B. Wahl, Warszawa – wystawa indywidualna
• 1993 La Galerie Agnieszka Bielińska, Bruksela – wystawa indywidualna
• 1993 Galeria A.B.Wahl, Warszawa – wystawa indywidualna
• 1992 Galeria A.B. Wahl, Warszawa – wystawa indywidualna
• 1985 Galeria A.B. Wahl, Warszawa
• 1983 Galeria BWA Baszta Czarownic, Słupsk
• 1983 Galeria BWA, Gorzów Wielkopolski
• 1983 Galeria BWA, Konin
• 1982 Galeria BWA, Tarnów
• 1981 Galeria u Kalimacha, Toruń
• 1981 Galeria A.B. Wahl, Warszawa
• 1980 Kurt Schumacher, Bonn
• 1980 Galeria Sztuki BWA, Łódź
• 1980 Polski Instytut Kultury, Paryż
• 1979 Galeria A.B. Wahl, Warszawa
• 1976 Galeria Art, Warszawa
• 1975 Galerie Hinskes – Kocea, Xanten
• 1975 Galerie L Elisabeth Henning, Hamburg
• 1974 Galerie Warschau, Berlin
• 1974 Galeria Zapiecek, Warszawa
• 1973 Galerie L Elisabeth Henning, Hamburg
• 1971 Galeria Latina, Sztokholm
• 1969 Galeria Mazowiecka, Warszawa
• 1967 Galeria Le Ranelagh, Paryż
• 1966 Galeria Sztuki Nowoczesnej (dawne Krzywe Koło), Warszawa
• 1962 Galeria Krzywe Koło, Warszawa
• 1961 Galeria Krzywe Koło, Warszawa – ceramika

Wystawy zbiorowe

• 2023 “Czułość wyuzdania” Galeria lokal_30, Warszawa – z udziałem m.in.: Natalia LL, Dorota Nieznalska, Zuzanna Janin, Jan Możdżyński, Anna Orbaczewska, Joanna Rajkowska, Teresa Tyszkiewicz
• 2023 “I saw the other side of the sun with you: Female Surrealists from Eastern Europe” Cromwell Place, Londyn – z udziałem m.in.: Alina Szapocznikow, Erna Rosenstein, Maria Anto, Franciszka Themerson
• 2023 “Old veins, new tunnels” Gallery Heidi, Berlin -z udziałem m.in.: Alina Szapocznikow, Leidy Churchman, Royce Weatherly
• 1987 Galeria A.B. Wahl, Warszawa -z udziałem m.in.: Jerzy Tchórzewski, Teresa Pągowska, Barbara Jonscher, Zdzisław Beksiński, Franciszek Starowieyski, Jerzy Stajuda
• 1987 Galeria A.B. Wahl, Warszawa – wystawa wspólna z siostrą Bożeną Wahl i Wiktorem Gajdą
• 1981 “Tadeusz Brzozowski – Przyjaciele i Uczniowie” Galeria BWA Arsenał, Poznań – z udziałem m.in.: Jan Dobkowski, Kazimierz Mikulski, Jerzy Stajuda, Jerzy Tchórzewski, Jacek Waltoś, Ryszard Winiarski
• 1980 Galeria Radar, Warszawa
• 1975 The Bronx Museum of the arts, Nowy Jork
• 1974 Galerie Kubus, Monachium – wystawa wspólna z siostrą Bożeną Wahl i Waldemarem Świerzym
• 1974 Galeria Latina, Sztokholm
• 1974 “Erotic Art” Ventura, California – z udziałem m.in.: Jan Dobkowski, Jan Lebenstein, Stefan Żechowski
• 1972 Wert-Galerie, Wiedeń – z udziałem m.in.: Maria Anto, Jerzy Tchórzewski, Jacek Gaj, Leszek Rózga, Jerzy Stajuda, Jan Tarasin
• 1968 Galerie Desbriere, Paryż

Galeria

• 
  Alicja Wahl, 1963, tusz na papierze, 50 x 70 cm
• 
  Alicja Wahl, lata 60., tusz na papierze, 70 x 100 cm
• 
  Alicja Wahl, 1966, tusz na papierze, 70 x 100 cm
• 
  Alicja Wahl, 1960, tusz na papierze, 70 x 50 cm
• 
  Alicja Wahl, lata 60., olej na płótnie, 79 x 90 cm
• 
  Alicja Wahl, 1974, tusz na papierze, 70 x 100 cm
• 
  Alicja Wahl, “Bliźniaczki” rysunek z cyklu autoportrety, 1973, tusz na papierze, 75 x 100 cm
• 
  Alicja Wahl, 1973, tusz na papierze, 75 x 100 cm Z kolekcji Grażyny Kulczyk.
• 
  Alicja Wahl, “Cztery pory życia”, 1974, tusz na papierze, 80 x 70 cm Z kolekcji Grażyny Kulczyk
• 
  Alicja Wahl, “My dwie”, 1978, olej na płótnie, 88 x 108 cm
• 
  Alicja Wahl, “Ku górze”, 1978, olej na płótnie, 130 x 125 cm
• 
  Alicja Wahl, “Zakapturzona”, 1978, olej na płótnie, 76 x 66 cm
• 
  Alicja Wahl, “My!”, 1990, olej na płótnie, 110 x 100 cm
• 
  Alicja Wahl, 1992, olej na płótnie,100 x 89 cm
• 
  Alicja Wahl, 1992, olej na płótnie, 110 x 100 cm
• 
  Alicja Wahl,1989, olej na płótnie, 97 x 110 cm
• 
  Alicja Wahl, 1989, olej na płótnie, 97 x 110 cm
• 
  Alicja Wahl, 1989, olej na płótnie, 97 x 110 cm

Bibliografia

• Anke Kempkes, I saw thr other side of the sun with you Female Surrealists from Eastern Europe, katalog do wystawy, Londyn 2023, s. 46–49.
• Agnieszka Rayzacher, „Siostry” Alicji i Bożeny Wahl w lokal_30, Warszawa 2022
• Przemysław Pawlak, Półwiecze Bunga i Siostry, wystawa prac Alicji i Bożeny Wahl, „Witkacy” czyste dusze w niemytej formie, Warszawa 2022, s. 130–139.
• Agnieszka Rayzacher, Artist feature: Alicja and Bożena Wahl, Blok, 2022
• Piotr Policht, Siostry: Alicja i Bożena Wahl, „Szum” nr 35, Warszawa 2021, s. 188–193.
• Xymena Zaniewska, Xymena, Warszawa, 2015, s. 59, 195.
• Elżbieta Dzikowska, Polacy w Sztuce Świata, Warszawa 2001, s. 278–281.
• Słownik Malarzy Polskich, t. 2, Warszawa 2001.
• Janusz Jaremowicz, W kręgu uczucia, „Literatura” 9/1997, s. 65.
• Zbigniew Taranienko, Światło kobiet, „Nowa Europa” 18 VI, 1992.
• Monika Małkowska, Prawdziwa Alicja Wahl, „Życie Warszawy” 22 VI, 1992.
• Kazimierz Henczel, Przenikanie osobowości, „Magazyn Kulturalny” nr 2, 1980.
• Henryk Waniek, Nastrój i Rygor, „Twórczość” nr 8, 1979.
• Magdalena Hniedziewicz, Salon artystyczny sióstr Wahl, „Kultura” 17 IV, 1979.
• Maciej Karpiński, Dom na kaniowskiej, „Radar”, 1974.
• Maciej Gutowski, Sztuka nie tylko erotyczna, „Kultura” 27 X, 1974, s. 11.
• Evelyn Preuss, Grotesken ohne Bitterkeit, „Hamburger Abendblatt” 13 XI, 1973, s. 7.
• Evelyn Preuss, Galerie L, „Hamburg kulturell” nr XI, 1973, s. 20.
• Mauritz Edstrom, Polska paret Wahl – omojliga att skilja at, „Dagens Nyheter”, 6 XII, 1971.
• Jerzy Olkiewicz, Drapieżna wystawa, „Kultura” 26 X, 1969, s. 10.
• Mieczysław Porębski, Pożegnanie z krytyką, Kraków 1966 (II wyd. 1983), s. 326–329.
• Jerzy Olkiewicz, Alicja i Bożena Wahl, „Kultura” 26 VI, 1962, s. 10.
• Stanisław Ledóchowski, Zmierzch Manifestów, „Nowa Kultura” nr 44, 1962, s. 9.
• Zygmunt Kałużyński, Rehabilitacja Zwykłości, „Nowa Kultura”, 1962.
• Jerzy Stajuda, „Nowa Kultura”, 1961.