Alfred Jahn
Alfred Jahn (ur. 22 kwietnia 1915 w Kleparowie, zm. 1 kwietnia 1999 we Wrocławiu) – polski geograf, geomorfolog i polarnik, autor ponad 350 prac naukowych, rektor Uniwersytetu Wrocławskiego (1962–1968), członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
22 kwietnia 1915 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1 kwietnia 1999 |
| Profesor | |
| Specjalność: nauki przyrodnicze | |
| Alma Mater |
Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie |
| Doktorat |
1939 |
| Profesura |
1950 |
| Doktor honoris causa Uniwersytet Wrocławski – 1985 UMCS Lublin – 1985 UAM Poznań – 1990 | |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Fryderyka (1881–1961), Austriaka z pochodzenia, z zawodu szewca, i Heleny z Jaworskich[1][2]. Miał siostrę Janinę (1907–1997)[2], nauczycielkę, oraz braci – Celestyna, prawnika i Bronisława, szewca[3], który zmarł podczas II wojny światowej w łagrze pod Władywostokiem[1]. Ukończył we Lwowie szkołę powszechną i V Państwowe Gimnazjum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego. W 1933 zdał maturę z pierwszą lokatą i podjął studia geograficzne na Uniwersytecie Jana Kazimierza, specjalizując się pod kierunkiem prof. Augusta Zierhoffera w geomorfologii. Skończył je w 1937 pracą dyplomową o rzeźbie północnej krawędzi Podola, po czym został asystentem Instytucie Geograficznym na tejże uczelni. Brał udział w wyprawie na Grenlandię, zorganizowanej przez Aleksandra Kosibę. Materiały naukowe z tej wyprawy posłużyły mu do napisania pracy doktorskiej Badania nad strukturą i temperaturą gleb w Zachodniej Grenlandii. Tytuł doktora filozofii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie otrzymał w 1939.
Wojnę spędził w rodzinnym Lwowie. W 1940 ożenił się z Marią Szaynowską[3]. W latach1941–1944 był karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla. Dzięki tej pracy przez dwa lata utrzymywała się cała rodzina. Po ponownym zajęciu Lwowa przez Sowietów (lipiec 1944) i po odmowie zatrudnienia na uniwersytecie, znalazł pracę w Urzędzie Geologicznym miasta Lwowa. W maju 1945 wraz z wieloma innymi Polakami został zmuszony do opuszczenia Lwowa.
W latach 1945–1949 był pracownikiem Uniwersytetu Lubelskiego (UMCS). W 1946 habilitował się u swego lwowskiego prof. Augusta Zierhoffera w Poznaniu, na podstawie dysertacji o utworach czwartorzędowych i morfologii doliny Bugu pod Sokalem. W tym okresie pracował także w Regionalnym Urzędzie Planowania Przestrzennego i przez 3 lata jako nauczyciel geografii w Liceum Rolniczym w Lublinie[3]. W roku 1950 uzyskał tytuł profesora[4] i objął funkcję kierownika zakładu geografii fizycznej, a później geomorfologii na Uniwersytecie we Wrocławiu. W latach 1962–1968 był rektorem tejże uczelni. Podczas demonstracji w marcu 1968 stanął po stronie strajkujących studentów, narażając się na represje ze strony komunistycznych władz.
W latach 1961–1967 był redaktorem „Acta Universitatis Wratislaviensis”, a w latach 1968–1997 „Czasopisma Geograficznego”[1].
Od 1971 był członkiem korespondentem, od 1983 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk[5], w latach 1981–1986 członkiem jej prezydium, a także członkiem Komitetu Nauk Geograficznych, Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich, Komitetu Badań Polarnych (w latach 1981–1984 jego przewodniczącym) i Komitetu Badań Czwartorzędu PAN[6]. W latach 1988–1990 przewodniczył Komisji Nauk o Ziemi wrocławskiego Oddziału PAN[1]. Ponadto był członkiem Belgijskiego Towarzystwa Geologicznego, Norweskiej Akademii Nauk, Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina, Międzynarodowego Towarzystwa Glacjologicznego i Międzynarodowego Stowarzyszenia Zmarzlinoznawstwa, a także założycielem i prezesem Klubu Polarnego (1971–1975), zrzeszającego polskich badaczy i podróżników polarnych[3].
W latach 1971–1975 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Geograficznego[7]. Inicjator akcji sprowadzenia do Wrocławia i wyeksponowania Panoramy Racławickiej. Od 1980 przewodniczący Społecznego Komitetu Odbudowy Panoramy Racławickiej[8].
Zmarł we Wrocławiu, pochowany na cmentarzu Św. Wawrzyńca.
Dorobek naukowy
edytujKsiążkowe publikacje naukowe
edytuj- A. Jahn, 1956: Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Prace Geograficzne IG PAN, 7, Warszawa.
- A. Jahn, 1966: Alaska. PWN.
- A. Jahn, 1970: Zagadnienia strefy peryglacjalnej. PWN.
- A. Jahn, 1971: Lód i zlodowacenia. PWN.
- A. Jahn, 1975: Problems of the periglacial zone. PWN.
- A. Jahn, 1992: Z morfologii Karpat Wschodnich. Wyd. Uniw. Wrocławskiego.
Artykuły naukowe
edytuj- A. Jahn, 1980: Główne cechy i wiek rzeźby Sudetów. Czasopismo Geograficzne, t. LI, z. 2, s. 129–154.
Publikacje inne
edytuj- A. Jahn, 1991: Z Kleparowa w świat szeroki. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław (autobiografia).
- A. Jahn, 1969: Grenlandia. Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa.
Redaktor monografii
edytuj- A. Jahn (red.), 1985: Karkonosze polskie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich (nie był autorem żadnego z rozdziałów)
- A. Jahn, S. Kozłowski, T. Wiszniowska (red.), 1989: Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich (nie był autorem żadnego z rozdziałów)
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[1]
- Złoty Krzyż Zasługi[1]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (7 maja 1955)[9]
Nagrody i wyróżnienia
edytuj- Nagroda Państwowa III stopnia za pracę pt. Zjawiska krioturbacyjne strefy peryglacjalnej (1952)[10]
- tytuły doktora honoris causa uniwersytetów: Wrocławskiego (1985), Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1985)[11], Adama Mickiewicza w Poznaniu (1990) i Iwana Franki we Lwowie (1999)
- tytuł Honorowego Obywatela Wrocławia (1993)[12]
Upamiętnienie
edytuj
Jego nazwiskiem nazwano jeden ze szczytów na Spitsbergenie[13]. 30 grudnia 2004 na budynku Panoramy Racławickiej odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą profesorowi. W 2005 Gimnazjum nr 20 we Wrocławiu przyjęło Alfreda Jahna za patrona szkoły, a w 2006 jego marmurowe popiersie autorstwa Tomasza Rodzińskiego ustawiono w galerii „Wielcy Wrocławianie” we wrocławskim ratuszu. W 2022 roku na Uniwersytecie Wrocławskim powstało Centrum Badań Regionów Zimnych im. Alfreda Jahna, którego misją jest rozwój badań nad zmianami środowiskowymi zachodzącymi w regionach zimnych, ze szczególnym uwzględnieniem środowisk zmarzlinowych, peryglacjalnych i paraglacjalnych. Jednym z głównych celów instytucji jest również promowanie i dbanie o zachowanie dziedzictwa naukowego prof. Jahna[14]. Siedziba Centrum została otwarta w budynku Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego we wrześniu 2023 roku.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Jahn Alfred Giganci Nauki [dostęp 2024-07-24].
- ↑ a b KRESOWE DROGI - Alfred Jahn - z Kleparowa do Wrocławia [online], kresowianie.info [dostęp 2024-07-24].
- ↑ a b c d Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej : Alfred Jahn [online], jbc.jelenia-gora.pl [dostęp 2024-07-24].
- ↑ Prof. zw. dr hab. czł. rzecz. PAN Alfred Jahn, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2023-05-12].
- ↑ JAHN, Alfred [online], Polska Akademia Nauk – Członkowie PAN [dostęp 2023-02-02] (pol.).
- ↑ Alfred Jahn (1915–1999) [zarchiwizowane 2009-06-05].
- ↑ Lista członków Polskiego Towarzystwa Geologicznego, stan na 31 stycznia 1971, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego Tom XL-1970, Zeszyt 3–4, Kraków 1971
- ↑ Biogramy - Jahn Alfred Encyklopedia Solidarności [dostęp 2024-07-24].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 106, poz. 1419 – Uchwała Rady Państwa z dnia 7 maja 1955 r. nr 0/755 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
- ↑ Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 6, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-07-24].
- ↑ Doktorzy honoris causa UMCS. umcs.lublin.pl. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Jahn Alfred, [w:] Andrzej Paczos, Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej, Książnica Karkonoska, 2010 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
- ↑ Polskie nazwy na Spitsbergenie. hornsund.igf.edu.pl. [dostęp 2022-06-20].
- ↑ Zarządzenie Nr 43/2022 Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 28 lutego 2022 r. w sprawie utworzenia Centrum Badań Regionów Zimnych im. Alfreda Jahna w Instytucie Geografii i Rozwoju Regionalnego na Wydziale Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska Uniwersytetu Wrocławskiego oraz wprowadzenia zasad funkcjonowania Stacji Polarnej im. Stanisława Baranowskiego na Spitsbergenie [online], Uniwersytet Wrocławski, 28 lutego 2022 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Jan Łoboda, 2006. Popiersie profesora Alfreda Jahna (1915–1999) w galerii „Wielcy Wrocławianie. Przegląd Uniwersytecki, nr 5.
- Józef Wojtanowicz: Alfred Jahn (1915–1999). Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie [1].
Linki zewnętrzne
edytuj- Prof. zw. dr hab. cz Alfred Jahn, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-08-25].
- Alfred Jahn. Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej. [dostęp 2019-03-24].