Świstak
rodzaj gryzoni
Świstak[10] (Marmota) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Rodzaj Marmota powstał w Ameryce Północnej. Przypuszcza się, że gatunkiem najbardziej podobnym do formy wyjściowej jest Marmota olympus. Polskie nazwy zwyczajowe większości gatunków nawiązują do dźwięków, jakie zwierzęta te wydają nawołując się lub w chwili zagrożenia (świstak, świszcz).
| Marmota | |||
| Blumenbach, 1779[1] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – świstak alpejski (M. marmota) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
świstak | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Mus marmota Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Podrodzaje i gatunki | |||
| |||
Przedstawiciele rodzaju Marmota zamieszkują Amerykę Północną, Europę i Azję[11][12][13]. Znaczna część to zwierzęta typowo górskie.
Charakterystyka
edytujDługość ciała (bez ogona) 360–750 mm, długość ogona 100–250 mm; masa ciała 1,6–11 kg[12][14]. Sierść jest gruba, szorstka, w różnych odcieniach brązu i szarości. Sylwetka krępa, uszy małe, kończyny krótkie, o silnych stopach przystosowanych do kopania w ziemi.
Systematyka
edytujRodzaj zdefiniował w 1779 roku niemiecki lekarz, przyrodnik, fizjolog i antroplolg Johann Friedrich Blumenbach w książce swojego autorstwa o tytule Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern[1]. Blumenbach wymienił kilka gatunków – Mus lemmus Linnaeus, 1758, Mus cricetus Linnaeus, 1758, Marmota alpina Blumenbach, 1779 (= Mus marmota Linnaeus, 1758) i Mus citellus Linnaeus, 1766 – z których gatunkiem typowym jest świstak alpejski (M. marmota).
Etymologia
edytuj- Marmota: epitet gatunkowy Mus marmota Linnaeus, 1758; fr. marmotte ‘świstak’, od łac. Mus montis ‘mysz górska’[15][16].
- Arctomys: gr. αρκτος arktos ‘niedźwiedź’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[17]. Gatunek typowy: Schreber wymienił kilka gatunków – Arctomys bobac von Schreber, 1780 (= Mus bobak P.L.S. Müller, 1776), Mus marmota Linnaeus, 1758, Mus monax Linnaeus, 1758, Mus empetra Pallas, 1779 (= Mus monax Linnaeus, 1758) i Mus citillus Pallas, 1779 – z których gatunkiem typowym jest Mus marmota Linnaeus, 1758.
- Lagomys: gr. λαγως lagōs ‘zając’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[18].
- Lipura: gr. λειπω leipō ‘porzucić, zostawić’; ουρα oura ‘ogon’[19]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus monax Linnaeus, 1758.
- Stereodectes: gr. στερεος stereos ‘mocny, solidny’; δηκτης dēktēs ‘gryzący’[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Stereodectes tortus Cope, 1869 (= Mus monax Linnaeus, 1758).
- Marmotops: rodzaj Marmota Blumenbach, 1799; gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’[21][8]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus monax Linnaeus, 1758.
- Petromarmota: gr. πετρα petra ‘skała, klif’; rodzaj Marmota Blumenbach, 1799[9]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie: Arctomys flaviventer Audubon & Bachman, 1841.
Podział systematyczny
edytujDo rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w dwóch podrodzajach[22][14][11][10]:
- Petromarmota Steppan, Akhverdyan, Lyapunova, D.G. Fraser, Vorontsov, R.S. Hoffmann & M.J. Braun, 1999
- Marmota caligata (Eschscholtz, 1829) – świstak siwy
- Marmota olympus (Merriam, 1898) – świstak olimpijski
- Marmota vancouverensis Swarth, 1911 – świstak wyspowy
- Marmota flaviventris (Audubon & Bachman, 1841) – świstak żółtobrzuchy
- Marmota Blumenbach, 1779
- Marmota monax (Linnaeus, 1758) – świstak amerykański
- Marmota broweri E.R. Hall & Gilmore, 1934 – świstak alaskański
- Marmota marmota (Linnaeus, 1758) – świstak alpejski
- Marmota caudata (I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1844) – świstak ogoniasty
- Marmota menzbieri (Kashkarov, 1925) – świstak tienszański
- Marmota baibacina Kastschenko, 1899 – świstak szary
- Marmota kastschenkoi Stroganov & Yudin, 1956
- Marmota bobak (P.L.S. Müller, 1776) – świstak stepowy
- Marmota camtschatica (Pallas, 1811) – świstak czarnogłowy
- Marmota sibirica (Radde, 1862) – świstak syberyjski
- Marmota himalayana (Hodgson, 1841) – świstak himalajski
Opisano również gatunki wymarłe:
- Marmota arizonae Hay, 1921[23] (Ameryka Północna; plejstocen)
- Marmota arrodens Hay, 1921[24] (Ameryka Północna; plejstocen)
- Marmota complicidens (Yang Zhongjian, 1934)[25] (Azja; plejstocen)
- Marmota korthi Kelly, 2000[26] (Ameryka Północna; miocen)
- Marmota longipes Vekua, 1959[27] (Azja; plejstocen)
- Marmota mantchurica Tokunaga & Naora, 1939[28] (Azja; plejstocen)
- Marmota minor (L. Kellogg, 1910)[29] (Ameryka Północna; pliocen)
- Marmota parva Qiu Zhanxiang, Deng Tao & Wang Banyue, 2004[30] (Azja; plejstocen)
- Marmota primigenia (Kaup, 1839)[31] (Europa; plejstocen)
- Marmota tologoica Ivanyev, 1966[32] (Azja; pliocen)
- Marmota vetus (Marsh, 1871)[33] (Ameryka Północna; miocen lub pliocen).
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 79. (niem.).
- ↑ ICZN. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
- ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 9. (niem.).
- ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. T. 4. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper'schen Schmetterlingswerkes, 1780, s. 721. (niem.).
- ↑ G.C.Ch. Storr: Prodromus Methodi Mammalium. Tubynga: Litteris Reissianis, 1780, s. 39. (łac.).
- ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 95. (łac.).
- ↑ E.D. Cope. [Some remarks on a new series of fossils, from the lime stone caves in the Southern States]. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 21, s. 3, 1869. (ang.).
- ↑ a b R.I. Pocock. On the External Characters of the Beaver (Castoridœ) and of some Squirrels (Sciuridœ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 92 (4), s. 1200, 1922. (ang.).
- ↑ a b Scott J. Steppan i inni, Molecular Phylogeny of the Marmots (Rodentia: Sciuridae): Tests of Evolutionary and Biogeographic Hypotheses, R. Page (red.), „Systematic Biology”, 48 (4), 1999, s. 715–734, DOI: 10.1080/106351599259988, ISSN 1076-836X [dostęp 2022-08-27] (ang.).
- ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 208, 209. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 614–615. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 817–822. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Marmota. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].
- ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 393–394. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 150.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 400.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 118.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 360.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 379.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 648.
- ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 175.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-21]. (ang.).
- ↑ Hay 1921 ↓, s. 627.
- ↑ Hay 1921 ↓, s. 611.
- ↑ Z.-j. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and Primates other than Sinanthropus from Locality I in Chouk-outien. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 8 (3), s. 49, 1934. (ang.).
- ↑ T.S. Kelly. A new Hemphillian (Late Miocene) mammalian fauna from Hoye Canyon, west central Nevada. „Contributions in science”. 481, s. 8, 2000. (ang.).
- ↑ A.K. Векуа. О фауне нижнечетвертичных млекопитающих из Ахалкалаки (Южная Грузия). „Доклады Академии Наук СССР”. 127 (2), s. 409, 1959. (ros.).
- ↑ S. Tokunaga & N. Naora: Fossil remains excavated at Ku-Hsiang-Tung near Harbin, Manchoukuo. W: I. Matuzawa: Report of the First Scientific Expedition to Manchoukuo under the leadership of Shigeyasu Tokunaga, June-October 1933. Institute of Scientific Research of Manchoukuo, 1939, s. 200, seria: Geology, section II, part IV.
- ↑ L. Kellogg. Rodent fauna of the late Tertiary beds at Virginia Valley and Thousand Creek, Nevada. „University of California Publications in Geological Sciences”. 5 (29), s. 425, 1910. (ang.).
- ↑ 邱占祥, 邓涛 & 王伴月 / Z.-x. Qiu, T. Deng & B.-y. Wang. 甘肃东乡龙担早更新世哺乳动物群 / Early Pleistocene mammalian fauna from Longdan, Dongxiang, Gansu, China. „中国古生物志 / Palaeontologia Sinica”. Series C. 191 (27), s. 17, 2004. (chiń. • ang.).
- ↑ J.J. Kaup: Description d’ossements fossiles de mammifères inconnus jusqu’à présent qui se trouvent au muséum grand ducal de Darmstadt. Darmstadt: J.G Heyer, 1839, s. 110. (niem.).
- ↑ Л.H. Иванъев. Новый подвид ископаемого сурка (тарбагана) из третичных отложений Западного Забайкалья. „Известия Восточно-Сибирского отдела Русского географического общества”. 65, s. 174, 1966. (ros.).
- ↑ O.Ch. Marsh. Notice of some new fossil mammals and birds from the Tertiary formation of the West. „The American journal of science and arts”. Third series. 2 (8), s. 121, 1871. (ang.).
Bibliografia
edytuj- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- O.P. Hay. Descriptions of species of Pleistocene Vertebrata, types or specimens of most of which are preserved in the United States National Musum. „Proceedings of the United States National Museum”. 59, s. 599–642, 1921. (ang.).
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).