Łabędź czarny

Łabędź czarny (Cygnus atratus) – gatunek dużego ptaka z podrodziny gęsi (Anserinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Australię wraz z Tasmanią; introdukowany na Nowej Zelandii, w Europie i Japonii. Nie wyróżnia się podgatunków. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Łabędź czarny

Cygnus atratus
(Latham, 1790)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	gęsi
Plemię	Cygnini
Rodzaj	Cygnus
Gatunek	łabędź czarny
Synonimy
Anas atrata Latham, 1790 Chenopis atrata roberti Mathews, 1912
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania
zasięg w Australii

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Łabędź czarny ma upierzenie w większości czarne, z pasem białych lotek na krawędzi skrzydeł, wyraźnie widocznych w locie. Ma długą szyję i jaskrawoczerwony dziób z białym końcem. Nogi są ciemnoszare. Samce są nieco większe od samic i mają dłuższy, prostszy dziób. Młode ptaki są ciemnobrązowe, mają pióra jasno obrzeżone. Tak jak inne blaszkodziobe, łabędzie czarne gubią w czasie pierzenia wszystkie lotki jednocześnie i nie mogą przez około 4–5 tygodni latać.

Rozmiary

długość ciała: 110–140 cm (mniej więcej połowa przypada na głowę i szyję); rozpiętość skrzydeł: 161–205 cm

Masa ciała

samce do 7 kg, samice 4–5 kg

Głos

Najczęściej wydaje trąbiący głos.

Występowanie

Środowisko

Szeroko rozpowszechniony na każdego rodzaju stojących i wolno płynących wodach śródlądowych, a także w chronionych zatokach morskich i lagunach; często jest również półoswojonym ptakiem parków. Unika wód szybko płynących i na których powstają wysokie fale.

Zasięg występowania

Endemiczny ptak lęgowy Australii i Tasmanii; introdukowany w 1864 roku w Nowej Zelandii na bazie populacji australijskiej. Na początku XXI w. populację na tych trzech obszarach szacowano na 500 000 osobników, z tego 60 000 w Nowej Zelandii. Wymarły łabędź z Nowej Zelandii, wytępiony całkowicie przez Maorysów, uznawany w przeszłości za podgatunek łabędzia czarnego, został uznany przez Rawlence’a i współpracowników (2017) za odrębny gatunek Cygnus sumnerensis.

Od przełomu XVIII/XIX w. łabędzie czarne są hodowane jako ptaki ozdobne w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. Często zdarzają się ucieczki z niewoli i obserwowano nawet lęgi na wolności, jednak jak na razie populacji nie uważa się za samoutrzymującą się i gatunek nie został wpisany na listę brytyjskiej awifauny.

Samodzielnie utrzymująca się populacja istnieje w Holandii. W połowie 1. dekady XXI w. w Wielkiej Brytanii i Niemczech gniazdowało po kilkanaście par, we Francji 25 par, w Holandii kilkadziesiąt par, we Włoszech około 20 par. Dość duża populacja austriacka została zlikwidowana przez ludzi pod koniec XX w.

W Polsce łabędzie czarne obserwuje się od 1990 roku, nielicznie były spotykane w Polsce zachodniej i środkowej do Wisły i w woj. warmińsko-mazurskim, ale tylko raz obserwowano gniazdującą parę – koło Raciborza (w rezerwacie „Łężczok”). Nie zaliczany do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny).

Pomiędzy 1950 a 1960 rokiem łabędzie czarne introdukowano też w Japonii.

Pożywienie

Łabędzie czarne żywią się przede wszystkim pędami i liśćmi roślin wodnych, na lądzie jedzą również trawę i zioła. Dzięki długiej szyi mogą przy przeszukiwaniu dna osiągnąć głębokość do 1 m.

Rozród

Wysiadująca para łabędzi czarnych

Lęgi łabędzi czarnych mogą odbywać się prawie we wszystkich porach roku. Przez długi czas przypuszczano, że są one monogamiczne. Okazało się jednak, że dookoła pojedynczego gniazda występują różne zgrupowania. Znajdywano nie tylko pary, lecz także pojedyncze samce i samice z jajami, a nawet wyjątkowo dwa samce ze sobą.

Gniazdo

Gniazda stoją zwykle w wodzie lub jej pobliżu; jako miejsca lęgowe mogą służyć także dość krótko istniejące wody sezonowe. Ptaki dość często tworzą luźniejsze kolonie. Gniazdo stanowi sterta roślinności, o średnicy podstawy ok. 1 m.

Jaja

Liczba składanych jaj może się znacznie wahać, zwykle wynosi jednak 4–5. Mają one zielonkawy kolor.

Wysiadywanie

Trwa 35–40 dni. Wysiadują oboje rodzice (w przeciwieństwie do większości pozostałych blaszkodziobych, gdzie wysiaduje wyłącznie samica).

Pisklęta

U samotnych par oboje rodzice troszczą się o potomstwo, w koloniach tworzą się często większe grupy młodych, szczególnie wtedy, gdy pożywienie jest nierównomiernie rozłożone. Po 150–170 dniach młode łabędzie czarne potrafią latać. Dojrzałość płciową uzyskują w wieku około 3 lat.

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje łabędzia czarnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2006 roku, mieści się w przedziale 100 000 – 1 000 000 osobników. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako prawdopodobnie stabilny.

• 
  Para łabędzi czarnych
• 
  Głowa łabędzia czarnego
• 
  Łabędź czarny w locie
• 
  Para z młodymi
• 
  Łabędź czarny
• 
  Jaja z kolekcji muzealnej

Zobacz też

• ptaki obserwowane w Polsce, lecz nie zaliczone do polskiej awifauny

Bibliografia

• C. Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: J. del Hoyo, A. Elliott & J. Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
• Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).