Język tidore
Język tidore (bahasa Tidore) – język z rodziny północnohalmaherskiej. Używany jest w indonezyjskiej prowincji Moluki Północne, zwłaszcza na wyspach Tidore, Mare, Moti, Ternate i Halmahera. Według danych Ethnologue posługuje się nim 46 tys. ludzi, z czego dla 26 tys. osób (1981) jest to język ojczysty[1]. W odróżnieniu od większości języków Indonezji[2] nie należy do rodziny austronezyjskiej, lecz wykazuje związek z językami Papui Zachodniej[3], położonymi w zachodniej części półwyspu Ptasia Głowa[4][5].
| Obszar |
Moluki Północne (Tidore, Mare, Moti, Ternate, Halmahera) | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
26 tys. (język ojczysty), | ||
| Pismo/alfabet |
alfabet łaciński (dawniej pismo arabskie) | ||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 6a żywy↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | tvo | ||
| IETF | tvo | ||
| Glottolog | tido1248 | ||
| Ethnologue | tvo | ||
| BPS | 0793 1 | ||
| WALS | tid | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język tidore odznacza się bliskim pokrewieństwem z sąsiednim językiem ternate[1], z którym dzieli wysoki stopień wzajemnej zrozumiałości, toteż niektórzy autorzy grupują obydwa etnolekty jako dialekty jednego języka[6][7]. W obrębie samego języka tidore można wyróżnić co najmniej dwa (sub)dialekty, różniące się m.in. cechami dźwiękowymi[4]. Jego zróżnicowanie gwarowe nie zostało jednak dobrze udokumentowane[4].
Tidore i ternate były jedynymi autochtonicznymi językami papuaskimi, które wykształciły tradycję piśmienniczą przed kontaktem europejskim[8][9]. Współcześnie językom tym przypisuje się niskie znaczenie społeczne, a w komunikacji wyższej wypiera je język indonezyjski[7]. Opis gramatyczny języka tidore sporządziła holenderska lingwistka Miriam van Staden[10].
System dźwiękowy
Podano za Pikkert, Pikkert 1995 (47, 52). Dokumentację oparto przede wszystkim na dialekcie soa sio.
Spółgłoski
| wargowe | dziąsłowe | podniebienno- dziąsłowe |
podniebienne | miękko- podniebienne |
krtaniowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| nosowe | m | n | ɲ | ŋ | |||
| zwarte zwarto-szczelinowe |
bezdźwięczne | p | t | tʃ | k | ||
| dźwięczne | b | d | dʒ | ɡ | |||
| szczelinowe | bezdźwięczne | f | s | h | |||
| dźwięczne | |||||||
| półotwarte | w | j | |||||
| boczne | l | ||||||
Samogłoski
| przednie | centralne | tylne | ||
|---|---|---|---|---|
| przymknięte | i | u | ||
| średnie | e | o | ||
| otwarte | a | |||
System zaimków
Podano za Hayami-Allen 2001 (218–219).
| niezależne | dzierżawcze | klityki | |
|---|---|---|---|
| 1.os. | ngori | ri- | to- |
| 2.os. | ngona | na- | no- |
| 3.os.m. | una | i- | wo- |
| 3.os.ż | mina | mi- | mo- |
| 3.os.n. | ena | ma- | i- |
| 1.mn. (inclusivus) | ngone | ni-, nga- | fo- |
| 1.mn. (exclusivus) | ngom | mi- | mo- |
| 2.mn. | ngon | ni- | no- |
| 3.mn. (ludzie) | ona | na- | yo- |
| 3.mn. (rzeczy, zwierzęta) | ena | ma- | i- |
Porównanie leksykalne
Porównanie leksykalne języka tidore i języka ternate (Hayami-Allen 2001; 217, 221):
| polski | tidore | ternate |
|---|---|---|
| ty | ngona | ngana |
| oni | ona | ana |
| wnętrze | doya | daha |
| oko | lao | lako |
| dwa | malofo | romdidi |
| przyjaciel | dagilom | dagimoi |
| jajko | gosi | boro |
| pytać | yam | ginado |
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Tidore [online], Ethnologue [zarchiwizowane z adresu 2018-04-22] (ang.).
- ↑ Indonesia - History [online], Encyclopedia Britannica [zarchiwizowane z adresu 2020-02-26] (ang.).
- ↑ Bernard Bloch, Language, t. 83, Linguistic Society of America, 2007, s. 462 (ang.).
- ↑ a b c Clemens L. Voorhoeve, The languages of the North Halmaheran Stock, [w:] Pacific Linguistics: Occasional papers, wyd. 76, Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University (ang.).
- ↑ Gunter Senft; Linguistics, Australian National University Pacific (2008). Serial verb constructions in Austronesian and Papuan languages. Pacific Linguistics, Research School Of Pacific and Asian Studies, Australian National University. (ang.).
- ↑ Ternate - Peta Bahasa [online] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-20] (indonez.).
- ↑ a b Ternatan/Tidorese - Dictionary definition of Ternatan/Tidorese [online], encyclopedia.com [zarchiwizowane z adresu 2020-02-19] (ang.).
- ↑ Holger Warnk, The coming of Islam and Moluccan-Malay culture to New Guinea c.1500–1920, „Indonesia and the Malay World”, 38 (110), 2010, s. 109–134, DOI: 10.1080/13639811003665454, ISSN 1363-9811 (ang.).
- ↑ Paul Michael Taylor, From mantra to mataráa: Opacity and Transparency in the Language of Tobelo Magic and Medicine (Halmahera Island, Indonesia), „Social Science & Medicine”, 27 (5), 1988, s. 430, ISSN 0277-9536/88 (ang.).
- ↑ Miriam van Staden, A Grammar of Tidore, Mouton De Gruyter, 2013, ISBN 978-3-11-021856-5 (ang.).
Bibliografia
- Cheryl M. Pikkert, Joost J.J. Pikkert, A first look at Tidore phonology, „NUSA: Linguistic Studies of Indonesian and Other Languages in Indonesia” (38), Dżakarta: Universitas Katolik Indonesia Atma Jaya, 1995, s. 43–70 (ang.).
- Rika Hayami-Allen, A Descriptive Study of the Language of Ternate, the Northern Moluccas, Indonesia, University of Pittsburgh, 2001 (ang.).