Cibernetica

La cibernetica (en anglés cybernetics) es un tèrme, format amb lo grèc κῠβερνήτης ( kubernêtês ) « pilòt, governaire », prepausat en 1947 pel matematician american Norbert Wiener per promòure una vision unificada dels domènis naissents de l'automatica, de l'electronica e de la teoria matematica de l'informacion, coma « teoria entièra de la comanda e de la communicacion, que siá per l'animal coma per la maquina ». De scientifics d'orizonts plan diverses e dels mai brilhants de l'epòca participèron, a l'entorn de las « conferéncias Macy » organizadas de 1946 a 1953, a aquel projècte interdisciplinari: matematicians, logicians, engenhaires, fisiologistas, antropològs, psicològs… Los contorns a vegada fosc d'aquel ensems de recerca s'organisa pasmens a l'entorn del concèpte clau de retroaccion (en anglais feedback) o mecanisme teleologic.

L'obratge Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine de Wiener, publicat en 1948, es considerat coma fondator de la cibernetica e l'expausèt publicament. Malgrat lo succés popular del tèrme, son usatge declinèt rapidament dins lo contèxte scientific après l'escampilhament dels participants de las conferéncias Macy e la mòrt de Norbert Wiener en 1964. L'ambicion desvolopada per la cibernetica constituiguèt pasmens un crusòl formidable per la realizacion de las sciéncias cognitivas, de l'intelligéncia artificiala, de las terapias sistemicas de l'escòla de Palo Alto, o encara de teorias biologicas de l'auto organizacion.

Istòria del movement cibernetic

Lo tèrme cibernetic foguèt popularizat en 1948 pel matematician Norbert Wiener dins son obratge fondator de la disciplina Cybernetics, or Control and Communication in the Animal and the Machine; aquel domèni foguèt mai designat « la sciéncia de las analogias mestrejadas entre organismes e maquinas ».

Las basas

Etimologia

Representacion del timon sus una nau romana datant del primièr sègle

Platon utilizava lo tèrme « κυβερνητική » (kubernêtikê) per designar lo pilòt d’una nau. Los tèrmes, « governar », « govèrn » o « governaire » partejan aquela etimologia comuna amb lo tèrme « cibernetica ».

En 1834, André-Marie Ampère parla de cibernetica per designar l'art de govenar los òmes. S'agís aicí d'una utilizacion politica amb la mèsma basa etmologica, que Norbert Wiener declarera aver pas agut coneissença e utilizèt lo tèrme cibernetica pel primièr còp en 1947. Wiener declara aver fach deribar lo mot cibernetic ''del mot grèc Kubernetes, o pilòt, lo mot grèc que fasèm fin finala nòstre mot governaire'' .

Los principis

L'utilizacion de las logicas que seràn descrichas per la cibernetica pòt pas èsser datada perque se la pòt ja veire dins de mecanismes antics.

De davancièrs emblematics d'aquelas son lo regulator de bolas de James Watt 1788, que foguèt un dels primièrs mecanismes de retroaccion utilizat dins lo domèni industrial, e lo servomotor per las maquinas de vapor creada per Joseph Farcot (1824-1908) en 1859, que foguèt d'enprimièr aplicada al governalh de las naus (l'accion de la vapor agissent sul piston comandant lo govenalh a partir d'una informacion eissida de la posicion d'aquel).

Alfred Wallace, parlant de la seleccion naturala la descriu la comparant al contraròtle automatic d'un motor de vapor:

«La seleccion naturala es atal justament descricha coma una autoregulacion que manten l'estabilitat de l'ecosistèma e apara tota evolucion.»

Bateson dirà mai tard:

«que Wallace ditz aicí es benlèu la causa mai poderosa puissante que se diguèt al sègle XIX»

Las teorias

La termodinamica, sovent citada en referéncia per Wiener, es benlèu la sciéncia preexistissenta que pareis mai a la cibernetica. Citarà en particular Rudolf Clausius que desvolopa lo concèpte d'entropia de 1850 a 1865. En 1894, Ludwig Boltzmann fa lo ligamn entre l'entropia e l'informacion remarcant que l'entropia es ligada a d'informacion que n'avèm pas accès.

Representacion de la termoregulacion pels mammifèrs

La pensada atomista, filha de l'estructuralisme, faguèt tanben son camin son dins lo domèni de las sciéncias e contribuir als progreses de l'esquematizacion (reduccion) de la diversitat del mond fins a la combinatòria d'elements simples, mai aisit de conéisser pels sistèmas informatics. Se pòt citar d'entre las òbras importantas lo teorèma d'incompletud de Kurt Gödel (1931) e las òbras sus la Maquian de Turing d'Alan Turing (1936).

La fisiologia tenben li donèt fòrça elements. Per exemple, lo principi d'omeostasia, revelat per Claude Bernard puèi estudiat de biais mai prigond per Walter Cannon en 1932, es una basa dirècta de las reflexions preliminàrias de la cibernetica^.

La cibernetica es tanben una seguida de la fenomenologia, qu'ausculta los fenomèns per ne comprene l'autonomia e la particularitat, entre auter par la forma per enseguida ne far una autra d'analisi: modelizacion, mecanica...

A partir de 1938, la tèsi de Louis Couffignal L'analisi mecanica, aplicacion a las maquinas de calcular e a la mecanica celèsta, e mai tard son estudi dels sistèmas nervioses amb Louis Lapicque, mòstan un desvelopament en parallèl dels principis de la futura cibernetica.

Lo primièr movement cibernetic

Encontras scientificas

La primièra cibernetica s'establís dins l'encastre de las conferéncias Macy qu'amassan entre 1942 e 1953 un grop interdisciplinari de matematicians, logicians, antropològs, psicològs e economistas que s'èran donat per objectiu de bastir una sciéncia generala del foncionament de l'esperit. D'entre los participants mai celèbres, i a lo neurofisiologista Arturo Rosenblueth, los matematicians John von Neumann e Norbert Wiener, l'engenhaire Julian Bigelow, lo neurofisiologista Warren McCulloch, lo logician Walter Pitts, lo psicanalista Lawrence Kubie e los antropològs Gregory Bateson e Margaret Mead. Existís per totes los participants es lor interés comun pels mecanismes de causalitat circulària (coma lo concèpte de feedback) qu'estudian dins lors disciplinas respectivas.

Après de la primièra conferéncia de 1942, son publicats en 1943 los dos articles fondators de la cibernetica: « Behavior, Purpose and Teleology » ont Arturo Rosenblueth, Norbert Wiener e Julian Bigelow estudian los modèls d'organizacion sosjacents als comportaments finalizadas e « A Logical Calculus of Ideas Immanent in Nervous Activity » ont Warren McCulloch et Walter Pitts estudian los modèls d'organizacion sosjacents a la percepcion.

En 1947, Wiener foguèt invitat a un congrès d'analisi armonica a Nancí, organizat per Szolem Mandelbrot, l'oncle duel celèbre matematician Benoît Mandelbrot. Pendent lo congrès, que participèt Louis Couffignal, li foguèt prepausat d'escriure una caracterizacion unificada del movement brownien (processediment estocastic tanben nomenat « procediment de Wiener »). Decidís a son retorn d'introduire lo neologisme Cibernetica dins sa teorizacion scientifica. En 1948, Wiener definís la cibernetica coma una sciéncia qu'estudia pas que las comunicacions e lors regulacions dins los anaturals e artificials.

A partir de 1949, un autre grop interdisciplinari, lo Ratio Club, comença una seria d'encontras informalas per discutir de subjèctes al respècte de la cibernetica. I a William Ross Ashby, William Grey Walter, Alan Turing e Georges R. Boulanger, matematician que foguèt president de l'Associacion internacionala de cibernetica.

A partir de 1950, lo mot cibernetica inclusís dins lo títol de las conferéncias Macy. Lo meteis an, Wiener populariza las implicacions socialas de la cibernetica, figurant l'analogia entre los sistèmas automatics e las institucions umanas dins son succés Cibernetica e societat, sostitulat De l'usatge uman dels èssers umans.

Principis de Wiener

La cibernetica designa d'en primièr un mejan de coneissença, qu'estudia l'informacion al sens de la fisica, dins la definicion que ne dona Norbert Wiener: « Tot coma l'entropia es una mesura de desorganizacion, l'informacion balhada per una seria de messatges es una mesura d'organizacion ». Dins aquel sens primièr, la cibernetica es un apròche fenomenologic qu'estudia l'informacion, son estructura e sa foncion dins las interaccions sistemicas. Çò que se pòt traduire per la sciéncia generala de la regulacion e de las comunicacions dins los sistèmas naturals e artificials.

Representacion d'una bocla de retroaccion (feedback) negativa

La cibernetica descricha per Norbert Wiener es un mejan d'explicar e de comprene totes los mecanismes encontrats amb unas bricas logicas simplas:

• La bóstia negra: un element ligat a d'autres, qu'impòrta gaire saber çò que dedins n'i a (o sul foncionament al veire l'estructura intèrna, inaccessible de biais momentanèu o definitiu), mas que se deduch la foncion aparenta dempuèi de l'estudi de sas entradas/sortidas.
  • L'emissor, qu'agís sul mitan, donc envia d'informacion, mena de pòrta de sortida.
  • Lo receptor, que n'intègra dempuèi lo mitan, donc capta las informacions, coma una pòrta d'intrada de la bóstia negra.
• Lo flux d'informacion: çò que se transmet, donc enviat e vertadierament recebut, es a dire l'informacion eficaça.
  • La retroaccion (feedback): es l'informacion en retorn de l'estat.

Lo feedback es realizat per aquel apròche qu'es indispensable per concebre una logica d'autoregulacion. Alara emergisson de boclas de retroaccion, mecanismes circulars que realizan de sistèmas. Se los sistèmas son revelats per aquela cibernetica (a vegada dicha del primièr òrdre), o son d'en primièr sonque per viá de consequéncia d'un estudi estrictament limitat als escambis d'informacion e a l'evolucion d'aqueles escambis dins o temps. Mai tard se realizarà un paradigma pròpri a l'estudi dels sistèmas tal coma son, la sistemica.

Portats pels participants del movement cibernetic, per gaireben totes los autors màgers dins lor disciplina, los concèptes de la cibernetica difusan rapidament. La cibernetica marca lo moment d'una trencadura epistemologica màger qu'infiencièt prigondament totes los domènis de la sciéncia e los ressons son innombrables.

Lo segond movement cibernetic

Marvin Minsky presenta la primièra cibernetica coma un tronc comun que se será divisat en tres brancas: l'« esimulacion cognitiva » a la Allen Newell e Herbert Simon, l'« intelligéncia artificiala » e la « segonda cibernetica » o teoria dels sistèmas auto organizators.

Morfogenèsi & emergéncia

Alara que la primièra cibernetica estudia cossí los sistèmas mantenián l’omeostasia (morfostasi) per de mecanismes d'autoregulacion, la « segonda cibernetica » del psiquiatre William Ross Ashby e dels biologistas Humberto Maturana e Francisco Varela estudia cossí los sistèmas evoluan e crean de novèlas estructuras (morfogenèsi). Ashby parla d'auto organizacion, Maturana e Varela d'autopoièsi. Aquel estudi de sistèmas alunhats de lor punt d’equilibri s'apròcha d'òbras sus las estructuras dissipadoiras del prèmi Nobèl de quimia belga Ilya Prigogine. A la plaça de se demandar cossí se manten un cert equilibri, s'observa cossí equilibri novèl pòt emergir d'una situacion de desequilibri. Prigogine mostrèt que al contrari a çò que se pensava, dins unas condicions, s'alunhant de son punt d’equilibri, lo sistème va pas cap a sa mòrt o son esclatament mas cap a la creacion d’un òrdre novèl, d’un estat novèl d’equilibri. Las situacions extrèmas recaptan la possibilitat de crear una estructura novèla. Aquí se vei la possibilitat de recrear de vivent, de l’organizar ont a aviá pas mai que caòs.

Lèu s'empleguèt tanben lo tèrme d'emergéncia per designar tant las novèlas fòrmas, mas tanben las proprietats e procediments novèls qu'apareisson pendent la reorganizacion espontanèa d'un sistèma. Aquel tipe de fenomèn a vegada met en jòc, mai qu'una reorganizacion del sistèma, una organizacion a un gra superior de complexitat. Per imatjar, ont i aviá un sistèma de 5 elements en interaccion, los vesèm se gropar en sosistèmas de 2 e 3 elements, d'esperles en relacion.

Inclusion de l'observator

Dins la cibernetica de segond òrdre, que se realiza amb Heinz von Foerster a partir de 1950-1953 amb las darrièras conferéncias Macy, l’observator s’inclusís d'esperel dins lo sistèma observat. Coma o dich von Foerster, «per escruire una teoria del cervèl, cal un cervèl». Dins aquel sens, aquela concepcion de la cibernetica es une composanta importanta del constructivisme radical. La cibernetica de segond òrdre a per tòca l'elaboracion d'un metòde de descripcion « universala » comuna als diferents camps de la sciéncia. Foerster precisa que:

«L'esfòç d’unificacion començant pels ciberneticians se situa pas al nivèl de las solucions, mas a aquel dels problèmas. De classas de problèmas, definidas per una meteissa estructura logica, passan las disciplinas mai variadas. La cibernetica se bastiguèt a l'entorn de doas classas: los problèmas de comunicacion, e los problèmas pausats per l’estudi dels mecanismes que produson d'espereles lor unitat (self-integrating mechanisms)»

Per William Ross Ashby, «la cibernetica se situa coma un apròche independant de la natura dels elements qu'estudia».

Desvelopaments ulteriors e camps d'influéncia

Cibernetica e sistemica

Exemple de representacion de l'evolucion de l'estabilitat d'un sistèma

L'implicacion de la cibernetica dins la sistemica es istoricament mai ligada al « segond movement cibernetic ». En efèit, se segon Norbert Wiener la cibernetica estudia sonque los escambis d'informacion (perque es « çò que dirigís » las logicas dels elements comunicants d'ont lo mot cibernetica), dins son evolucion qu'engendrarà la sistemica, se reintègra las caracteristicas de las composantas del sistèma, e se reconsidèra los escambis d'energia e de biais independent dels escambis d'informacion.

Pasmens, passadas las discucions d'escòla entre la cibernetica e la sistemica eissida de las òbras de Ludwig von Bertalanffy, se pòt, en seguida de Gregory Bateson, considèra aqueles dos movements de pensada coma fasent partida d'un ensems d'idèa gaireben unificada.

Atal, amb l'assimilacion de las teorias ciberneticas per la sistemica, se menèt a comprene los mecanismes d'autoregulacion dels sistèmas coma de procediments de feedback negatiu per tòca empachar una deviacion. Los sistèmas ciberneticas visan a mantenir un estat establa viable d'interaccion al sen d'environaments cambiadises mejans un procediment estocastic d'assags e decas.

En França, Joël de Rosnay foguèt d'entre los primièrs a popularizar los grands tèmas de la cibernetica e a los aplicar a l’apròche sistemic de la complexitat: cellula, còs, vila, economia, ecosistèma.

Varietat d'un sistèma

La lei de la varietat indispensabla: un principi que mòstra que la regulacion al sens estricte d'un sistèma reclama un sistèma de contraròtle que la complexitat deu èsser egala o superiora a aquela del sistèma a gerir.

La nocion de sistèma s'aplica a tot procediment, que siá fisic, quimic, biologic, economic o social. Atal per exemple, una entrepresa o quitament caduna de las partidas qui la compausa (division, servici, talhièr,...) pòdon èsser considerada coma un sistèma.

Se pòt modelizar la complexitat d'un sistèma per la varietat dels estats diferents qu'aquel sistèma es susceptible de prene. Quand se fusiona mai d'un sistèmas, lors varietats (o complexitats) ne s'addicionan pas, se multiplican entre elas.

Lo contraròtle d'un sistèma consiste a li associar un autre sistèmas que lo ròtle serà de mantenir tan bas que possible, la varietat dels resultats (o objectius). Per exemple, lo sistèma a estudiar essent una veitura, lo sistèma de contraròtle serà son conductor. L'objectiu es alara de mantenir quasi constant l'escart entre lo veicul e la broa del camin, tot lo long del viatge.

Se constata alara que la varietat dels resultats o objectius (V0) ne pòt èsser mendre que:

V0 = V/VC = Varietat del sistèm de gerir / Varietat del sistèma de contraròtle

La varietat dels resultats essent minim, sonque pòt mermar se la varietat del sistèma de contraròtle aumenta.

Aquela lei es la lei de la varietat indispensabla qu'establís que sola la varietat del sistèma de contraròtle pòt reduire aquela que resulta du processediment de contraròtle, que sola la complexitat pòt detruire la complexitat.

La cibernetica assimilada a son aplicacion tecnica

Dins son camp d'aplicacion, la cibernetica pòt significar lo mejan d'organizar los escambis per los far mai eficaces, e menar fins a l'extrèma lo mejan de contrarotlar mai eficaçament. Lo mot cibernetica es a vegada interpretada coma un metòde, que passa per la quita sciéncia mas que la liga a l'utilizacion que ne fa. Alara se trapa le mot cibernetica expression del mejan de contraròtle, rejongan atal la definition d'Ampère.

Per exemple, Louis Couffignal, participant del primièr movement cibernetic, la definirà atal (en 1953 o 1956 segon las fonts):«La cibernetica es l'art de far l'accion eficaça.» Georges R.Boulanger, president de l'Associacion Internacionale de Cibernetica, matematician format a las disciplinas de la tecnologia, enoncia que «la logica pòt èsser mecanizada.» definís la cibernetica coma «la sciéncia de la comunicacion dins l'èsser vivent e dins la maquina».

Lo mot cibernetica es sovent utilizat daissant de costat lo principi scientific d'accès a la coneissença, e es confondut amb çò qu'estudia, es a dire lo mejan de contraròtle.

Tanben i a a vegada un sosentendut de contraròtle de la persona umana al sens de manipulacion, e tanben le sosentendu d'utilizacion per l'Estat de la manipulacion de las massas. Es tanben donc un tèrme polemic que jos aquel angle a pas pus res a veire amb son origina scientifica. Se pòt supausar que lo títol de l'obratge de Norbert Wiener de 1950 Cybernetics and Society, The Human Use of Human Beings (cibernetica e societat, l'usatge uman de l'èsser uman) es dins la dralha d'aquel vejaire.

Posteritat

La multiplicitat, la diversitat e l'importança dels desvelopaments de la coneissença consecutius a la cibernetica son inestimablas a l'ora d'ara, establissent una de las avançadas mai grandas de la pensada scientifica al sègle XX, que la traça, segon l'escandal dels ans 1950 se trapa ara ligat als tèrmes de « revolucion cibernetica » e a la fortuna universala del prefixe « ciber ». Son citats aicí pas que los desvelopaments directament consecutius al movement cibernetic:

• Sciéncias cognitivas: lo primièr modèl de neuròna formal de McCulloch et Pitts foguèt realizat dins l'encastre de las conferéncias Macy. Los malhums de neurònas formals jogan un ròtle fondamental coma intelligéncia artificiala qu'en neurosciéncias teoricas.
  • Intelligéncia artificiala
  • Neurobiologia
• Internet
• [[]]Sistemica
• Constructivisme radical
• Sciéncias umanas: Sciéncias de l'informacion e de la comunicacion (Escòla de Palo Alto), psicanalisi (amb Jacques Lacan), management, economia. Existís de metòdes d'aplicacion als sistèmas socials, que se desvolpèron subretot dins los païses anglosaxons. Qu'unes dels teoricians son Karl E. Weick o Peter Checkland.
• Engenhariá, e mai especialament automatica
• Robotica: William Grey Walter, lo primièr de construire una maquina autonòma per estudiar los comportaments animals, èra tanen un cibernetician.
• Sociologia: La sistemica sociala Jean-Claude Lugan.
• Ecologia: l'ipotèsi Gaïa de James Lovelock se fonda suls postulats de la cibernetica e vei dins la Tèrra un mecanisme d'autoregulacion.

Lo cas de las sciéncias socialas

Una branca de l'escòla de pensada cibernetica, que se pòt ligar a l'Escòla de Palo Alto, se formèt subretot jol vam de Gregory Bateson. Aquel darrièr organisava de conferéncias en parallel de las conferéncias Macy per far passar aquel corrent de pensada dins las sciéncias socialas, de l'antropologia cap a la psicanalisi. Es una referéncia en matèria de terapia familhala per exemple, e fòrça definicions actualas de la cibernetica i son ligadas.

La descripcion d'una organizacion es donc adeqüada sonque se s'inclutz una description de las constrenchas exerçadas pel contèxte e lo mitan sus sas possibilitats d'accion (comportament, foncion e processediment), d'agençament (estructura) e de porvenir (evolucion). Es çò meteis pel comportament concebut coma un bastit organizat d'activitats, de la cellula fins a la maquina e a las institucions, passant per l'animal et l'òme, la societat.

• Dins l'explicacion causala, dita positiva (ont, per exemple, una bilha de bilhard B se desplaça per çò qu'es tustada per une bilha A jos tal angle e a tala velocitat), la trajectòria o lo comportament de la bilha B es considerat tot entièr predictible dempuèi de condicions inicialas.
• Dins l'explicacion cibernetica, dita negativa, l'estudi de las restriccions o constrenchas del sistèma mòstra que quie que siá pòt se produire e que sola una responsa apropriada a aquela constrenchas pòt subreviure, se desvelopar e se reproduire. Dempuèi l'explicacion cibernetica se desplegan los principis de l'equifinalitat e de multifinalitat que son fòrça alunhats del precèpte determinista o benlèu melhor causalista de René Descartes de la relacion dirècta lineara (proporcionalitat de l'efèit a la causa e precedenta: la causa precedís l'efèit). Lo comportament d’una formiga ven comprensible al vejaire de las constrenchas topograficas del percors e de las constrenchas per l'avitalhament a portar dins un procediment estocastic de l'azard dels encontres et de la necessitat de tornar lo manjar.

L' « equifinalitat », formulada per Ludwig von Bertalanffy, designa un mèsme estat final que se pòt aténher dempuèi diferents estats inicials, mejans diferentas dralhas e amb diferents mejans. En d'autres tèrmes, d'efèits identics pòdon aver de causas diferentas. Es una mena de seguida convergenta (en) Ludwig von Bertalanffy, General System Theory. </ref>. La « multifinalitat » dins la teoria dels contèxtes d’Anthony Wilden, en tèrmes de causas e d'efèits, enoncia que de causas identicas pòdon produire d'efèits diferents dins una mena de seguida divergenta.

Cinema

La Cybernétique, film escrich e realizat per Jean-Marie Piquint. Conselhièr scientific, lo professor Georges R. Boulanger, doctor en sciéncia matematica de la Sorbona, president de l'Associacion internacionala de cibernetica, professor a l'ULB (Universitat de Brussèlas).

Sciéncia ficcion

La cibernetica fuguèt a l'origina del nom del personatge del ciborg en sciéncia-ficcion. Ciborg es la contraccion de l'anglés « cybernetic organism » (organisme cibernetic). Los concèptes emergissent de la cibernetica son plan presents en sciéncia-ficcion e los exemples son nombroses (una partida importanta de las òbras d'Isaac Asimov, amb los robòts e la psicoistòria, lo film Blade Runner, lo manga Gunnm, eca...).

Ne resultèt, en evocant lo mot cibernetica, dins lo lengatge corrent, une emprenta ligada al prefixe ciber que se trapa dins ciberespaci per exemple, e a vegada plan alunhat de sa definicion primièra.

Bibliografia

Tèxtes fondators

Articles e obratges

• (en) William Ross Ashby Design for a Brain, The origin of adaptive behavior ed:John Wiley & Sons, 1960 2a, 1952 1a, paginas 286 en linha.
• (en) William Ross Ashby, An Introduction to Cybernetics .
• (en) Gregory Bateson, Steps to an Ecology of Mind: Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology.
• (fr) Louis Couffignal La cybernétique, PUF Que sais-je ? 1978.
• (en) Warren McCulloch e Walter Pitts A Logical Calculus of the Ideas Immanent in Nervous Activity in Bulletin of Mathematical Biophysics vol5 1943 en linha.
• (en) Warren McCulloch pref. Jerome Lettvin Embodiments of Mind, The MIT Press 1988, (1965 1a)en linha.
• (en)Arturo Rosenblueth, Norbert Wiener e Julian Bigelow Behavior, Purpose and Teleology in Philosophy of Science vol 10 1943 https://web.archive.org/web/20140714210708/http://pespmc1.vub.ac.be/Books/Wiener-teleology.pdf.
• (en) Heinz von Foerster pref Francisco Varela Observing Systems, ed:Intersystems Publications 1984 (1981 1a).
• (en)John von NeumannThe General and Logical Theory of Automata 1996 isbn 978-2-87673-232-2.
• (en) John von Neumann e Arthur W. Burks, Theory of Self-Reproducing Automata ed:University of Illinois Press 1966.
• (en)Norbert Wiener Cybernetics: or Control and Communication in the Animal and the Machine.
• (en)Norbert Wiener The Human Use of Human Beings: Cybernetics and Society.

Conferéncias Macy

• (en) Lawrence K. Frank Teleological Mechanisms in Annals of the New York Academy of Sciences vol50 1948 p.189-277 en linha.
• (en) Heinz von Foerster, Margaret Mead e Hans Lukas Teuber: Cybernetics, Circular Causal and Feedback Mechanisms in Biological and Social Systems, s/tit Transactions of the Sixth Conference, March 24-25, 1949, New York, N.Y., ed:Josiah Macy, Jr. Foundation, in actes de la 6a « conferéncia Macy » 1950, 209p.
• (en)Heinz von Foerster, Margaret Mead e Hans Lukas Teuber: Cybernetics, Circular Causal and Feedback Mechanisms in Biological and Social Systems S/t Transactions of the Seventh Conference, March 23-24, 1950, Nòva York, ed: Josiah Macy, Jr. Foundation in actes de la 7a « conferéncia Macy » 1951 251p.
• (en) Heinz von Foerster, Margaret Mead e Hans Lukas Teuber: Cybernetics, Circular Causal and Feedback Mechanisms in Biological and Social Systems S/t Transactions of the Eight Conference, March 15-16, 1951, Nòva York, N.Y. ed Josiah Macy, Jr. Foundation in actes de la 8a « conferéncia Macy » 1952 240p.
• (en) Heinz von Foerster, Margaret Mead e Hans Lukas Teuber: Cybernetics, Circular Causal and Feedback Mechanisms in Biological and Social Systems S/T Transactions of the Ninth Conference, March 20-21, 1952, Nòva York, N.Y. ed:Josiah Macy, Jr. Foundation in actes de la 9a « conferéncia Macy »|année = 1953|pages totales = 184|oclc = 2403472}}.
• (en) Heinz von Foerster, Margaret Mead e Hans Lukas Teuber: Cybernetics, Circular Causal and Feedback Mechanisms in Biological and Social Systems S/T Transactions of the Tenth Conference, April 22,23, and 24, 1953, Princeton, N.J. ed:Josiah Macy, Jr. Foundation in actes de la 10a « conferéncia Macy » 1955 100p.
• (en) Lloyd A. Jeffress Cerebral Mechanisms in Behavior S/T The Hixon Symposium ed:John Wiley & Sons in actes du « symposium Hixon » del 20 de setembre de 1948 organizat pel California Institute of Technology 1951 311p.
• (en)(de) Claus Pias The Macy-Conferences 1946-1953 vol1 Transactions ed:Diaphanes 2003 736p isbn 978-3-935300-35-3 en linha.

Fonts segondaras

Òbras istoricas

• (fr)Cahiers du CREA : Histoires de cybernétique, n^o 7, novembre de 1985, 285p. (ISSN 0984-5100) [en linha.
• (fr)Cahiers du CREA : Généalogies de l'auto-organisation, n^o 8, novembre de 1985, 297p. (ISSN 0984-5100) [an linha.
• (fr) Jean-Pierre Dupuy Aux origines des sciences cognitives ed:La Découverte col:Poche Sciences humaines et sociales 2005 (1994 1a) 196p isbn = 978-2-7071-4775-2 en linha.
• (en) Steve Joshua Heims Constructing a Social Science for Postwar America S/T The Cybernetics Group 1946-1953 ed:MIT Press 1993 (1991 1a) 334p isbn = 0-262-58123-X.
• (fr) Ronan Le Roux L'impossible constitution d'une théorie générale des machines ? S/T La cybernétique dans la France des années cinquante in Revue de synthèse vol130 n°1 Les machines : Objets de connaissance 2009 p5-36 isbn 978-2-287-99273-5 https://web.archive.org/web/20140714144553/http://hal.archives-ouvertes.fr/docs/00/47/84/59/PDF/PEER_stage2_10.1007%252Fs11873-009-0070-y.pdf.
• Ronan Le Roux (dir. Éric Brian), La cybernétique en France (1948-1970) : Contribution à l'étude de la circulation interdisciplinaire des modèles et des instruments conceptuels et cognitifs, EHESS (tèsi de doctorat en istòria e civilizacions), 2010, 558 p.[enlinha].
• (fr) Jérôme Segal pref. Antoine Danchin: Le Zéro et le Un S/T Histoire de la notion scientifique d'information au 20e siècle ed:Syllepse 2003 890p isbn 2-84797-046-0 en linha.
• (fr) Mathieu Triclot Le moment cybernétique S/T La constitution de la notion d'information ed:Champ Vallon coll:Milieux 2008 422p isbn 978-2-87673-484-5 en linha.

Recepcions de la cibernetica

• (fr) Philippe Breton L'utopie de la communication S/T Le mythe du « village planétaire » ed: La Découverte coll:Poche Essais 2004 (1992 1A) 171p isbn = 2-7071-4418-5 en linha.
• (fr) Aurel David pref. Louis Couffignal: La cybernétique et l'humain ed:Gallimard, coll:Idées 1965 184p bnf 32975321.
• (fr) Louis de Broglie Sens philosophique et portée pratique de la cybernétique in Structure et évolution des techniques n°35-36 1954 p.47-57.
• (fr) Pierre de Latil La pensée artificielle S/T Introduction à la cybernétique, ed:Gallimard, coll: L'Avenir de la science 1953 332p bnf 32352392.
• (fr) Michel Faucheu: Norbert Wiener, le Golem et la cybernétique S/T Éléments de fantastique technologique ed: Éditions du Sandre 2008 188p isbn 978-2-914958-97-4
• (fr) Céline Lafontaine L'empire cybernétique S/T Des machines à penser à la pensée machine ed:Seuil 2004 235p isbn 2-02-056170-0.
• (fr) Seymour Papert, « Épistémologie de la cybernétique », dans Jean Piaget (dir.), Logique et connaissance scientifique, Gallimard, coll. « Encyclopédie de la Pléiade » (n^o 22),‎ 1967 (ISBN 2-07-010413-3, en linha), p. 822-840.
• (fr) Raymond Ruyer La cybernétique et l'origine de l'information ed: Flammarion 1968 (1954 1a) 253p.

Films documentaris

• Jean-Marie Piquint (réal.), La cybernétique, service cinématographique du ministère de l'Éducation nationale (Belgique), 1964, 35 mm, 27 minutes [en linha].
• Jean Royer (réal.) et Jacques Bloch-Morange (itw), « Albert Ducrocq : la cybernétique », 1^re partie, La page des sciences, Radiodiffusion-télévision française, 14 décembre 1961, 10 minutes 27 secondes [en linha].
• Jean Royer (réal.) et Jacques Bloch-Morange (itw), « Albert Ducrocq : la cybernétique », 2^e partie, La page des sciences, Radiodiffusion-télévision française, 21 décembre 1961, 9 minutes 43 secondes [en linha].

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Cibercultura
• Ciberespaci
• Ciberterrorisme
• Pedagogia cibernetica
• Revolucion numerica
• Robòt
• Robotica

Ligams extèrnes

• Norbert Wiener ou les déboires d'une pensée subversive, Guy Lacroix
• Principia Cybernetica Web
• Paul Mengal Cybernétique, histoire d'un mot in Res Publica n° 18
• Sonia Bressler, La cinétique cybernétique in Res Publica n° 18
• L'ère du cyber in Res Publica n° 18 (épuisé)
• Descartes et la cybernétique in Alliage n° 28, 1996
• Liste de termes et de définitions