Loís XIV de França

Loís XIV (Saint-Germain-en-Laye, 5 de setembre de 1638 – Versalhas, 1 de seteme de 1715), tanben conegut coma lo Rei Soleu (var. Rei Solelh, Rei Só), foguèt rèi de França e de Navarra de 1643 a 1715. Fiu e successor de Loís XIII, foguèt remplaçat per Loís XV e un conseu de regéncia.

Loís XIV de França
Jacint Rigau-Ros i Serra (1701), S.M. Loís XIV en abits reiaus.
Rèi de França e de Navarra
14 de mai de 1643  – 1r de setembre de 1715
Coronament	Catedrala de Reims, 7 de junh de 1643
Predecessor	Loís XIII
Successor	Loís XV
Autres títols	Coprince d'Andòrra Còmte de Barcelona Daufin de França
Religion	Catolicisme
Dinastia	Borbons
Paire	Loís XIII
Maire	Anna d'Àustria
Conjunt	Maria Teresa d'Àustria Françoise d'Aubigné (morg.)
Enfants	Loís Anna Elisabèt Maria Anna Maria Teresa Felip Carles Loís Francés
Signatura

A partir de l'òbra realizada per son paire, per lo cardinau Richelieu e per lo cardinau Mazarin, Loís XIV renfòrçèt l'autoritat reiala per una centralizacion mai granda, l'intervencion dirècta de l'Estat per desvolopar l'economia e una lucha lònga còntra la papautat e lei minoritats religiosas (revocacion de l'edicte de Nantes en 1685) per unificar la religion dau reiaume e prendre lo contraròtle de la Glèisa francesa. Lo rèi aguèt tanben una politica importanta de promocion e de proteccion deis arts e ordonèt la bastida d'unei monuments coma lo Palais de Versalhas. Pasmens, la caracteristica politica de son rèine foguèt sa politica estrangiera agressiva qu'entraïnèt una tièra de conflictes permetent d'agrandir lo reiaume de divèrsei províncias coma Franca Comtat o Alsàcia mai causant de dificultats financieras grandas.

Naissança, jovença e educacion

Naissança

Representacion d'Ana d'Àustria e de Loís XIV enfant.

Fiu de Loís XIII e d'Ana d'Àustria, Loís XIV es l'eiretier de divèrsei maridatges entre lei dinastias pus poderosas d'Euròpa entre Borbons e Hamsborg per sei parents e lei Borbons, lei Medicis e lei Hamsborg per sei grands. A sa naissança, èra donc Daufin de Daufinat e Premier fiu de França. Son nom complèt èra Loís-Dieudonné car après d'annadas de relacions marridas entre sei parents, sa naissança foguèt una sospresa e foguèt considerada coma un miracle.

Doas annadas après Loís-Dieudonné, nasquèt son fraire Felipe que venguèt duc d'Anjau puei duc d'Orleans après la mòrt de Gaston d'Orleans fraire de Loís XIII. Aquelei doas naissanças permetèron d'alunchar aqueu darrier, ja implicats dins un nombre grand de complòts còntra Loís XIII e Richelieu, dau tròne de Francés.

Educacion

A la mòrt de Loís XIII, Ana d'Àustria venguèt regenta dau Reiaume de França e aprofichèt l'occasion per quitar lo Lovre per s'installar au Palais Cardinau. En març de 1646, lo cardinau Mazarin, ministre principau de la Regéncia, foguèt cargat oficialament de l'educacion de Loís XIV e de son fraire. Pasmens, maugrat leis esfòrç de divèrsei de professors per li faire seguir de cors de latin, de matematicas, d'italian, d'istòria e de dessenh, foguèt pas un escolan fòrça trabalhaire. En revènge, foguèt sensible au caractèr colleccionaire de Mazarin e s'interessèt fòrtament a la pintura, a l'arquitectura, a la musica e subretot a la dança.

D'autra part, la jovença de Loís XIV foguèt tanben per la guèrra civila de la Fronda de 1648 a 1653. Opausèt Ana d'Àustria e Mazarin ai revòutas dei Parlaments puei dei Grands dau reiaume que contestèron l'autoritat reiala. En 1648, lo rèi deguèt abandonar París dos còps per defugir de complòts dei revòutats. En 1651, capitèt pas de sortir de la vila e foguèt un temps presonier au Lovre. Perdiguèt tanben lo contraròtle de la capitala unei còps e l'armada reiala faguèt lo sètge de París en 1650 e 1652.

Personalitat e descendència

Retrach de Louise de la Vallière en 1667.

Retrach de la marquesa de Maintenon en 1694.

Loís XIV se mariguèt un premier còp en 1660 ambé Maria Teresa d'Àustria e aguèt sièis enfants. Solament l'ainat, Loís, subrevisquèt fins a l'edat adulte. Lo rèi demorèt pas fidèu lòngtemps a sa frema e aguèt un nombre fòrça importanta de mestrejas e de favoritas. I aguèt uneis enfants que certanei foguèron legitimats dins lo corrent dau rèine. Lei principalas foguèron Louise de La Vallière, la marquesa de Montespan e la marquesa de Maintenon. Aquela esposèt en secrèt lo rèi en 1683 après la mòrt de la rèina Maria Teresa.

La descendència dau rèi es donc fòrça importanta. Ambé Maria Teresa :

• Loís de França, Grand Daufin de França (1661-1711).
• Ana-Elisabeta de França (1662).
• Maria-Ana de França (1664).
• Maria-Teresa de França (1667-1672).
• Felip-Carles de França, duc d'Anjau (1668-1671).
• Loís-Francés de França, duc d'Anjau (1672).

La consanguinitat granda entre lo rèi e la rèina es probablament la causa dau taus de mortalitat important d'aqueleis enfants. Ambé Louise de la Vallière, Loís XIV aguèt quatre enfants legitimats :

• Carles (1663-1672).
• Felip (1665-1666).
• Maria-Ana, madamisèla de Blois (1666-1739) qu'esposèt lo prince de Conti.
• Loís, còmte de Vermandois (1667-1683).

Sept enfants suplementaris foguèron legitimitats de la relacion ambé la marquesa de Montespan :

• Loïsa-Francesca (1669-1672).
• Loís-August, duc dau Maine (1670-1736).
• Loís Cesar, còmte dau Vexin (1672-1683).
• Loïsa-Francesca, madamisèla de Nantes (1673-1743) qu'esposèt lo duc de Borbon.
• Loïsa-Maria, madamisèla de Tours (1674-1681).
• Francés-Maria, madamisèla de Blois (1677-1749), qu'esposèt Felipe d'Orleans.
• Loís-Alexandre, còmte de Tolosa (1678-1737).

En fòra de sei relacions legitimas o illegitimas, lo rèi èra passionat de dança, d'espectacles, de jòc de pauma, de caça e d'equitacion. Teniá una resisténcia fisica e morala granda e foguèt capable de caçar fins ai darriereis annadas de sa vida. Aquò li permetèt tanben de subreviure a divèrsei malautiás car sa santat foguèt paradoxalament totjorn relativament fragila.

Contèxte generau de son rèine

Accession au poder

Representacion dau cardinau Richelieu pendent la sètge de La Rochèla en 1627-1628.

Segon lei lèis de la monarquia francesa, Loís XIV venguèt rèi a la mòrt de son paire en 1643. Dins aquò, en causa de sa jovença, una regéncia foguèt exercida per sa maire Ana d'Àustria fins a la proclamacion de la majoritat dau rèi lo 7 de setembre de 1651. Lo sacre oficiau dau rèi se debanèt lo 7 de junh de 1654 a Reims. Pasmens, durant aqueleis annadas, lo rèi laissèt la direccion deis afaires regardant la gestion dau reiaume au cardinau Mazarin. Es solament après la mòrt d'aqueu darrier en 1661 que Loís XIV decidiguèt de s'ocupar dirèctament de la direccion de França.

Lo renfòrçament de l'autoritat reiala

Batalha de Lens que marquèt en 1648 la victòria finala de França dins la Guèrra de Trenta Ans.

Leis annadas avans l'accession au poder de Loís XIV foguèron caracterizadas per la demenicion dau poder e de l'influéncia deis institucions e dei classas socialas apreravans capablas de limitar l'autoritat reiala. Ansin, la guèrra civila de la Fronda s'acabèt per la desfacha militara dei fòrças mobilizadas per lei parlaments de províncias, magerament aqueu de París, puei per l'aristocràcia granda coma lo prince de Condé. Lei consequéncias politicas foguèron importantas. D'en premier, lei parlaments qu'avián assaiat d'obtenir un poder similar au Parlament d'Anglatèrra foguèron definitivament limitats au ròtle de chambras d'enregistrament dei decisions reialas. En segond, la noblesa perdiguèt sei capacitats militaras de s'opausar au rèi francés. Après l'eliminacion dei fòrças protestantas a la fin deis annadas 1630 per Richelieu e Loís XIII, lo poder militar reiau aguèt donc plus de rivaus importants dins lo reiaume.

Lo renfòrçament de la poissança internacionala francesa

Lo rèine de Loís XIII e l'òbra dau cardinau Richelieu veguèt lo renfòrçament de la poissança de França qu'èra venguda la premiera poissança continentala. D'en premier, Richelieu aviá reorganizat lei fòrças armadas permetent magerament lo desvolopament d'una marina eficaça e lo mantenement de tropas terrèstras importantas. A la fin deis annadas 1620, lo poder centrau capitèt donc de vencre lei Protestants francés qu'avián lo drech d'entretenir una armada e de forteressas pròprias au sen dau reiaume dempuei l'edicte de Nantes formant dins certanei regions un ret d'institucions parallèlas au poder reiau. Puei, pendent leis annadas 1630 e 1640, França aviá participat ambé succès a la Guèrra de Trenta Ans permetent d'eliminar definitivament la menaça d'una unificacion de l'Empèri Roman Germanic sota lo contraròtle d'un poder centrau fòrt. Dins lo corrent d'aquelei combats, França capitèt de vencre unei còps lei tropas espanhòulas mostrant lo declin de l'empèri Hamsborg qu'èra la poissança europèa majora dempuei Carles Quint.

Politica

Lo renfòrçament de l'absolutisme

A partir de l'òbra realizada per Loís XIII, Richelieu e Mazarin, Loís XIV poguèt renfòrçar tornarmai l'autoritat reiala qu'agantèt un nivèu alora sensa equivalent dins l'istòria francesa. Tre lo mòrt de Mazarin, decidiguèt de contraròtlar l'ensems dei decisions politicas regardant l'avenidor dau reiaume e eliminèt rapidàment sei rivaus coma lo Subreintendent Nicolas Fouquet. En 1673, lo rèi capitèt de redurre lo ròtle dei parlaments provinciaus que perdiguèron lo drech de faire d'observacions sus lei decisions legislativas reialas avans l'enregistrament deis edictes, ço que permetèt de lei morralhar durant tot lo rèsta de son rèine. Ansin, Loís XIV poguèt reinar sensa limitacion importantas fins a sa mòrt.

Reformas principalas de l'administracion

Retrach de Colbert, ministre principau de Loís XIV.

La premiera partida dau rèine veguèt l'adopcion e l'aplicacion de divèrsei reformas de l'administracion francesa. D'en premier, la preocupacion principala dau govèrn venguèt lei finanças dau reiaume en plaça dei questions de justícia. Pendent lo rèine, la foncion reiala va evolucionar dau modèl dau « rèi rendent justícia » au modèl dau « rèi cap de l'administracion ». Per aquò, la fiscalitat foguèt reformada magerament sota la direccion dau ministre Colbert e de còdes foguèron adoptats per fixar e definir la lèi coma lo Còde Loís en 1667, lo Còde criminau en 1670 o l'Ordenança de comèrci en 1673.

En fòra de l'impòst e de son pagament, l'autra reforma principala dau rèine de Loís XIV regardèt l'organizacion de la policía en 1667 sota lo contraròtle d'un protegit de Colbert dich La Reynie. Aqueu darrier va reorganizar e reünir lei servicis diferents cargats de la seguritat e luchar còntra la criminalitat parisenca qu'èra vengut un problema grèu per un rèi qu'aviá alora pas encara acomençat la bastida dau palais de Versalhas. A sa mòrt en 1697, son òbra foguèt contuniada per son successor, lo marquis d'Argenson, e va permetre de melhorar pauc a pauc la seguritat dins la capitala.

Politica estrangiera

Loís XIV assaièt d'afirmar la poissança de son reiaume sus lo teatre europèu. Per aquò, va utilizar activament la diplomàcia tradicionala (ambaissada, tractats, alianças, maridatges dinastics, sostèn ais opausants de seis enemics...) e entraïnar divèrsei guèrras. D'en premier, son estrategia èra similara a aquela de sei predecessors dempuei Francés Ièr per rompre l'enceuclament de França per lei territòris Habsborg. Puei, durant lei darriers decennis de son rèine, va aprofichar la succession d'Espanha per plaçar un Borbon a la tèsta d'aqueu país e unificar, sensa succès, lei dos país. A sa mòrt en 1715, França èra totjorn la poissança dominanta d'Euròpa e una branca dei Borbons èra installada en Espanha. Pasmens, lo reiaume deviá luchar còntra la rivalitat novèla d'Anglatèrra e d'Àustria.

La lucha còntra lei Habsborg (1643-1672)

Durant lo premier periòde dau rèine, Mazarin e Loís XIV contunièron la politica francesa tradicionala per rompre l'enceuclament Habsborg. Per aquò, França concluguèt d'alianças ambé leis estats protestants e menèt una tièra de guèrras còntra la dinastia Habsborg. Aqueu conflicte se debanèt en quatre fasas principalas. Au començament dau rèine, França sostenguèt dirèctament lei poissanças protestantas durant lei darriereis annadas de la Guèrra de Trenta Ans que s'acabèt en 1648 per lei tractats de Westfàlia. Aquelei darriers foguèron un succès major per França car cada territòri de l'Empèri Roman Germanic obtenguèt una autonòmia fòrça importanta rendent impossible lo projècte Habsborg d'unificar l'Empèri sota la direccion d'un poder centrau poderós. Puei, pendent la Fronda, Espanha sostenguèt la revòuta dau prince de Condé que foguèt finalament vencuda. En 1659, de victòrias francesas e una aliança ambé lei puritans anglés impausèron a Espanha la signatura dau tractat dei Pirenèus entraïnant l'annexion dau nòrd de Catalhona per França. Enfin, en 1665, lei Francés aprofichèron lei dificultats espanhòulas au Portugal per atacar e conquistar unei vilas frontalieras de Flandra.

L'isolament (1672-1697)

A partir de 1672, sota l'influéncia de son Secretari a la Guèrra Louvois, Loís XIV abandonèt l'aliança protestanta e acomencèt una politica mai agressiva per conquistar lo « prat carrat » francés meme s'aquela politica isolèt diplomaticament lo país. Pasmens, la poissança militara li permetèt de luchar victoriosament còntra l'ensems d'Euròpa e d'annexar Franca Comtat en 1678 e Alsàcia en 1697 dins lo corrent dei guèrras d'Olanda (1672-1678), de Reünion (1683-1684) e de la liga d'Augsborg (1688-1697).

La succession d'Espanha (1697-1715)

Representacion de la batalha de Denain pendent la Guèrra de Succession d'Espanha.

Article detalhat: Guèrra de Succession d'Espanha.

La politica estrangiera de la fin dau rèine foguèt marcada per la question de la succession d'Espanha que son felen Felipe èra l'eiretier. Pasmens, en causa de la poissança d'un reiaume unificat de França e d'Espanha, lo rèsta d'Euròpa s'i opausèt e se debanèt una guèrra murtriera e acarnada entre França, ajudada per Espanha, Bavièra e Colonha e lo rèsta d'Euròpa. Fòrça indecisa, lo conflicte s'acabèt en 1713 per una patz de compromés. Felipe V gardèt la corona espanhòula mai deguèt abandonar sei drechs sus la succession francesa permetent d'empachar l'unificacion de França e d'Espanha. La guèrra veguèt tanben lo premier afebliment de França que foguèt pas totalament capabla de s'impausar còntra Àustria e lo Reiaume Unit e perdiguèt quauquei territòris de lòng de sa frontiera nòrd.

Politica economica

La politica economica de Loís XIV foguèt fòrtament marcada per lei despensas militaras. Lei ministres, magerament Colbert, assaièron donc d'aumentar regularament lei revenguts de l'Estat per una aumentacion e un melhorament dau pagament de l'impòst e per un desvolopament de la produccion industriala per crear d'excedents comerciaus. Ansin, renforcèt la politica mercantilista de França per la creacion de manufacturas, la creacion d'ajudas d'estat per l'exportacion, l'invitacion d'artesans estrangiers qualificats dins lo reiaume, la bastida d'infrastructuras per facilitar lei cambis comerciaus, lo melhorament dei pòrts e de la marina, lo desvolopament de l'empèri coloniau e la creacion de companhiá de comèrci per favorizar lo comèrci coloniau, magerament lo comèrci triangular, aqueu ambé leis Índias e aqueu ambé lei regions orientalas de Mediterranèa.

Dins aquò, après la mòrt de Colbert e de son fiu que li succediguèt, la gestion economica dau reiaume se degalhèt e lei finanças conoguèron regularament de deficits importants en causa de l'aumentacion dau còst dei guèrras. A la mòrt de Loís XIV, la situacion financiera èra donc fòrça malaisada e lei revenguts dei doas annadas seguentas èran ja despensats.

Politica religiosa

La presa de contraròtle de la Glèisa francesa

Lo rèine de Loís XIV foguèt caracterizat per una politica que son objectiu èra d'afirmar la supremàcia dau poder reiau sus lo clergat francés. De mai, lo rèi voliá tanben unificar e sometre lei cresenças de sa noblesa. Lei basas d'aquela politica foguèron d'inspiracion galicana. Tre 1660, anoncièt donc son intencion de luchar còntra lo corrent jansenista. En 1664, decidiguèt de dissòuvre lei congregacions secrètas coma la Companhiá dau Sant Sacrament dau partit devòt de la Cors. Enfin, afirmèt sei drechs sus lei possessions dau clergat francés en fàcia de la papautat durant l'afaire de la regala.

A partir de 1672 e de la rompedura de l'aliança ambé lei protestants, Loís XIV deguèt s'apielar sus lo partit catolic francés e sa Glèisa. Ansin, s'abandonèt pas lo principi dei reformas precedentas, sa posicion venguèt mai moderada. Pasmens, lei relacions malaisadas ambé lo papa e una rompedura novèla en causa deis afaires estrangiers francés e dau sostèn dau papa ai Habsborg va entraïnar l'emergéncia dau partit devòt favorizant lo gallicanisme.

A partir de la mitat deis annadas 1680, la question de la succession espanhòula entraïnèt un raprochament diplomatic ambé lo papa e la declaracion d'independéncia galicana foguèt retirada en 1693. Pasmens, durant la guèrra , lei desfachas francesas entraïnèron l'aparicion de menaças sus lei territòris de la papautat e lo papa Clement XI cambièt d'alianças. Après lo redreiçament militar de França, Loís XIV decidiguèt donc de cambiar a son torn de politica e fòrcèt lo papa d'acceptar la reconaissança d'un galicanisme estrict que son enregistrament foguèt impausat au Parlament de París. Dins aquò, a la mòrt dau rèi, totei lei questions regardant lo partiment de l'autoritat entre lei poders reiaus e papaus èran pas regladas.

La repression dei minoritats religiosas

Edicte de Fontainebleau (1685) marcant la revocacion de l'edicte de Nantes.

La repression dei minoritats religiosas protestantas e jusievas foguèt la segonda caracteristica de la politica religiosa de Loís XIV. La premiera foguèt la principala. Acomencèt rapidàment après la presa de poder de Loís que voliá eliminar lo camp protestant de França. Exigiguèt la conversion dei nobles non catolics e prenguèt pauc a pauc de mesuras per demenir lei libertats religiosas e economicas dei protestants. Aquò permetèt de suprimir lei caps dau partit protestant francés e d'utilizar la repression militara a partir de 1679 per obtenir de conversions. Enfin, en 1685, lei protestants poguèron pas s'opausar a la revocacion de l'Edicte de Nantes e deguèron siá se convertir au catolicisme siá quitar lo reiaume.

Regardant la minoritat jusieva, Loís foguèt inicialament mens ostil ai Jusieus que sei precedessors gràcias a l'influéncia de Colbert. De mai, la minoritat jusieva èra situada dins de territòris conquists après la Guèrra de Trenta Ans coma Lorena o lo relarg de Bordèu. L'edicte d'expulsion dei Jusieus de 1394 foguèt pas aplicat e lei communautats poguèron aprofichar una patz relativa. Pasmens, coma per lei protestants, leis annadas 1680 veguèron divèrsei cambiaments e un retorn de persecucions mai o mens importantas coma l'expulsion deis Antilhas entre 1683 e 1685.

Politica culturala

Palais de Versalhas.

Après l'arrestacion de Nicolas Fouquet, Loís decidiguèt d'imitar sa vida fastuosa. Adoptèt una politica de despensas importantas per lo desvolopament e lo melhorament dei palais reiaus e deis arts de la Cors. Ansin, lo rèi foguèt lo mecènas d'artistas coma l'escriban Molière, lo musician Jean-Baptiste Lully o lo jardinier André Le Nôtre. De mai, prenguèt lo contraròtle de l'Acadèmia Francesa e ne'n venguèt lo « protector » oficiau. Dins aquelei condicions favorablas, divèrsei caps d'òbras foguèron escrichs o realizats sota lo rèine de Loís XIV coma lo teatre de Molière o de Racine, la poesia de La Fontaine o la musica de Lully

En fòra d'aquela politica de promoccion artistica, lo rèi apliquèt tanben una politica de bastida. La pus coneguda es aquela dau palais de Versalhas acomençada en 1664. Dos autrei palais foguèron tanben bastits o restauracion a Marly e Saint-Germain. Pasmens, de trabalhs foguèron tanben realizats dins la capitala e d'autrei vilas majoras de França coma Lilles, Besançon o Belfort. Dins París, lei monuments principaus foguèron la restauracion dau palais dei Tuileries, lo pònt Reiau, l'observatòri, lei Aliscamps, l'Ostau deis Invalids, la plaça Vendôme, la plaça dei Victòrias e dos arcs de trionf. Enfin, per melhorar lei comunicacions, acomencèt unei trabalhs per bastir d'axes de comunicacion coma lo canau dau miegjorn en 1681.

Fin de vida

Lei darriereis annadas de la vida dau rèi foguèron ensornidas per lei problemas de succesion e sa santat degradada. En 1711, son fiu Loís de França moriguèt a 49 ans. L'annada seguenta, foguèt lo fiu ainat d'aqueu darrier, duc de Borgonha e daufin novèu, que moriguèt a son torn a 29 ansen causa d'una epidemia de senepion. Enfin, lei dos premiers fius dau duc de Borgonha èran ja mòrts e, finalament, foguèt son tresen fiu que venguèt l'eiretier dau tròne e lo futur Loís XV.

Durant lo mes d'aost de 1715, lo rèi foguèt victima de la gangrena e son agonia s'acabèt solament lo 1^en de setembre de 1715 après una evolucion lenta. Assaièt d'instaurar un govèrn de regéncia per limitar lo poder de Felipe d'Orleans dins son testament. Pasmens, tre lo 4 de setembre, Felipe capitèt d'obtenir l'annulacion d'aquelei disposicions per lo Parlament de París en cambi d'una restauracion dau drech d'observacions dei parlaments provinciaus suprimit per Loís XIV en 1673. Son còrs foguèt enterrats lo 9 de setembre de 1715 dins la Basilica de Sant-Denís. La ceremonia se debanèt de nuech per evitar de celebracions la mòrt per la fòga.

Consequéncias de son rèine

L'instauracion de l'absolutisme

La concentracion dei poders dins lei mans dau rèi agantèt un ponch sensa precedent sota lo rèine de Loís XIV donant un aspèct novèu dich absolutisme reiau a la monarquia francesa. Va demorar fins a la fin dau Regime Ancian en 1789 e se caracterizar per de mecanismes de presa de decision limitats au rèi e a un grop restrenh de ministres e de conselhiers. L'influéncia dei contrapoders principaus demorèt relativament limitada car la noblesa aviá perdut son poder militar a l'eissida de la Fronda e lei decisions dei parlaments podián èstre contornejadas per lo rèi.

Lo renfòrçament de la centralizacion de l'Estat

Lo renfòrçament de la centralizacion de l'Estat foguèt una consequéncia de l'instauracion de l'absolutisme reiau. D'efèct, l'òbra administrativa dau govèrn de Loís XIV permetèt d'unificar una partida dei lèis francesas e l'utilizacion dei mejans de l'Estat per favorizar certanei domenis economics permetèron de'n aumentar l'influéncia. La situacion foguèt similara dins leis afaires militars e religiós. Dins lo premier cas, la demenicion importanta dei tropas dei senhors vassaus e la reorganizacion de l'armada permetèt de crear una estructura mai somesa au rèi. Per exemple, d'escòlas militaras foguèron creadas e certanei pòste d'oficiers èran d'ara endavant atribuit dirèctament per lo rèi e non per la crompa d'una carga. Dins lo domeni religiós, maugrat de divisions e d'oposicions entraïnadas per la querèla lònga entre Loís XIV e la papautat permetèt de formar una Glèisa mai nacionala.

Lo desvolopament economic

Maugrat lo còst creissent dei despensas militaras, lei destruccions e la pauretat causadas per lei combats e lei taxacions, lo periòde de Loís XIV veguèt un desvolopament economic important ambé la creacion de divèrsei sites de produccion e l'aquisicion de tecnologias estrangieras. La prioritat foguèt donada a l'indústria per Colbert que permetèt a França de s'equipar d'una indústria modèrna e productiva. Per exemple, dins lo domeni dau textil que produguèt de lançòu famós dins lei regions de Rouen, Roubaix o Tourcoing. La produccion e la transformacion de canebe per la construccion navala venguèt tanben un sector important. La metallurgia conoguèt egalament un desvolopament important per sostenir lo devolopament economic e l'esfòrç militar. Per exemple, en 1643, l'artilhariá francesa desplegada pendent la batalha de Rocroi teniá 14 canons. En 1709, durant la batalha de Malplaquet, ne'n alinhava un centenau e de desenaus d'unitats de la flòta tenián entre 30 e 120 canons. Enfin, darrier exemple, lo domeni de la veirariá ambé la creacion de la manufactura dei Gobelins. La segonda realizacion, que va permetre d'assegurar la prosperitat dau país e son redreiçament rapide pendent lei periòdes de patz, foguèt lo desvolopament d'una flòta de comèrci importanta favorizant un flux de cambis importants ambé China e America. Lei pòrts de Nantes e de Marselha i conoguèron una creissença importanta.

L'agrandiment dau territòri francés

Conquistas dau rèine de Loís XIV.

La politica de guèrra de conquista de Loís XIV permetèt d'agrandir lo reiaume d'unei províncias :

• lo sud d'Alsàcia per lo tractat de Vestfàlia en 1648.
• lo nòrd de Catalonha e una partida d'Artois per lo tractat dei Pirenèus en 1659.
• lei vilas de Lille e Dunkerque en 1668.
• Franca Comtat e quauquei territòris de Flandra en 1679.
• lo centre e lo nòrd d'Alsàcia en 1697.
• la vila de Barcilona de Provença en 1713.

La construccion d'un patrimòni culturau major

A la mòrt de Loís XIV, França èra venguda la premiera poissança culturala d'Euròpa. Lei caracteristicas majoras d'aquela dominacion foguèron la predominància de la literatura e de l'arquitectura francesas e l'influéncia fòrta de seis autrei formas d'arts coma la musica. Lo francés venguèt la lenga deis elèits europèas fins au començament dau sègle XX e l'estil dau poder francés foguèt copiat per la màger part dei princes europèus.

Bibliografia

•  {{{títol}}}. ISBN 978-2-87747-772-7. 
•  {{{títol}}}. 
•  {{{títol}}}. Gisserot. 

Nòtas e referéncias

Precedit per Loís XIII

Rei de França e de Navarra

Seguit per Loís XV