Cristianisme

Lo cristianisme es una religion monoteïsta fondada sus leis ensenhaments e la vida de Jèsus de Nazaret presentada dins lo Nòu Testament. Apareguda en Orient Mejan durant la premiera mitat dau sègle I apC, es una religion de sauvament etèrne que considèra Jèsus de Nazaret coma lo messia anonciat per lei profètas de l'Ancian Testament. Se difusèt dins l'Empèri Roman per ne'n venir la religion oficiala au sègle IV apC. A l'iniciativa deis emperaires de Constantinòble, conoguèt una estructuracion malaisada que menèt a un ensemble d'esquismas a l'origina de la formacion dau catolicisme, de l'ortodoxia e dau protestantisme que son lei tres brancas principalas dau cristianisme modèrne. En parallèl, gràcias a la colonizacion, foguèt propagat en America, en Africa e en Oceania.

La crotz, simbòl dau cristianisme.

Uei, lo cristianisme es la premiera religion mondiala amb aperaquí 2,4 miliards de fidèus. Lo catolicisme (1,3 miliards de fidèus) n'es lo corrent principau davant lo protestantisme (800 milions) e l'ortodoxia (280 milions). Leis autrei corrents son fòrça minoritaris ò dispareguts.

Istòria

L'aparicion dau cristianisme

Lo movement messianic judieu

Article detalhat: Judaïsme.

L'aparicion dau cristianisme s'inscriu dins la pensada dau movement messianic e apocaliptic judieu aparegut vèrs la fin dau sègle III avC. D'efiech, après la pèrda de son independéncia, leis Ebrieus conoguèron una crisi marcada per l'emergéncia de corrents religiós novèus. Una partida s'organizèt per aprofichar lo declin dei Seleucids e formar lo Reiaume Asmonèu dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle II avC. D'inspiracion ellenic, aquel estat restaurèt l'independéncia dau pòble ebrieu mai mau contentèt lei conservators religiós. De mai, intrèt rapidament dins l'esfèra d'influéncia de Roma que l'annexèt en 37 avC. Maugrat de concessions importantas, coma l'exempcion de servici militar ò lo mantenement deis elèits locaus, la preséncia romana foguèt pas acceptada entraïnant de violéncias recurrentas e quauquei revòutas generalas durament reprimidas (destruccion dau Temple en 70 apC).

Aqueu contèxte favorizèt l'emergéncia de corrents religiós portaire d'una vision critica deis elèits judieus dau periòde. Interpretant lo declin e lei desfachas deis Ebrieus coma de signes divins, desvolopèron de teologias anonciant la venguda dau messia, lo darrier profèta cargat de revelar la version definitiva de la lèi de Dieu. Ansin, plusors caps religiós ò militars foguèron considerats coma aqueu messia. Aqueu fenomèn durèt au mens fins au sègle II apC e foguèt la basa de divèrsei sèctas ò insureccions. Per exemple, foguèt lo cas de Joan lo Baptista que fondèt una pichona comunautat basada sus lo batejament, un rituau permetent de sauvar l'arma dau fidèu. Remplaçant lei sacrificis au Temple, aquela practica foguèt condamnada e Joan lo Baptista executat en 28 ò en 29 apC. Lo fondator dau cristianisme, Jèsus de Nazaret, fasiá donc partida d'un ensemble intellectuau e teologic ben establit. Pasmens, a la diferéncia deis autrei messias, capitèt de bastir un movement solid susceptible de se difusar.

Jèsus de Nazaret

Representacion de la crucifixion de Jèsus realizada au sègle XVII.

Article detalhat: Jèsus de Nazaret.

Jèsus de Nazaret (7/5 avC - 30/33 apC) foguèt un reformator religiós que sembla de predicar a partir de 27 apC. Se sa vida e seis accions son ben descrichas dins leis Evangèlis, aqueleis obratges son pas de biografias mai de racòntes fondators dau cristianisme. La vida vertadiera de Jèsus es en realitat mau coneguda. Pasmens, es possible de reconstituïr una partida de son existéncia e de sa pensada. Foguèt ansin un predicator itinerant portaire d'una reforma destinada a raprochar lo fidèu de Dieu amb una vision novèla de la Lèi onte lo ròtle centrau dau Temple èra contestat. Aqueu darrier ponch foguèt a l'origina de son execucion per lei Romans que volián gardar lo sostèn dau clergat superior de la region. Dins aquò, la comunautat de sei discípols capitèt de subreviure a sa mòrt, çò que li permetèt de perseguir la definicion e la difusion de la religion novèla.

D'efiech, la pensada religiosa de Jèsus introduguèt d'idèas novèlas que venguèron rapidament fòrça popularas au sen dau pòble. Son fondament principau èra de prepausar lo sauvament etèrne de l'arma dau fidèu. Per aquò, èra necessari de viure segon lei precèptes edictats per Dieu. Pasmens, Jèsus insistiguèt sus l'amor de Dieu per sei creaturas. Segon eu, aqueu darrier permet au fidèu d'obtenir son sauvament gràcias au perdon acordat per Dieu a cada individú capable de se pentir de sei fautas. Aquela inovacion li permetèt de sedurre de populacions variadas (judieus ellenizats, paures, non judieus...) que foguèron atrachas per l'accessibilitat d'un sauvament independent de l'origina sociala ò etnica. En particular, Jèsus capitèt de raliar una partida de la comunautat de Joan lo Baptista e capitèt d'estructurar un grop que lo considerèt rapidament coma lo messia segon una mencion primitiva datant deis ans 40.

La rompedura amb lo judaïsme

L'execucion de Jèsus de Nazaret transformèt son movement e favorizèt sa difusion. D'efiech, après sa mòrt, sei discípols se reüniguèron a Jerusalèm ont anoncièron sa resureccion après la descubèrta de la dubertura de son tombèu. Aquò aumentèt l'aura dau personatge e l'ostilitat dau clergat judieu. Rapidament menaçats, lei discípols deguèron quitar Palestina. Se retirèron dins de regions perifericas e dins la vila d'Antioquia. Son messatge i atraiguèt de judieus e de non judieus.

Aqueu periòde es una etapa importanta dau cristianisme. Premier, sei discípols i recebèron lo nom de « crestians » a partir dau mot grèc Christos que designava lo concèpte de messia. Puei, foguèt reglada la question de l'acceptacion de personas non judievas au sen de la comunautat. Aquò entraïnèt l'abandon de la màger part de la Lèi e confiermèt lo caractèr universau e non judieu de la religion novèla.

La difusion dins l'Empèri Roman

Lei premierei comunautats crestianas

Article detalhat: Cristianisme primitiu.

Lei premierei comunautats crestianas foguèron unidas per una fe comuna dins lo messatge e la resureccion de Jèsus. Pasmens, rapidament, aqueu crèire foguèt l'objècte d'interpretacions diferentas amb l'aparicion d'au mens cinc corrents distints :

• un movement que donèt una importància particulara a la preguiera, au batejament e ai repàs comun en esperant un retorn de Jèsus.
• una tendància que considerèt la vida e leis ensenhaments de Jèsus coma la basa d'una Lèi novèla. Dins la vida vidanta, sei partisans adoptèron de practicas similaras au premier movement.
• un grop centrat sus Jerusalèm considerèt Jèsus coma lo Jutge de la Fin dei Temps. Abandonèron donc sei bens per venir de predicators itinerents e assaiar de convertir un maximom de fidèus per sauvar son arma. Aguèron un ròtle important dins l'evangelizacion de Siria e de Palestina.
• lei crestians originaris dau judaïsme ellenizat donèron una gròssa importància ai simbòls de la crotz e de la resureccion. A partir d'Antioquia, mandèron de predicators en Mediterranèa Orientala.
• lo darrier corrent major es mau conegut. Foguèt probablament influenciat per l'òbra de Joan l'Evangelista e se difusèt en Asia Menora. Es benlèu a l'origina de l'introduccion de la gnòsi dins lo cristianisme.

Durant aqueu procès, divèrsei caps crestians aquistèron una influéncia importanta au sen de l'ensemble dau cristianisme. Lei pus famós son probablament Pèire, qu'aguèt un ròtle major dins la fondacion de la comunautat crestiana de Roma, e Pau de Tars que capitèt d'implantar la religion novèla dins mai d'una comunautat ellenizada.

La difusion vèrs lei vilas e lei persecucions

Durant lo sègle I avC, la propagacion dau cristianisme foguèt principalament l'òbra de predicaires itinerents e de simpatizants sedentaris e urbanizats qu'aprofichèron la Pax romana (ret de transpòrt, seguretat...) per difusar son messatge. Deguèron faciar una concurréncia intensa car d'autrei religions originàrias d'Orient prometián un sauvament etèrne a sei fidèus. Pasmens, lo cristianisme teniá d'atots per s'impausar :

• la natura publica de son anóncia que permèton a cada individú de se convertir. Aquò li permetèt de redurre pauc a pauc lei cultes reservats a un grop d'iniciats.
• lo caractèr non nacionau dau cristianisme qu'èra una inovacion importanta a una epòca onte cada pòble aviá encara un panteon pròpri cargat de lo protegir.
• la simpatia de certaneis abitants de l'Empèri per lo monoteïsme judieu.
• la qualitat morala de sei predicaires.

De mai, lo cristianisme poguèt inicialament se fisar de la proteccion dau judaïsme per leis autoritats romanas. D'efiech, per mantenir l'unitat de l'Empèri, lo poder aviá impausat lo culte de l'emperaire coma practica comuna per cada pòble. L'exception unica foguèt acordada ai judieus car èran estats, avans son annexion, un aliat de Roma. Òr, aquela lèi permetèt durant una partida importanta dau sègle I avC d'entendre son influéncia sensa se preocupar deis autoritats e sensa transformar sei crèires per i integrar l'emperaire.

Aqueu contèxte favorable evolucionèt pauc a pauc vèrs la fin dau sègle I avC quand lei diferéncias entre crestians e judieus venguèron tròp visiblas. En particular, l'exempcion dau culte imperiau li foguèt pas reconeguda. Ansin, de persecucions comencèron e prenguèron un caractèr sistematic durant lo sègle III avC. Pasmens, empediguèron pas lo desvolopament dau cristianisme que se difusèt dins de classes socialas novèlas fins a agantar l'elèit de la societat. En 313, l'emperaire Constantin ordonèt la fin dei persecucions e, a la fin dau sègle IV avC, lo cristianisme venguèt la religion oficiala de l'Empèri.

La religion oficiala de l'Empèri

Tre lo sègle II avC, lo cristianisme mostrèt de signes de division intèrna en causa de sa manca d'unitat iniciala. La consequéncia principala foguèt una multiplicacion dei corrents e deis interpretacions teologicas e, se la pression dei persecucions permetèt de mantenir units aquelei movements, la situacion cambièt après la reconneissença dau cristianisme.

Article detalhat: Premier concili de Nicèa.

D'efiech, lo poder aguèt rapidament la volontat d'unificar lei crèires e lei rites afin d'utilizar la religion novèla per renfòrçar l'Empèri. En 325, Constantin reüniguèt donc un important concili dins la vila de Nicèa. Aquò li permetèt d'afiermar son autoritat sus leis evesques, de favorizar l'adopcion dau dògma de la Trinitat per la màger part dei crestians e de condamnar lei partisans de l'arianisme. Desenant considerat coma una eresia, aqueu corrent considerava que Dieu aviá engendrat Jèsus a un instant donat, çò qu'èra pas compatible amb l'idèa d'una Trinitat etèrna. Pasmens, aquela condamnacion empachèt pas l'arianisme de demorar influent fins au sègle VIII.

Article detalhat: Concili d'Efèsa.

Lo concili d'Efèsa se debanèt en 431. S'acabèt per la condamnacion dau nectorianisme, una doctrina que considerava la coexisténcia d'una natura umana e d'una natura divina en Jèsus. Dins aquò, la màger part deis evesques se prononcièron en favor de l'union d'aquelei naturas dins un meteis ensemble. Lei partisans de Nestorius demorèron ben implantats dins certanei regions fins a la fin l'Edat Mejana e, per lo premier còp, una Glèisa (aquela de Pèrsia) chausiguèt de rompre amb la crestiantat.

Article detalhat: Concili de Calcedònia.

Lo concili de Calcedònia foguèt convocat en 451 per condamnar lo monofisisme e reglar de questions de juridiccions entre lei diferents patriarcas. Lo monofisisme èra una doctrina ben implantada en Egipte e en Siria. Considerava que lei doas naturas dau Crist, divina e umana, èran mescladas per formar un ensemble unic e perfèct. Pasmens, la màger part deis evesques demorèron en acòrdi amb lo diafisisme que vetz una separacion entre lei doas naturas dau Crist. L'anatèma portat còntra lo monofisisme entraïnèt una crisi grèva car lei clergats egipcians e sirians refusèron lei conclusions dau concili. De mai, la Glèisa d'Armenia decidèt de venir independenta. Acceptèt la doctrina eissida dau concili avans d'adoptar una autra version dau monofisisme au sègle VI.

Lo concili de Calcedònia foguèt a l'origina d'un autre problema quand lo papa refusèt de reconóisser lo títol de « Roma Novèla » acordat a Constantinòble. D'efiech, aquò menaçava la primautat de l'evesque de Roma. La papautat intrèt ansin regularament en conflicte amb lei decisions dau patriarca de la capitala imperiala ò de l'emperaire eu meteis. Pauc a pauc, venguèt teologicament independenta.

Lo cristianisme medievau

La division dei Glèisas d'Orient

Durant la premiera mitat de l'Edat Mejana, lei Glèisas d'Orient contunièron de se devesir lentament maugrat lo mantenement d'una certana unitat culturala. Lo factor premier d'aqueu procès foguèt d'ordre teologic amb la perseguida dei tensions liadas a la question dau monofisisme. Mai d'un emperaire assaièt de trobar un compromés mai lei dos camps refusèron. Pauc a pauc, s'impausèt donc una politica pus repressiva que suscitèt l'ostilitat populara. Aquò afebliguèt l'unitat de l'Empèri e favorizèt la conquista araba d'Egipte e de Siria.

Una segonda crisi religiosa aguèt luòc au sen de la Glèisa de Constantinòble amb la reforma iconoclasta a partir deis ans 730. Aviá per projècte de suprimir l'usatge d'icònas dins la liturgia per tornar afiermar lo poder de l'emperaire. Pasmens, se turtèt dau clergat e dei fidèus. Lo conflicte minèt l'Empèri Bizantin durant mai d'un sègle avans l'abandon definitiu de l'iconoclasme.

Enfin, l'organizacion politica dei Glèisas Orientalas favorizèt lei divisions. D'efiech, maugrat la primautat onorific dau patriarca de Constantinòble e lo poder de l'emperaire, cada Glèisa èra autonòma. Ansin, après lei conquistas arabas dau sègle VII e la fondacion de Glèisas entre lei pòbles barbars, venguèt fòrça malaisat d'empedir l'adopcion d'inovacions liturgicas mai ò mens importantas.

L'emergéncia de la papautat

Article detalhat: Glèisa Catolica.

Au contrari dei Glèisas d'Orient, la Glèisa d'Occident evolucionèt per formar una organizacion centralizada e ierarquizada. Lei causas d'aqueu fenomèn son liadas au prestigi de l'evescat de Roma, fondat per Sant Pèire, a la dominacion politica e culturala de Roma dins la region e ais invasions barbaras que renforcèron la papautat a respècte deis evesques locaus. En particular, lei papas s'alièron amb lei Carolingians. En cambi d'un important sostèn religiós e politic (sacre de Carlesmanhe...), Pepin lo Brèu e sei successors reconoguèron l'autoritat espirituala dau papa sus la Glèisa e la protegiguèron. Ansin, e mai se plusors senhors assaièron de contrarotlar lei papas, la posicion de la papautat ela meteissa foguèt gaire contestada en Occident a partir dau sègle IX.

Lo renfòrçament de la papautat aguèt de consequéncias importantas. Premier, permetèt d'accelerar l'evangelizacion d'Euròpa e d'implantar lo rite roman dins lo nòrd e lo centre dau continent. En parallèl, favorizèt l'uniformizacion de la liturgia e dau dògma. Dins aquò, maugrat divèrsei temptativas e quauquei succès, lei papas arribèron pas de limitar lei poders temporaus dei senhors.

La separacion dei Glèisas d'Occident e d'Orient

Representacion de l'ataca de Constantinòble per lei Crosats en 1204.

Article detalhat: Esquisme de 1054.

A partir dau sègle VI, la definicion de la Trinitat suscitèt de debats entre l'Occident e l'Orient. Foguèron centrats a l'entorn de questions regardant lo ròtle dei tres elements que la fondan. Se compliquèron amb la multiplicacion dei conflictes d'autoritat entre lo papa, lo patriarca de Constantinòble e l'emperaire, especialament a partir dau sègle IX. Après de crisis recurrentas, la rompedura definitiva se debanèt en 1054 amb l'excomunicacion recipròca dau papa e dau patriarca de Constantinòble.

Article detalhat: Quatrena Crosada.

Dins lei fachs, l'esquisme de 1054 aguèt ges d'efiech sus la vida dei fidèus. D'eveniments similars èran ja arribats e lo dialòg foguèt mantengut entre lei doas Glèisas. Per exemple, en 1095, foguèt a l'origina de l'organizacion de la Premiera Crosada per la Glèisa Catolica. Destinada a ajudar lei Bizantins contre les Turcs, permetèt a Constantinòble de reconquistar una partida d'Anatolia. Pasmens, lei Crosadas entraïnèron l'aparicion de tensions entre catolics e ortodòxs. En 1204, aquò menèt a la presa e au pilhatge de la capitala imperiala per lei Crosats e a la rompedura vertadiera entre lei doas Glèisas.

L'aparicion de l'islam

Article detalhat: Islam.

L'aparicion e l'expansion de l'islam ai sègles VII e VIII foguèt un eveniment major per lo cristianisme que deguèt desenant faciar en Mediterranèa una religion inspirat per son modèl monoteïsta, proselita e universau. L'Edat Mejana foguèt ansin marcada per de conflictes importants entre lei doas religions dins la Peninsula Iberica, en Mediterranèa, en Orient Mejan e dins lei Balcans. Pasmens, en parallèl, se metèron en plaça de cambis scientifics e culturaus entre lei dos espacis.

Inicialament, leis autoritats musulmanas demandèron pas ai populacions crestianas dei regions conquistas de se convertir. De mai, la conquista musulmana permetèt d'amaisar lei relacions entre lei Glèisas d'Orient car intervenguèron pas dins lei questions religiosas entre ortodòxs e monofisitas. Egipte e Siria demorèron donc de regions crestianas durant plusors sègles avans l'adopcion de politicas de conversions sistematicas au sègle XIII, principalament per lei Mamelocs. Lo succès d'aquelei conversions fòrçadas foguèt pasmens pas complèt car demòra totjorn una importanta minoritat crestiana en Egipte. En revènge, leis autrei regions d'Africa adoptèron aisament l'islam car l'evangelizacion i èra estada tardiva e parciala.

Una consequéncia indirècta deis invasions arabomusulmanas foguèt l'isolament de la Glèisa d'Etiopia. Dependenta dau Patriarcat d'Alexàndria, aguèt de dificultats per mantenir de liames amb lo rèsta de la crestiantat (maugrat l'organizacion de quauqueis ambaissadas vèrs Euròpa durant l'Edat Mejana). Monofisica, lo cristianisme etiopian desvolopèt ansin de trachs particulars coma lo respècte dau sabat.

Lo cristianisme dempuei la Renaissença

La Reforma Protestanta e lei guèrras de religion

Article detalhat: Reforma.

Lei guèrras dei sègles XIV e XV (Guèrra de Cent Ans...), la corrupcion dau clergat occidentau e lei consequéncias de la Pèsta Negra (dificultats per remplaçar lo bas clergat decimat per la malautiá) foguèron a l'origina de la crisi seguenta dau cristianisme. D'efiech, au començament dau sègle XVI, lo desvolopament intellectuau liat a l'umanisme e lei progrès en matèria d'estampariá e de traduccion facilitèron la difusion dau tèxte de la Bíblia. Aquò favorizèt l'emergéncia de corrents teologicas demandant de reformas dins leis institucions e lo dògma de la Glèisa Catolica. Se la comprenença dau besonh de cambiaments èra largement partejada, lei diferentei temptativas se turtèron a de blocages estructuraus e a l'afebliment de la papautat, descreditada per son implicacion dins lei guèrras italianas. Ansin, lei reformators pus radicaus (Luther, Zwingli, Calvin...) precipitèron la rompedura a partir deis ans 1520.

Prepausèron divèrsei reformas centradas sus la reconoissença de la Bíblia coma fònt unica de la teologia crestiana, dau ròtle de Jèsus coma intercessor unic entre Dieu e l'umanitat e de la nocion de predestinacion. Novèla, aquela nocion èra una rompedura amb l'universalisme roman e ortodòxs car limitèt lo sauvament etèrne de l'arma a un ensemble reduch d'individús chausits per la volontat de Dieu. Refusant generalament l'establiment de clergats ierarquizats, lei Glèisas Reformats (ò Protestantas) se devesiguèron rapidement per formar de movements mai ò mens separats. Aqueu fenomèn es totjorn en cors a l'ora d'ara amb la creacion de Glèisas novèlas que pòdon desenant presentar de diferéncias importantas amb lei premiers corrents reformats (apondon de libres sacrats, organizacion centralizada...).

L'aparicion dau protestantisme entraïnèt una tiera de guèrras en Euròpa, principalament en França e en Alemanha. Permetèt tanben la reforma dau catolicisme que s'organizèt per restaurar son influéncia. Fòrça violents, aquelei conflictes s'acabèron per un partiment de l'èx-espaci catolic. Anglatèrra, Escòcia, Escandinàvia, lo nòrd d'Alemanha, una partida de Soïssa e una partida de França demorèron protestants vèrs 1600.

L'expansion coloniala

Iniciada a la fin dau sègle XV, la colonizacion europèa foguèt un motor major per l'expansion dau catolicisme e dau protestantisme. D'efiech, l'evangelizacion dei pagans foguèt una causa frequentament avançada per la justificar, per obtenir de fons ò, pus simplament, un sostèn oficiau. Lei colonisators assaièron donc d'impausar sa religion ai pòbles somés. Lo succès foguèt variable car lei religions ben organizadas (islam, indoïsme, bodisme...) ò leis estats aguent una cultura prestigiosa e solida (China...) capitèron de resistir. En revènge, leis estats mens estructurats ò totalament anientats per la conquista (Mesoamerica...) foguèron pus permeables.

Ansin, l'America Latina e una partida d'Africa venguèron catolics. De son caire, lo protestantisme se difusèt en America dau Nòrd, en Oceania e dins una partida d'Africa. Pasmens, aquela evangelizacion deguèt sovent s'adaptar ai crèires precedents, çó que menèt a la mesa en plaça de rites novèus inspirats per lei religions precedentas. Un exemple caracteristic es l'importància donada au culte de la Vèrge en America.

Lo declin europèu e lo dinamisme protestant

Dempuei la fin dau sègle XVIII, lo cristianisme conoís una crisi particulara en Euròpa marcat per lo desvolopament de l'agnosticisme e de l'ateïsme au sen de la populacion. Lei causas d'aquela transformacion son variadas (oposicion politica còntra lei Glèisas, aparicion d'ideologias atèas, progrès scientifics, generalizacion de l'instruccion...) e d'intensitat variabla segon l'istòria dau país. Ansin, dins la vida vidanta, se l'influéncia dau cristianisme demòra non negligibla, aquò mena a un abandon dei practicas religiosas per la màger part deis abitants. Au nivèu dei dògmas, aqueu declin favoriza, dempuei la fin dau sègle XX, l'introduccion de tematicas eissidas dei país dau Sud onte lo cristianisme es encara dinamic.

Una autra tendància dau cristianisme modèrne es lo dinamisme dau protestantisme. D'efiech, durant lei sègles XIX e XX, veguèt l'aparicion de Glèisas fòrça proselitas qu'assaian de difusar sei practicas gràcias a una liturgia joiosa, de crèires simples, una organizacion pauc centralizada e un esperit missionari. Lo movement pus actiu es probablament l'evangelisme que mena de campanhas de conversions dins lei regions catolicas, especialament en America Latina, en Africa e en Asia.

Basas teologicas

Crèires comuns

Lei brancas principalas dau cristianisme presentan de divergéncias entre elei. Pasmens, una basa comuna existís. Segon ela, l'èsser uman dèu s'engatjar per lo Ben e se fisar de Dieu. La vida, leis ensenhaments, la mòrt e la resureccion de Jèsus serián lo simbòl de l'engatjament divin en favor dau Ben que se manifesta per lo sauvament de l'arma etèrna dei fidèus aguent demandat perdon sei pecats. Aquelei darriers son un ensemble d'acccions jutjadas immoralas.

La Bíblia

Article detalhat: Bíblia.

La Bíblia es lo tèxte religiós de referéncia per totei lei corrents dau cristianisme. Es un ensemble de tèxtes sacrats eissits de la Bíblia Ebraïca e d'apondons ulteriors escrichs per lei premiers crestians de la fin de la premiera mitat dau sègle I au començament dau sègle II apC. Lei tèxtes d'origina ebrieva fòrman l'Ancian Testament e foguèron principalament escrichs entre lei sègles IX e III avC. Lo rèsta constituís lo Nòu Testament. Pasmens, leis escrichs integrats dins la Bíblia, maugrat de similituds fòrça importantas, varian segon lei brancas dau cristianisme. Leis escrichs refusats son dichs apocrifs.

Au sen dau Nòu Testament, certanei partidas an una gròssa importància teologicas. Leis Evangèlis depintan l'ensenhament e la vida de Jèsus. Leis Actes deis Apostòls presentan la vida dei premierei comunautats crestianas après la mòrt de Jèsus. Enfin, leis Epistòlas tractan de questions moralas e filosoficas.

En causa de seis originas divèrsas, lo tèxte originau de la Bíblia es escrich dins mai d'una lenga. De centenaus de traduccions existisson. Entre lei versions pus importantas, se pòdon citar la Septanta, traduccion en grèc començada au sègle III apC, la Vulgata, traduccion en latin datant dei sègles IV a V apC, e la Bíblia de Luther que foguèt redigida au començament dau sègle XVI.

Autrei tèxtes e nocion de dògma

Article detalhat: Dògma.

La Bíblia es generalament l'unic tèxte sacrat utilizat per lei crestians. Pasmens, i a d'excepcions coma lei mormons que tènon de tèxtes complementaris. De mai, certaneis escrichs apocrifs an una influéncia importanta. Per exemple, es lo cas dau Protevangèli de Jaume que descritz la naissença de Jèsus.

Un autre aspècte important dau cristianisme es la nocion de dògma e sa capacitat de crear d'institucions capablas de lo definir e de lo modificar. Lei pus importantas son lei concilis ò lei sinòdi que recampan de personalitats de remarca, generalament d'evesques, per examinar una question teologica. Sei conclusions son consideradas coma l'interpretacion justa, dicta dògma, d'adoptar per totei lei fidèus.

Aqueu sistèma es mai ò mens sople segon lei Glèisas. Dins certanei brancas, es concentrat a la cima de la ierarquia mentre que dins d'autrei, es partejat entre cada comunautat locala. Explica l'omogeneïtat dei crèires au sen d'una meteissa Glèisa. Pasmens, es tanben la causa deis esquismes que ritman l'istòria dau cristianisme, especialament au sen dau protestantisme qu'a ges d'autoritat centrala.

Rites e celebracions

Culte

Simbòls

Article detalhat: Crotz (cristianisme).

La crotz es lo simbòl principau dau cristianisme e de sei fidèus. Aparegut durant lo rèine de Constantin, representa la crucifixion de Jèsus. Un autre simbòl crestian important es l'ichtus qu'es una mena de peis adoptat per lei comunautats crestianas primitivas. Es de còps utilizat per de Glèisas pus recentas, generalament estatsunidencas.

Luòc de culte

Fotografia de la Catedrala de la Major de Marselha, luòc de culte catolic.

Article detalhat: Glèisa.

Lo luòc de culte dau catolicisme, de l'ortodoxia e de certanei movements protestants es dich glèisa ò, per lei pus importants, catedrala. Es dich temple dins la màger dei corrents protestants. Aqueleis edificis permèton lo recampament dei fidèus e dispausan d'un espaci permetent au prèire de celebrar lo culte. Segon lei corrents, lo bastiment tèn d'annèxs permetent de realizar certanei ceremònias ò d'assegurar lo foncionament de la comunautat (lotjament dei prèires, administracion...).

Article detalhat: Monastèri.

Dins certanei brancas, principalament lo catolicisme e l'ortodoxia, existís egalament de monastèris que son d'estructuras destinadas a de comunautats de monges. L'objectiu de la comunautat es generalament de pregar per lo sauvament collectiu de l'umanitat. Per aquò, son foncionament es regit per de règlas estrictas que dèvon assegurar sei vertuts moralas e religiosas.

Foncions religiosas

Lo cristianisme tèn un nombre important de foncions ò de posicions religiosas, especialament au sen dei Glèisas ierarquizadas. La foncion de basa es aquela de prèire qu'es generalament dich curat per lei catolics, pòpe per leis ortodòxs e pastor per lei protestants. Un prèire es encargat d'una parròquia, un territòri que correspond a la zòna d'influéncia d'una glèisa ò d'un temple. Dèu i assegurar lo foncionament dau culte.

Dins la màger part dei Glèisas, un ensemble de parròquia fòrman una diocèsi qu'es una entitat territòriala dirigida per un evesque. En teoria, leis evesques son egaus entre elei e son lei caps de la Glèisa. En particular, pòdon se recampar en concili ò en sinòdi per prendre de decisions regardant lo foncionament de la Glèisa (definicion dau dògma, disciplina intèrna...). Pasmens, dins lei corrents pus centralizats (catolicisme, ortodoxia, anglicanisme...), existís un clergat superior qu'assegura lo foncionament de la Glèisa ela meteissa. Lo cas pus conegut es aqueu de la Glèisa Catolica qu'es dirigida per lo papa.

Rites e celebracions

Eveniments individuaus

La vida dei fidèus es marcada per un ensemble d'eveniments individuaus. Lei principaus, dichs sacraments ò ordenanças, son liats a d'instants importants coma la naissença, la mòrt ò l'intrada dins lo clergat. Lo catolicisme e l'ortodoxia ne'n reconoisson sèt e lei movements protestants un nombre sovent pus feble.

Lo pus consensuau es lo batejament d'aiga qu'es realizat per la màger part dei Glèisas. Inspirat per lei rites de purificacion judieus, representa l'intrada dau fidèu dins la comunautat crestiana. Pasmens, existís de debats sus sa mesa en òbra e lei batejaments realizats per una Glèisa son pas sistematicament reconeguts per leis autrei. De mai, lo debanament dau rite presenta de diferéncias (aspersion, immersion...).

Un autre aspècte important dei rites individuaus liats au cristianisme regarda es liat a la nocion de pentiment. D'efiech, per obtenir lo sauvament etèrne, lo fidèu dèu reconoisser seis errors, dichas pecats, e demandar perdon a Dieu. Dins mai d'un cas, aquò necessita de faciar una espròva mai ò mens importanta segon la natura de la fauta, generalament un ensemble de preguieras ò una participacion a la vida de la Glèisa.

Eveniments collectius

Leis eveniments collectius dau cristianisme celebran generalament d'actes de la vida de Jèsus. Lo pus important es organizat a l'entorn de l'Eucaristia qu'es son darrier repàs. D'efiech, maugrat de divergéncias importantas, sa celebracion ocupa una plaça centrala dins la liturgia de totei lei Glèisas, generalament sota la forma d'una reünion setmaniera de la comunautat locala dins un luòc de culte. Leis autrei fèstas majoras dau cristianisme son Nadal (naissença de Jèsus), lei Pascas (resureccion de Jèsus) e l'Ascension (ascension de Jèsus vèrs lo reiaume etèrne). De mai, cada Glèisa tèn de fèstas collectivas pròprias coma la Pandecosta (celebracion dau Sant Esperit) per lei catolics.

Conversion

Lo cristianisme es una religion de pretencion universala que prepausa un sauvament etèrna a cada èsser uman. Per aquela rason, es donc fòrça proselita e la conversion au cristianisme es relativament aisada. Dins la màger part dei brancas, es realizada gràcias au batejament. Pasmens, lei condicions necessàrias per batejar un fidèu varian segon lei Glèisas. Son fòrça limitadas dins lei movements onte lo batejament deis enfants es considerat coma valid (catolicisme, ortodoxia...). En revènge, son pus restrictivas per lo batejament deis adults que necessita sovent una afiermacion clara d'integrar la comunautat de part dau futur fidèu.

Brancas e corrents principaus

Difusion

Lo cristianisme es la premiera religion mondiala amb un nombre estimat de 2,4 miliards de fidèus. Sei zònas d'implantacion pus importantas son America, Euròpa, Oceania e lei regions africanas situadas au sud de Sahara. Existís tanben de minoritats importantas en Orient Mejan (Egipte) e en Asia (Corèa). De mai, la creissença dau nombre de cresents es leugierament superiora a aquela de la populacion mondiala.

Lo catolicisme

Fotografia dau Vatican, sèti de la Glèisa Catolica.

Article detalhat: Catolicisme.

Lo catolicisme es la branca pus importanta dau cristianisme amb aperaquí 1,3 miliards de fidèus, principalament installats en Euròpa Occidentala, en America Latina e en Africa. Dirigit per la Glèisa Catolica, es un corrent fòrça ierarquizat e centralizat plaçat sota l'autoritat dau papa. Sa vida religiosa es organizada a l'entorn dei tèxtes sacrats, de la tradicion, dau dògma definit per lo poder pontificau (generalament amb l'ajuda deis evesques) e de sèt sacraments.

L'ortodoxia

Article detalhat: Ortodoxia.

L'ortodoxia es un corrent ancian qu'es eissit dei Glèisas Crestianas d'Orient. Recampa plusors Glèisas independentas qu'an adoptat un foncionament collegiau. Son centre iniciau èra l'Empèri Bizantin e es totjorn presenta en Grècia e, d'un biais minoritari, en Egipte (10-15% de la populacion) e dins divèrsei regions d'Orient Mejan. Pasmens, après 1453, se desvolopèt subretot dins lei regions eslavas (Euròpa Orientala, Balcans e Russia) e en Romania. Uei, tèn aperaquí 283 milions de fidèus. Au nivèu teologic, gropa de Glèisas aguent de practicas relativament diferentas, compres de Glèisas monofisitas, que s'identifican dins certanei decisions dei premiers concilis.

Lo protestantisme

Article detalhat: Protestantisme.

Lo protestantisme es un ensemble de movements apareguts a partir dau sègle XVI en oposicion au catolicisme. Recampan aperaquí 800 milions de fidèus mai presentan de diferéncias fòrça importantas entre elei. D'efiech, a respècte dau catolicisme e de l'ortodoxia, la màger part dei Glèisas Protestantas son pauc centralizadas e ierarquizadas, çò que favoriza la creacion regulara de corrents novèus. Dins aquò, se fau mencionar certanei brancas dau protestantisme :

• l'anglicanisme qu'es una Glèisa protestanta dirigida per la corona d'Anglatèrra. Centralizada, foguèt fondada per lo rèi Enric VIII (1509-1547) que voliá se liberar de la tutèla pontificala.
• lo luterianisme qu'es un movement fondat sus leis ensenhaments de Martin Luther. Es principalament present dins lei regions tradicionalament protestantas d'Euròpa.
• l'evangelisme que gropa plusors movements caracterizats per una liturgia centrada sus la conversion individuala e l'establiment d'una relacion dirècta entre Dieu e lo fidèu. Fòrça dinamicas, lei Glèisas evangelicas totalizan aperaquí 660 milions de fidèus.

Autrei brancas e corrents

En fòra dei tres brancas principalas, existís de corrents fòrça minoritaris au sen dau cristianisme. Son origina es fòrça variada. Dins certanei cas, son de Glèisas, generalament situadas dins de regions pauc cristianizadas, que foguèron precòçament separadas de la Glèisa Romana. Per aquò, an donc una teologia particulara eissida de dògmas anteriors ai concilis dei sègles III e IV apC. Dins d'autrei cas, son de movements fondats après un esquisme. Sovent considerats coma d'eresias, dèvon faciar l'ostilitat dei Glèisas majoras. Aquò entraïna sovent sa disparicion coma foguèt lo cas per de corrents coma l'arianisme, lo nestorianisme ò lo catarisme.

Annèxes

Liames intèrnes

• Arianisme.
• Catolicisme.
• Gnòsi.
• Monofisisme.
• Nestorianisme.
• Ortodoxia.
• Protestantisme.