Geysir

Ein geysir er ei naturleg varm kjelde som periodisk har utbrot der varmt vatn og damp vert kasta høgt opp i lufta. Fenomenet er kalla opp etter geysiren Geysir på Island. Ordet tyder «gøyse», «strøyme» eller «sprute» på islandsk.

Geysiren Strokkur på Island

Utbrota skuldast at grunnvatnet i underjordiske kanalar vert varma opp så mykje at det byrjar å koke. Dette skjer gjerne nær ei størkna smelte nede i djupna. Når dampen utviklar seg skjer det ei brå trykkavlasting i djupna, der vatnet vert støyta eksplosjonsaktig gjennom kanalane. Neste utbrot kjem først når grunnvatnet strøymer til i djupna og vert varma opp igjen.

Tida mellom utbrota kan variere frå nokre minutt til over ein månad, og sjølve utbrotet var gjerne berre nokre få minutt. Korleis utbrota utartar seg kan endre seg raskt, ofte i løpet av få år eller tiår. Dette kjem truleg av små endringar i temperaturtilhøve i dei djupare delane av geysiren.

Geysirar

Geysirar er sjeldne og eksisterer berre nokre få stader på jorda. Det er seks store geysirområde i verda: Island, Yellowstone nasjonalpark i USA, Taupo Volcanic Zone på New Zealand, Kamtsjatka i Russland, El Tatio i Chile og Umnak Island i Alaska.

Tidlegare fanst det varme kjelder ytterlegare to stader i Nevada, kalla Beowawe og Steamboat Springs, men desse tok slutt i 1980-åra då eit nærliggende geotermisk kraftverk reduserte temperaturen og senka grunnvasspegelen.

Det finst fleire enkeltståande geysirar rundt om i verda, både i California, Peru, Bolivia, Mexico, Dominica, Asorane, Kenya og Japan, men ingen andre større klynger av geysirar.

Kjende geysirar

Namn	Stad	Høgd	Periode	Kommentar
Store Geysir	Haukadalur på Island	Ca. 10 m, tidlegare opp mot 80–100 m	Berre etter jordskjelv
Strokkur	Haukadalur på Island	10–20 m	ca. kvart 10. minutt
Steamboat	Yellowstone nasjonalpark i USA	70–120 m	Sjeldant (seinast 1991)
Grand	Yellowstone nasjonalpark i USA	40–60 m	8.-12. time
Giant	Yellowstone nasjonalpark i USA	45–60 m	Sjeldant (sist 1994)
Giantess	Yellowstone nasjonalpark i USA	20–55 m	Sjeldant (sist 1995)
Old Faithful	Yellowstone nasjonalpark i USA	30–55 m	Ca. kvart 75. minutt
Waimangu	New Zealand	over 300 m	Ikkje lenger aktiv	Tidlegare den høgaste geysiren i verda i perioden 1901-1905
Pohutu	New Zealand	ca. 25 m	15 gonger dagleg

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Geysir

Kjelder

• «geysir» i Store norske leksikon, snl.no.