Winsum (dorp in Groningen)

**Winsum**
Winzum
Plaats in Nederland
	Hoofdstraat met de voormalige lagere school (1888) en molen De Ster in de achtergrond
	(Details) (Details)
	;
Situering
Provincie	Groningen
Gemeente	Het Hogeland
Coördinaten	53° 20′ NB, 6° 31′ OL
Algemeen
Oppervlakte	27,14 km²
- land	26,48 km²
- water	0,66 km²
Inwoners ; (2023-01-01)	7.525 ; (277 inw./km²)
Woningvoorraad	3.311 woningen
Overig
Postcode	9950, 9951
Netnummer	0595
Woonplaatscode	2475
Foto's
	De Boog, brug over het Winsumerdiep
	Centrumkerk
Portaal	Nederland

Winsum (uitspraak^ⓘ; Gronings: Wìnzum) is een dorp in de gemeente Het Hogeland in de provincie Groningen. Winsum was de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente, die in 2019 opging in Het Hogeland. In 2023 telde het dorp 7.525 inwoners.^[1]

Beschrijving

Het dorp bezit drie wierden, die van Winsum zelf, Bellingeweer en Obergum.

Obergum wordt soms nog als een apart dorp gezien, omdat het aan de overkant van het Winsumerdiep ligt. Het heeft er ook mee te maken dat het dorp twee hoofdstraten heeft, de Hoofdstraat W en de Hoofdstraat O. W is van Winsum en O is van Obergum, soms maakt men er West en Oost van, wat niet juist kan zijn want Obergum ligt ten noorden van Winsum. De beide kernen vormen samen sinds 1982 een beschermd dorpsgezicht.

Winsum en Obergum zijn van oorsprong verbonden via een stenen boogbrug, De Boog genaamd en een hoogholtje (een hoge voetbrug), de Jeneverbrug. De brug dankt zijn naam aan het drukke verkeer erover. De inwoners van Obergum gebruikten de brug om in Winsum naar het café te gaan, die van Winsum gingen naar Obergum voor hun borrel, drinken in je eigen dorp deed je niet, over de brug, dat was wat anders.

Winsum bezit een kerk, de Torenkerk (naam gegeven in 2003^[2]), waarvan de trap naar de toren aan de buitenkant is gelegen.

Het dorp bezit ook nog twee achtkante stellingmolens. De oudste is De Vriendschap in 1801 als pelmolen in gebruik genomen en halverwege de 20e eeuw als korenmolen omgebouwd. Iets meer richting de dorpskern vlak bij het dorpsplein staat op de molenberg de uit 1851 daterende koren- en pelmolen De Ster. Beide molens zijn recentelijk gerestaureerd en draaien zeer regelmatig dankzij enkele vrijwillige molenaars.

Het Pieterpad loopt door zowel Obergum als door Winsum.

Geschiedenis

De Hunze liep vroeger langs Winsum. Doordat de Fivel langzaam maar zeker steeds verder verzandde werd de handelsroute via de Hunze steeds belangrijker. Als gevolg daarvan zal al in de vroege middeleeuwen Winsum een handelsnederzetting geweest zijn. Dat blijkt ook uit een oorkonde uit 1057 waarbij de Duitse koning Hendrik IV, 6 jaar oud, onder regentschap van zijn moeder de grafelijke rechten over de gouwen Hunsingo en Fivelingo aan de aartsbisschop van Hamburg schenkt, met daarbij onder andere het recht een markt te stichten in Winsum en het recht om munten te slaan. Van enige daadwerkelijke macht van de bisschop is overigens niets bekend. Dat er echter daadwerkelijk Winsumer munten in deze tijd zijn geslagen, blijkt uit vondsten in het Oostzeegebied. Ondanks het oude markt-, munt- en tolrecht heeft Winsum, mede door de dominante positie van de stad Groningen, zich echter niet ontwikkeld tot stad. Het unieke stapelrecht en het al sinds de 13e eeuw geldende handelsmonopolie van Groningen^[3] maakte dat Winsum in de 16e eeuw enkele malen werd aangevallen door de stadjers, die de door het dorp verworven rechten als een gevaar zagen voor de eigen positie.

In 1276 werd in het dorp een klooster door de dominicanen gesticht. Hoewel het in vergelijking met Aduard een betrekkelijk bescheiden vestiging was, heeft het in de zestiende eeuw dienstgedaan als vergaderplaats voor de Staten van de Ommelanden. Na de Reductie van Groningen in 1594 werd het klooster gesloten. Van het klooster zijn geen restanten, zelfs de precieze locatie ervan is niet bekend.

Torenkerk van Winsum
Kerk van Obergum
Gietijzeren graven op het ommuurde kerkhof van Bellingeweer
Molenstraat in Winsum met op de achtergrond De Ster
Korenmolen de Vriendschap
Kruispunt: Hoofdstraat W - Regnerus Praedinusstraat
"Jacobijnenhuis", voormalige bakkerij waarin 13e- of 14e-eeuwse ramen zijn aangetroffen
Synagoge uit 1878 tijdens restauratie (2010), aangemerkt als gemeentelijk monument.
Vroegere notariswoning, sinds 1942 gemeentehuis
Winsumerdiep

Spoorwegongevallen

Aan de spoorlijn Groningen - Roodeschool hebben zich enkele ernstige spoorwegongevallen voorgedaan.

Op 25 juli 1980 vond een treinramp bij Winsum plaats, waarbij twee treinen op elkaar botsten. Er vielen negen doden en tientallen gewonden. In 2005 werd bij de herdenking van 25 jaar na de treinramp een monument onthuld door de voormalig burgemeester van Winsum Harm Bruins Slot.^[4]
Op 2 april 2014 vond een dodelijk treinongeluk plaats bij de onbewaakte spoorwegovergang aan de Voslaan.^[5]
Op 14 oktober 2014 vond opnieuw een dodelijk treinongeluk plaats bij de onbewaakte spoorwegovergang Voslaan. Over de onveiligheid ter plaatse zijn hierna veel gesprekken gevoerd.^[6]
Op 18 november 2016 vond een ongeluk plaats in Winsum bij een onbewaakte spoorwegovergang, toen een Arriva-trein tegen een melkwagen botste en ontspoorde. 35 lichtgewonden werden opgevangen in de brandweerkazerne in de buurt.^[7] De overgang is na dit ongeval definitief gesloten.^[8]

Monumenten

Lijst van rijksmonumenten in Winsum
Synagoge van Winsum is het enige gemeentelijke monument binnen de voormalige gemeente Winsum.

Sport en vrije tijd

Toerisme

Dorpsgidsen Winsum - Het dorp beschikt over een groot aantal gidsen, voor een wandeling, vaartocht of fietstocht. Iedere zaterdag, maar ook op andere dagen mogelijk
Camping Marenland - Camping, bootverhuur, kanoverhuur, en een prachtig terras aan het water


Voetbal

VV Winsum - Voetbal
Futsal Winsum - Zaalvoetbal

Korfbal

DWA (De Witte Anjer)

Hockey

HC Winsum (Hockey Club Winsum)

Tennis

TC Winsum (Tennisclub Winsum )

Atletiek

Jupiter Atletiek

Hardlopen

Artemis Winsum

Volleybal

Winkhem

Tafeltennis

Aktief

Scouting

Vinchem

Wielrennen

TFC Winsum

Schaatsen

Winsumerijsbaan

Muziek

Geboren in Winsum

Regnerus Praedinius (1510-1559), rector en onderwijzer
Wigbolt Ripperda (1535-1573), telg uit het oudadellijke geslacht Ripperda en maakte aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog deel uit van het leger van Willem van Oranje. Als leider van het verzet gesneuveld bij het Spaanse beleg van Haarlem.
Johannes Elias Feisser (1805-1865), predikant
Willem Kornelis Dusseldorp (1816-1869), architect
Enno Wierda (1849-1921), langstzittende burgemeester van Winsum (1878-1918)
Marten Talens (1850-1922), oprichten van de Royal Talens fabriek te Apeldoorn, een wereldleider in inkt, verf en -benodigdheden
Renske Nieweg (1911-2002), idealiste, muziekpedagoge en inspirerend koorleidster
Jan Samuel Niehoff (1923-2014), schoolarts, schrijver, dichter, taalkundige, redacteur, radiomedewerker, schilder, tekenaar, illustrator, beeldhouwer en activist
Lammert Jan Hommes (1931-2004), politicus
Wilte Everts (1954), politicus
Elwin Kloosterman (1986), voetballer
Marcel Pannekoek (1986), voetballer
Oliver Polkamp (1987), hockeyer
Alieke Tuin (2001), voetbalster