Nord Express

De "Nord Express" (Noord-Express) is op 9 mei 1896 geïntroduceerd door de Compagnie Internationale des Wagons-Lits, een Belgische onderneming voor nachttreinen. De treindienst verbond Parijs via Brussel, Keulen, Hannover, Berlijn, Konigsberg (nu Kaliningrad) en Daugavpils met Sint-Petersburg.

CIWL

Nord Express (rood en blauw) voor de Eerste wereldoorlog, de aansluitende Sud Express en boottrein in Engeland (zwart) en de Méditerrannee express (rood gestippeld)

De oprichters van CIWL wilden een rechtstreekse treindienst opzetten van Sint-Petersburg naar Lissabon, de Nord-Sud Express, om aldaar aansluiting te bieden op de stoomschepen naar Amerika. Het zuidelijke deel van Parijs naar Lissabon was als Sud Express al op 5 november 1887 van start gegaan. Nagelmackers, de baas van CIWL, had bedacht om ook Londen aansluiting op de Nord Express te geven door een deel van de rijtuigen in Luik aan/af te koppelen voor een verbinding met Londen in plaats van Parijs. In Parijs was er een aansluiting op de Sud Express naar Lissabon. Deze samengestelde treindienst leverde een voor die tijd snelle, doch comfortabele, reismogelijkheid door Europa. In Brussel volgde nog een splitsing waarbij een deel via Oostende en een deel via Calais naar Londen vervoerd werd. Het plan kon pas na grote druk van Europese vorstenhuizen op Pruisen worden gerealiseerd. Pruisen wilde aanvankelijk niet dat buitenlandse treinen op het 1420 km lange traject tussen Herbesthal (Belgisch-Duitse grens) en Eydtkuhnen zouden rijden zodat de Nord Express pas 9 jaar na het zuidelijke deel kon rijden.

Route en dienstregeling

CL	OL	SP	land	station	km	PS	LO	LC
		16:55	Keizerrijk Rusland	St. Petersburg	0	15:50
		09:40	Keizerrijk Rusland	Wirballen 1520 mm		22:55
		09:39	Keizerrijk Rusland	Wirballen 1435 mm		20:55
		22:42	Duitse Keizerrijk	Berlijn		08:40
		07:47	Duitse Keizerrijk	Keulen		23:34
		09:30	België	Luik		20:07
	09:40	09:31	België	Luik		19:37	20:00
	↓	16:25	Frankrijk	Paris Nord		14:15	↑
	11:24	-	België	Brussel Noord		-	18:18
11:40	11:30	-	België	Brussel Noord		-	18:13	17:55
↓	13:12	-	België	Oostende		-	16:30	↑
15:34	↓	-	Frankrijk	Calais		-	↑	14:39
19:30	19:30	-	Verenigd Koninkrijk	Londen		-	10:00	11:00

De passage van Russisch-Duitsegrens nam bijna een uur in beslag. Vanwege de afwijkende spoorbreedtes, 1520 mm in Rusland en 1435 mm in Duitsland moesten op de grens Eydtkuhnen/Wirballen de reizigers overstappen. De trein in Oostelijke richting reed tot Wirballen op normaalspoor waar de reizigers overstapten in gelijksoortig teakhouten materieel, hier echter voorzien van breedspoor draaistellen, voor de voortzetting van de reis richting St. Petersburg. In omgekeerde richting reed het breedspoor materieel door tot Eydtkuhnen aan de Duitse kant van de grens. Nadat de reizigers waren uitgestapt werden de treinen teruggereden naar de andere kant van de grens. De twee kilometer tussen de beide grensstations had één spoor voor normaalspoor en één spoor voor breedspoor. De grens was ook de grens tussen de Russische tijd en de Midden-Europese tijd zodat de trein in westelijke richting 1 minuut eerder vertrok dan hij was aangekomen. De reistijd was 48 uur met een overnachting tussen Keulen en Berlijn en een overnachting tussen Wirballen en St. Petersburg.

Nord Express en de vertakkingen gedurende het interbellum

1919-1939

Na de Eerste Wereldoorlog was er weer een geschil tussen Duitsland en de CIWL over de Nord Express. In Duitsland was in 1916 Mitropa opgericht met als doel de luxetreinen in Duitsland te exploiteren. In 1925 werd het geschil bijgelegd door een overeenkomst tussen de twee maatschappijen, waarbij de oost-west transittreinen door Duitsland aan de CIWL werden toegewezen. Op 14 mei 1926 kon de treindienst worden hervat met Riga als eindpunt en doorgaande rijtuigen naar Warschau in plaats van Sint Petersburg.

D-trein

Na deTweede Wereldoorlog is door de komst van het IJzeren Gordijn en het toenemende belang van vliegreizen een einde gekomen aan deze treinverbinding. De Nord Express werd toen een D-trein op de minder exotische treinverbinding Parijs-Kopenhagen.

Route en Dienstregeling

KP	KL	land	station	LK	PK
	09:35	Denemarken	Kopenhagen	19:17
	12:25	Denemarken	Aarhus	16:15
	16:30	Denemarken	Padborg	12:39
	16:55	Bondsrepubliek Duitsland	Flensburg	12:22
	19:40	Bondsrepubliek Duitsland	Hamburg Altona	09:43
	20:00	Bondsrepubliek Duitsland	Hamburg HBf	09:20
02:30	02:30	Bondsrepubliek Duitsland	Keulen	02:10	02:10
↓	07:25	België	Brussel Noord	22:00	↑
↓	09:10	België	Oostende	20:00	↑
↓	16:23	Verenigd Koninkrijk	Londen Victoria	14:10	↑
05:27		België	Luik		00:00
10:40		Frankrijk	Paris Nord		19:00

In 1986 werd de trein ingekort van Aachen - København. De doorgaande rijtuigen Oostende - København werden te Aachen van de D 241 Ost-West-Express overgenomen.

EuroNight

Vanaf 14 december 1997 reed de Nord-Express van Aachen - København met modern DB Nachtzug AG materiaal waaronder dubbeldeks slaaprijtuigen verder als EN 233, 232 Nord-Express. Op 9 december 2007 werd de “Nord-Express” opgeheven en de verbinding werd voortgezet als CNL 40347, 40348 “Borealis” vanuit Amsterdam.

Bronnen, noten en/of referenties

Dienstregeling, Danske Statsbaner, 1951
G. Behrend, Van Pullman tot TEE, 1979
A. Mühl, 125 Jahre/Ans/Years CIWL, Freiburg 1998