Belgische monarchie

De Belgische monarchie ontstond in 1831 toen België, na de op Noordelijke Nederlanden bevochten onafhankelijkheid, een eigen koninkrijk vormde. De koningstitel werd toebedacht aan Leopold van Saksen-Coburg en Gotha, die – naar het idee van de volksmonarchie – Koning der Belgen werd. Na hem regeerden Leopold II, Albert I, Leopold III, Boudewijn, Albert II en Filip. Met uitzondering van Leopold I, die luthers bleef, zijn de Belgische vorsten rooms-katholiek.

Koning Leopold I, de stamvader van de Belgische dynastie

Koning Leopold met de constitutie en de Kroon

Ontstaan van het Belgische Koninkrijk

De Zuidelijke Nederlanden maakten deel uit van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Na de Belgische onafhankelijkheid koos het land voor een constitutionele monarchie. De natie trachtte een staatshoofd te vinden dat aanvaardbaar was voor de grote mogendheden in Europa. Door het Nationaal Congres werd op 3 februari 1831 de zestienjarige Lodewijk Karel van Orléans aangewezen als troonopvolger. Hij versloeg in de stemming de twintigjarige August van Leuchtenberg, zoon van Napoleons stiefzoon Eugène de Beauharnais. In de stemming van het Nationaal Congres eindigde Karel van Oostenrijk-Teschen als derde. Geen van deze drie kandidaten viel in de smaak bij de internationale mogendheden, die nauw betrokken waren bij de vormgeving van het Belgisch koninkrijk. Ook in beeld was de Nederlandse kroonprins Willem, die het Nationaal Congres vooral bekoorde vanwege zijn vermeende liberale opvattingen.

Op 24 november 1830 nam het Nationaal Congres een decreet aan betreffende de eeuwige uitsluiting van de familie Van Oranje-Nassau van enige macht in België.

Uiteindelijk wist Joseph Lebeau met succes de kandidatuur te bepleiten van prins Leopold van Saksen-Coburg-Saalfeld, weduwnaar aan het Britse hof. Niet zonder aarzelingen, die vooral betrekking hadden op het - in zijn ogen - verfoeilijke democratisch gehalte van de grondwet, aanvaardde hij de Belgische kroon. Hij legde op 21 juli 1831 de eed af als eerste Koning der Belgen en regeerde onder de naam Leopold I. De nieuwe koning kreeg al gauw te maken met zijn noorderbuur: koning Willem I erkende de nieuwe staat niet en stuurde troepen naar België. Bij die Tiendaagse Veldtocht werden de Belgische verdedigingstroepen in slechts tien dagen verslagen. Leopold kon echter rekenen op de steun van de Britse regering en van de Franse koning Lodewijk Filips I. Nu een Frans leger België te hulp kwam, wilde de Prins van Oranje voorkomen dat er gevechten zouden plaatsvinden met de Fransen. Na een interventie van een Brits minister werd op 12 augustus 1831 een wapenstilstand gesloten. In 1832 volgde nog een Franse aanval op Antwerpen, laatste bolwerk van de Nederlanders. Uiteindelijk werd Willem I, onder zware diplomatieke druk, verplicht België als onafhankelijk koninkrijk te erkennen. Het Verdrag van Londen (1839) bezegelde de onafhankelijkheid van België. In dit verdrag werd ook de Belgische neutraliteit vastgelegd. Daarenboven liet Groot-Brittannië optekenen dat als de neutraliteit van de bufferstaat België zou worden geschonden, Groot-Brittannië België zou verdedigen.

Duits koninklijk bloed

Het Belgisch vorstenhuis is oorspronkelijk afkomstig uit het Duitse Saksen-Coburg-Saalfeld, later Saksen-Coburg en Gotha. Deze dynastie was populair na het Congres van Wenen; leden ervan belandden op de tronen van Groot-Brittannië, Bulgarije, Portugal en België. De door het Saksen-Coburg en Gotha-huis geweigerde kronen van Griekenland en Roemenië gingen naar het Huis van Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg-Oldenburg voor Griekenland en het Huis van Hohenzollern-Sigmaringen voor Roemenië.

In 1920 besloot koning Albert I echter om deze familienaam niet langer meer te gebruiken. Ook het wapen van Saksen werd uit het Belgische koningswapen verwijderd. Reden hiervoor waren de in België gepleegde wandaden door de Duitse troepen tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De familienaam werd gewijzigd in: Van België, en zoals het betaamt voor het staatshoofd van een meertalig land heeft deze familienaam een officiële variant in elk van de drie landstalen. In het Frans is dit de Belgique, en in het Duits von Belgien.

De echtgenoot van prinses Astrid van België, Lorenz, aartshertog van Oostenrijk-Este kreeg in 1995 de titel van Prins van België, waardoor hun kinderen ook deze familienaam dragen. De kinderen van koning Filip van België en van prins Laurent van België dragen logischerwijs ook deze naam.

Huwelijkspolitiek

De huwelijkspolitiek van de Coburgers getuigde van de mogelijkheid om politieke kwesties via huwelijken op te lossen. Leopold I was namelijk verbonden aan alle grote mogendheden in Europa: hij was oom van koningin Victoria en koning Ferdinand II van Portugal, schoonzoon van de Franse koning Lodewijk Filips, en schoonbroer van Constantijn van Rusland.

Later werd Leopold de schoonvader van de Mexicaanse keizer. Al gauw waren de jonge prinsen en prinsessen allen uitgehuwelijkt en was het jong koninklijk Belgisch bloed een mix van koninklijke en keizerlijke dynastieën. De leden van de Belgische familie zijn door hun huwelijken, net als de andere (regerende) vorstenhuizen, verbonden met vele andere koninklijke en prinselijke geslachten.

Koning der Belgen

Plichten

Leopold was de eerste Koning der Belgen omdat zij hem zelf hun kroon hadden aangeboden. Dit heeft nog steeds gevolgen. De Koning der Belgen wordt koning bij de gratie van zijn landgenoten, niet bij de gratie Gods. De koning staat daarmee niet boven België, vandaar dat de koning spreekt over landgenoten en niet over onderdanen. De Koning der Belgen neemt de troon in bezit nadat hij de Belgen heeft beloofd dat hij de onafhankelijkheid zal handhaven.^[1] Maar de troon is van de Belgen en niet van de koning in persoon, hij mag de troon van de Belgen gebruiken in ruil voor zijn eed. De koning moet aan zijn landgenoten, vertegenwoordigd in het parlement, verantwoording afleggen (deze verantwoording legt de koning nooit zelf af, maar in de persoon van een minister, dit noemt men de ministeriële verantwoordelijkheid). De macht is namelijk van het volk en niet omgekeerd. Uiteraard moet de koning neutraal zijn, hij fungeert als een soort scheidsrechter. Hij kan geen contracten afsluiten in zijn naam, zelfs niet privé.

Rechten

De koning kan zijn Hoge Bescherming verlenen aan een manifestatie, zoals een wereldtentoonstelling, hier in Antwerpen.

De koning heeft ook rechten. Hij verschijnt op postzegels en op muntstukken (zie regaal voorrecht). Als staatshoofd heeft hij recht op een Civiele Lijst, om zijn onkosten te dekken. Hoewel zijn politieke macht de facto ingeperkt is, kan hij in principe ministers benoemen en ontslaan en het parlement laten ontbinden. Hij staat aan de wieg van elke nieuwe regering en tekent alle wetten en koninklijke besluiten. Tijdens regeringsvormingen kan hij zijn invloed uitoefenen, door de garantie van het colloque singulier: tijdens audiënties speelt hij zijn rol met discretie.

Mensen worden in naam van de Koning veroordeeld of krijgen gratie dankzij hem. Krachtens de Grondwet stelt de koning als hoofd van de krijgsmacht de oorlog of het einde van de vijandelijkheden vast. Ook hoge magistraten en militaire graden worden door de vorst benoemd en verleend, evenals de nationale orden. Hij is hoofd van de drie machten, die elk verantwoording moeten afleggen. De koning is ten slotte onschendbaar (zowel privé als publiek) en kan nooit gearresteerd of beschuldigd worden, aangezien hij de Belgische staat belichaamt. Traditioneel heeft de koning ook het voorrecht, als de ouders het wensen, het peterschap van de zevende zoon in een gezin waar te nemen en de koningin het meterschap van een zevende dochter. De koning kan zijn Hoge bescherming verlenen aan een activiteit. Dit gebeurde in 1885 onder andere bij de Wereldtentoontstelling van Antwerpen.

Prins van België

Tot 1891 droeg de Belgische vorst de titel van Koning der Belgen, samen met alle andere persoonlijke, buitenlandse, adellijke titels die hij bezat. Er bestond echter geen officiële generische Belgische titel of naam voor de nakomelingen van Leopold I. Titels als Hertog van Brabant of Graaf van Vlaanderen werden individueel toegekend. Officieuze titels en benamingen kwamen sporadisch voor.

De titel van Prins van België en de familienaam Van België werd ingevoerd bij koninklijk besluit van 14 maart 1891. Vanaf dat moment zou hij van toepassing zijn op alle directe nakomelingen van de regerende vorst in de mannelijke lijn, en op de echtgenotes van Prinsen van België. Hiermee wilde men de identiteit van vorstenhuis en vorstendom versterken:

Art. 1er. Dans les actes publics et privés qui les concernent, les princes et les princesses issus de la descendance masculine et directe de feu Sa Majesté Léopold Ier, seront qualifiés de princes et princesses de Belgique, à la suite de leurs prénoms et avant la mention de leur titre originaire de duc ou duchesse de Saxe.

Les princesses unies par mariage aux princes de notre maison royale seront qualifiées de la même manière à la suite des noms et titres qui leur sont propres.

Deze dragers van deze titels zijn ofwel bloedverwanten aan de Belgische Koning, of worden bekrachtigd door een KB, hierdoor verschilt dit van de dynastieke titel.

Dynastieke titels

Hertog van Brabant en Graaf van Vlaanderen

De titels van Hertog van Brabant en Graaf van Vlaanderen werden als individuele dynastieke titels ingevoerd bij Koninklijk Besluit van 16 december 1840. Aldus werd een tussenoplossing gevonden voor het gebrek aan Belgische titulatuur voor de nakomelingen van de koning. Beide historische titels waren tot 1795 rechtskrachtig in de Zuidelijke Nederlanden en behoorden toe aan de aartshertog van Oostenrijk.

De titel van Hertog van Brabant werd dynastiek voorbehouden voor de oudste zoon en troonopvolger van de vorst, in navolging van buitenlandse voorbeelden, zoals de Prince of Wales of dauphin. De titel van Graaf van Vlaanderen werd individueel voorbehouden voor de tweede oudste zoon van de vorst:

Art 1er. Notre fils bien-aimé le prince Léopold ... prendra le titre de Duc de Brabant. Ce titre sera toujours à l'avenir, porté par le prince fils aîné du roi, et, à son défaut, par le prince petit-fils aîné du roi.

Art. 2. Notre fils bien-aimé le prince Philippe ... prendra le titre de comte de Flandre."

De titel van Graaf van Vlaanderen werd afgeschaft bij Koninklijk Besluit van 16 oktober 2001.^[2]

Graaf van Henegouwen

Toen in 1859 de troonopvolger, Leopold II van België, zelf een zoon kreeg, Leopold genaamd, had dit kind geen eigen Belgische titel of naam. Om hieraan te remediëren werd bij koninklijk besluit van 12 juni 1859 de titel Graaf van Henegouwen gecreëerd, een nieuwe dynastieke titel met historische precedentswaarde, toegekend aan de oudste zoon van de troonopvolger.

Art. 1er. Notre petit-fils bien-aimé, le prince Léopold-Ferdinand-Eli-Victor-Albert-Marie portera le titre de comte de Hainaut.

De titel van Graaf van Henegouwen werd eveneens afgeschaft bij koninklijk besluit van 16 oktober 2001.^[2]

Prins van Luik

In 1934 werd de individuele titel Prins van Luik gecreëerd bij Koninklijk Besluit van 7 juni 1934 ten voordele van prins Albert, de latere koning Albert II van België. Tot op heden werd deze titel slechts eenmaal vergeven.

Art.1er. Notre Fils bien aimé, le Prince Albert ..., portera le titre de Prince de Liége. Ce titre précédera celui de Prince de Belgique.

Andere dynastieke titels

Koninklijke prins

Op 10 augustus 1950 werd prins Boudewijn, de latere koning Boudewijn I van België, benoemd tot Koninklijke Prins. Deze constructie was uitgedacht om een oplossing voor de koningskwestie te vinden. Prins Boudewijn zou deze titel dragen tot de dag van zijn troonsbestijging op zijn 21e verjaardag op 16 juli 1951. Ondertussen bleef koning Leopold III van België formeel koning der Belgen, maar resideerde de koninklijke macht reeds bij de kroonprins.

Prinsen van Réthy

Toen koning Leopold III van België tijdens zijn gevangenschap in de Tweede Wereldoorlog op 11 september 1941 kerkelijk en op 6 december 1941 burgerlijk hertrouwde met het West-Vlaamse burgermeisje Lilian Baels zonder ministeriële goedkeuring ontstond er een dynastiek probleem. Hij had haar de titel van Prinses van Réthy toegekend (echter nooit officieel) en het predicaat Koninklijke Hoogheid. Tevens was hij van mening dat zij vanaf dat moment tevens de titels van Prinses van België, Hertogin van Saksen en Prinses van Saksen-Coburg en Gotha mocht dragen. Deze naam was sedert het einde van de Eerste Wereldoorlog officieus vervangen door Van België, maar is nooit officieel afgeschaft:

Conformément au vœu de mon épouse, que celle-ci renonce aux titre et rang de Reine. ... M'étant unie légalement, mon épouse peut en vertu de la législation actuelle porter le qualificatif d'Altesse Royale, de même que les titres et noms de Princesse de Belgique, Duchesse de Saxe et Princesse de Saxe-Cobourg-Gotha.

Néanmoins, mon désir est que le titre et le nom de Princesse de Réthy soient conférés à mon épouse. Et mon intention est, à ce moment, d'ajouter à nos titres et noms personnels celui de Prince de Réthy, nom d'une terre familiale belge ... La descendance éventuelle de mon second mariage a légalement droit aux qualificatifs, titres et noms de leur père, c'est-à-dire Altesse Royale, Prince et Princesse de Belgique, Duc et Duchesse de Saxe, Prince et Princesse de Saxe-Cobourg-Gotha, qu'elle portera. Dès que ma liberté de Souverain me sera rendue, je demanderai au Gouvernement de l'époque de réaliser légalement mes intentions.^[3]

Titulatuur aan het Belgische Hof

Zijne Majesteit Koning Filip, koning der Belgen, prins van België
Hare Majesteit Koningin Mathilde, koningin der Belgen, prinses van België, gravin d'Udekem d'Acoz
Zijne Majesteit Koning Albert II van België, prins van Luik, prins van België
Hare Majesteit Koningin Paola van België, prinses van Luik, prinses van België
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Elisabeth, hertogin van Brabant, prinses van België
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Gabriël, prins van België
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Emmanuel, prins van België
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Eléonore, prinses van België
Hare Koninklijke (en Keizerlijke) Hoogheid Prinses Astrid, prinses van België, aartshertogin van Oostenrijk-Este
Zijne Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Prins Lorenz, prins van België, aartshertog van Oostenrijk-Este
Zijne Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Prins Amedeo, prins van België, aartshertog van Oostenrijk-Este
Hare Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Prinses Elisabetta prinses van België, aartshertogin van Oostenrijk-Este
Hare Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Aartshertogin Anna-Astrid van Oostenrijk-Este
Zijne Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Aartshertog Maximilian van Oostenrijk-Este
Hare Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Prinses Maria Laura, prinses van België, aartshertogin van Oostenrijk-Este
Zijne Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Prins Joachim, prins van België, aartshertog van Oostenrijk-Este
Hare Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Prinses Luisa Maria, prinses van België, aartshertogin van Oostenrijk-Este
Hare Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid Prinses Laetitia Maria, prinses van België, aartshertogin van Oostenrijk-Este
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Laurent, prins van België, van Saksen-Coburg
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Claire, prinses van België, van Saksen-Coburg
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Louise, prinses van België, van Saksen-Coburg
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Nicolas, prins van België, van Saksen-Coburg
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Aymeric, prins van België, van Saksen-Coburg
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Léa, prinses van België
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Marie-Christine, prinses van België
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Maria-Esmeralda, prinses van België
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Delphine, prinses van België
Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Joséphine, prinses van België
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Oscar, prins van België

Het aanspreken/ begroeten van leden van de Koninklijke Familie gebeurt best met:

Koning - met Sire of Majesteit
Koningin - met Mevrouw of Majesteit
Prinsen (van Koninklijken bloede) - met Monseigneur
Prinsessen (van Koninklijken bloede) - met Mevrouw
Aartshertogen (van Keizerlijken bloede) - met uwe Keizerlijke en Koninklijke Hoogheid.

De Koningen der Belgen

Bustes van Belgische monarchen Van links naar rechts: Leopold I. Leopold II. Albert I, Leopold III en Boudewijn

Van	Tot	Naam
21 juli 1831	10 december 1865	Leopold I
17 december 1865	17 december 1909	Leopold II
23 december 1909	17 februari 1934	Albert I
23 februari 1934	16 juli 1951	Leopold III
17 juli 1951	31 juli 1993	Boudewijn
9 augustus 1993	21 juli 2013	Albert II
21 juli 2013	heden	Filip

Beknopte stamboom

De koningen en koninginnen van België zijn dikgedrukt. De Belgische staatshoofden (uitz. Prins-Regent Karel) zijn in het geel geplaatst. Andere staatshoofden zoals Koning Umberto en Groothertog Jan, zijn niet gekleurd.

Charlotte Augusta

Leopold I

Louise Marie

doodgeboren zoon

Lodewijk Filips

Leopold II

Maria-Hendrika

Albert I

Elisabeth

Astrid

Leopold III

Boudewijn

Fabiola

Paola

Albert II

Filip

Mathilde

Troonopvolging

Koloniaal verleden

In 1908 werd Congo een Belgische kolonie, maar voordien werd het land sinds 1885 onder de naam Onafhankelijke Congostaat (ook wel Congo-Vrijstaat genoemd) door Leopold II geregeerd als soevereine staat. Het was destijds een kolonie onder de persoonlijke heerschappij van koning Leopold II van België waarbij met name rubberexport een grote rol speelde. Door de exploitatie van de inheemse bevolking, epidemieën en hongersnood nam de omvang van de Congolese bevolking sterk af. De bevolkingsafname die plaats vond tijdens de periode dat Léopold II het bewind voerde schommelt tussen de 3 tot maximum 8 miljoen mensen, dit van de naar schatting 20 miljoen inwoners.

Op 30 juni 2020, naar aanleiding van de 60e verjaardag van de onafhankelijkheid van de Democratische Republiek Congo, schreef koning Filip van België een historische brief naar de Congolese president Félix Tshisekedi als erkenning van de geweld- en gruweldaden. In juni 2022 herhaalde koning Filip zijn spijtbetuiging op een toespraak in Kinshasa.^[4]

Zie ook

Externe links

Noten

↑ Eed op Belgium.be
↑ ^a ^b Belgisch Staatsblad (17.10.2001): 36172.
↑ Keyes, Roger, Echec au Roi, II, Editions Duculot, ..., ...
↑ Redactie, Koning Filip betuigt spijt in Congo, maar er kwamen geen excuses. Wat zei hij dan wel?. De Morgen (8 juni 2022). Gearchiveerd op 3 januari 2023. Geraadpleegd op 3 januari 2023.

Zie de categorie Royalty of Belgium van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Eed op Belgium.be

[SB_73145-2] Belgisch Staatsblad (17.10.2001): 36172.

[3] Keyes, Roger, Echec au Roi, II, Editions Duculot, ..., ...

[4] Redactie, Koning Filip betuigt spijt in Congo, maar er kwamen geen excuses. Wat zei hij dan wel?. De Morgen (8 juni 2022). Gearchiveerd op 3 januari 2023. Geraadpleegd op 3 januari 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]