Wikipedia

Dantumadeel

gemeente en voormalige grietenij in Friesland, Nederland

Dantumadeel (uitspraakⓘ) (officieel, Fries: Dantumadiel ([’dɔntümadi.əl]?,uitspraakⓘ) is een gemeente in het noordoosten van de Nederlandse provincie Friesland. De gemeente telt 19.135 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 87 km², waarvan 1,78 km² water. De gemeente Dantumadeel is binnen de streek van de Friese Wouden centraal gelegen in de Dokkumer Wouden.

Dantumadeel
Dantumadiel
Gemeente in Nederland Vlag van Nederland
Locatie van de gemeente Dantumadeel (gemeentegrenzen CBS 2016)
Situering
Provincie Friesland
Coördinaten 53° 17′ NB, 5° 59′ OL
Algemeen
Oppervlakte 87,53 km²
- land 84,66 km²
- water 2,87 km²
Inwoners
(1 januari 2024) 		19.135?
(226 inw./km²)
Bestuurs­centrum Damwoude
Belangrijke verkeersaders      , spoorlijn Groningen-Leeuwarden
Station(s) De Westereen & Feanwâlden
Politiek
Burgemeester (lijst) Anja Haga (CU, wnd.)[1]
Zetels
Gemeenteraad
CDA
Gemeentebelangen
Sociaal Links
ChristenUnie
FNP
SGP
BVNL
17
4
3
3
3
2
1
1
Economie
Gemiddeld inkomen (2019) € 21.500 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019) € 184.000
WW-uitkeringen (2014) 53 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s) 9100-9114, 9269-9272, 9067
Netnummer(s) 0511, 058, 0519
CBS-code 1891
CBS-wijkindeling zie wijken en buurten
Website dantumadiel.frl
Bevolkingspiramide van de gemeente Dantumadeel
Bevolkingspiramide (2023)
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Topografische gemeentekaart van Dantumadeel, september 2023

Kernen

bewerken

De gemeente telt 11 officiële kernen. Sinds 1 januari 2009 zijn de Friese namen de officiële. Ook de gemeentenaam werd op die datum officieel gewijzigd in 'Dantumadiel'. Waar voorheen op de plaats- en straatnaamborden zowel de Friese als de Nederlandse namen werden vermeld, worden sindsdien alleen nog de officiële Friese namen vermeld.

Dorpen

bewerken

Aantal inwoners per woonkern op 1 januari 2023:

Nederlandse naam Officiële (Friese) naam Inwoners
Damwoude Damwâld 5.745
Zwaagwesteinde De Westereen* 5.130
Veenwouden** Feanwâlden 3.605
Broeksterwoude Broeksterwâld 1.220
Rinsumageest Rinsumageast 1.100
Wouterswoude Wâlterswâld 955
Driesum Driezum 950
De Valom De Falom 240
Roodkerk Readtsjerk 195
Sijbrandahuis Sibrandahûs 40
  • * De Westereen is van oorsprong de vorm in het lokale dialect. Tegenwoordig gebruikt men deze vorm ook in het Standaardfries (in plaats van De Westerein).
  • ** Inclusief (het tot Dantumadeel behorende deel van) Veenwoudsterwal (Feanwâldsterwâl) (het andere deel valt onder Tietjerksteradeel).

Bron: CBS

Buurtschappen

bewerken

Naast deze dorpen bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:

Geschiedenis

bewerken

Dantumadeel wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1242. In die tijd was Dantumadeel, of Donthmadeil, zoals het toen bekendstond, een deel van het district Winninghe, het noordelijke gedeelte van Oostergo. De toenmalige Grietenij Dantumadeel werd bestuurd door een grietman die in Rinsumageest en Dantumawoude zetelde. Tot 1881 was Rinsumageest de hoofdplaats van Dantumadeel.

Friesland is in de loop der eeuwen verschillende malen toneel geweest van strijd om de macht. Aan het einde van de 15e eeuw, begin 16e eeuw woedde er een strijd tussen de Schieringers en Vetkopers. Dantumadeel kwam voor korte tijd onder het gezag van Albert III van Saksen. Deze stelde een baljuw aan in Dokkum die tevens Dantumadeel bestuurde. Deze situatie was van korte duur, dus de grietmannen keerden al snel weer terug. Later werd Friesland betrokken bij de strijd tussen hertog Karel van Gelre en de Bourgondische keizer Karel V. In 1515 was er namens beide heersers een grietman gezeteld in Dantumadeel.

Pas bij de gemeentewet van 1851 werden de grietenijen afgeschaft en werden zgn. gemeenten. Deze werden afzonderlijk bestuurd door een burgemeester.

In de loop der tijd is het gebied van Dantumadeel verschillende malen aangepast. Al in 1350 scheidde gebied rond Kollum, Oostbroekland, zich af en werd Kollumerland. Dokkum annexeerde verschillende malen gedeelten van Dantumadeel, zodat het kon uitbreiden. Bij de gemeentelijke herindeling, die op 1 mei 1984 plaatsvond, gingen de plaatsen Birdaard en Janum over naar de gemeente Ferwerderadeel.

Bestuur en politiek

bewerken
 
Gemeentehuis in Damwoude

Het bestuur in de gemeente Dantumadeel ligt in handen van de gemeenteraad, het college van B&W en de burgemeester. Op 8 november 2024 volgde Anja Haga Klaas Agricola op als waarnemend burgemeester van Dantumadeel na het vertrek van Agricola als waarnemend burgemeester naar De Friese Meren.[1] Het college van B&W wordt sinds 14 mei 2018 gevormd door een coalitie van Gemeentebelangen, Sociaal Links en ChristenUnie. Voor het eerst sinds 1978 en voor het eerst in 40 jaar maakt het CDA er geen deel van uit.

De gemeenteraad van Dantumadeel bestaat uit 17 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de gemeenteraad sinds 1931:

Zetelverdeling 2022
       
De 17 zetels zijn als volgt verdeeld:
Gemeenteraadszetels
Partij 1931 1935 1939 1946 1949 1953 1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014 2018 2022
CDA - - - - - - - - - - - 8 7 6 6 4 5 5 4 5 5 5 4
ChristenUnie - - - - - - - - - - - - - - - - 3 3 2 2 3 3 3
Gemeentebelangen Dantumadiel - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3 3
Sociaal Links - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3 3
FNP - - - - - - - - - - 1 - - - - - - 2 2 1 2 1 2
SGP 1 1 1 1 2 2 1 2 1 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Belang Van Nederland - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1
ARP 6 5 6 7 6 6 6 6 5 6 5 - - - - - - - - - - - -
CHU 4 4 4 4 4 4 4 3 4 3 3 - - - - - - - - - - - -
VVD - - - 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 1 1 1 1 - - - 1 -
LSP 2 2 2 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
PvdA - - - 4 4 4 5 5 4 4 4 5 3 5 5 3 4 2 4 3 2 - -
SDAP 3 4 3 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
CDU 1 1 1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Dantumadiel'82* - - - - - - - - - - - - 2 2 2 6 3 3 4 3 2 - -
Lagere Lasten D'diel* - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2 2 - -
RPF/GPV - - - - - - - - - - - - - 1 1 2 - - - - - - -
BP - - - - - - - - 2 - - - - - - - - - - - - - -
Totaal 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17
  • * In 2018 deden Dantumadiel'82 (D82) en Lagere Lasten Dantumadiel (LLD) onder de naam Gemeentebelangen Dantumadiel gezamenlijk mee aan de verkiezingen.

Samenwerking

bewerken

De ambtelijke organisatie van de gemeente is per 1 januari 2017 ambtelijk gefuseerd met drie andere gemeenten in Noordoost-Friesland: Dongeradeel, Ferwerderadeel en Kollumerland, die opgingen in de gemeente Noardeast-Fryslân.

Op 29 maart 2016 besloot de raad als enige van de vier af te zien van een bestuurlijke fusie per 2019.

Cultuur

bewerken

Monumenten

bewerken

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten en oorlogsmonumenten, zie:

Kunst in de openbare ruimte

bewerken

In de gemeente zijn diverse gebouwen, beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Kerk en geloof

bewerken

De dorpen Driezum en Wouterswoude staan bekend als een reformatorische enclave in Friesland.

Vanouds was Dantumadeel een bolwerk van de Gereformeerde Kerk en de Anti-Revolutionaire Partij (in 1980 opgegaan in het CDA). Sinds de jaren zeventig is met name de positie van de Christelijke Gereformeerde Kerken sterk gegroeid. De zondagsrust wordt sterk in acht genomen.

Dantumadeel wordt soms gerekend tot de Bijbelgordel. Een groot gedeelte van de bevolking is christelijk, waaronder bevindelijk gereformeerden. Er zijn daarom ook veel kerken:

Geboren in Dantumadeel

bewerken

Aangrenzende gemeenten

bewerken
   Aangrenzende gemeenten   
   Noardeast-Fryslân               
             
      Noardeast-Fryslân 
           
          Tietjerksteradeel         Achtkarspelen 
Zie de categorie Dantumadiel van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dantumadeel&oldid=68353961"