Antroposofie
Antroposofie (van het Griekse: ἄνθρωπος, ánthrōpos "mens" en σοφία sophía "wijsheid") is een spirituele filosofie en occulte wetenschap[1] gebaseerd op de leer van Rudolf Steiner (1861–1925), die het bestaan postuleert van een geestelijke wereld die toegankelijk zou zijn via innerlijke ontwikkeling. Deze innerlijke ontwikkeling is gericht op versterking van het bewustzijn.
De antroposofische gezichtspunten worden ingezet op verschillende terreinen, zoals Vrijeschoolonderwijs, heilpedagogie, euritmie, spraakvorming, kunstzinnige therapieën, antroposofische geneeskunde, sociale driegeleding, biologisch-dynamische landbouw en architectuur.
Volgens Swartz, Brandt, Hammer en Hansson is Antroposofie een religie (nieuwe religieuze beweging).[2][3][4][5][6][7][8] Volgens Martin Gardner is het een sekte.[9][10] Andere academici menen dat Antroposofie een religieuze beweging is.[11][12][13][14][15][16][17] Volgens de Katholieke Kerk is het een "neo-gnostische ketterij",[18][19] of een New Age beweging.[20][21]
Geschiedenis
bewerken
Rudolf Steiner beschrijft in zijn werk hoe hij door aanleg en training het vermogen ontwikkelde bij vol bewustzijn waar te nemen in de bovenzinnelijke, niet materiële wereld. Hij was ervan overtuigd dat mediamieke helderziend- of heldervoelendheid die kan optreden bij verlaagd trancebewustzijn in onze tijd vervangen moet worden door een helderziendheid bij vol bewustzijn. Met zijn vermeende inzichten ondervond hij rond 1900 belangstelling bij de Theosophical Society, de Theosofische Vereniging. Deze vereniging was opgericht door de adellijke Russin Helena Blavatsky die beschreef mediamieke gaven te bezitten en daarmee tot bepaalde geestelijke inzichten te zijn gekomen. Rudolf Steiner werd in 1902 voorzitter van de Duitse afdeling van de Theosofische Vereniging. In de daaropvolgende jaren maakte de Duitse afdeling een grote ontwikkeling door, voornamelijk als resultaat van Rudolf Steiners activiteiten. Hij hield door heel Europa voordrachten en schreef in de loop der jaren meer dan 30 boeken. In 1907 entameerde hij de organisatie van een grote kunstconferentie in München, een 'Gesamtkunstwerk', het begin van antroposofische activiteiten op het gebied van de kunst.
Rond 1910 ontstonden echter spanningen door de westerse christelijke oriëntatie van Steiner en de meer oosterse oriëntatie van de Theosophical Society. In 1912 was Annie Besant, de toenmalige voorzitter van de society, nauw betrokken bij de beweging de Orde van de Ster in het Oosten die de jonge Indiër Jiddu Krishnamurti presenteerde als de wedergeboren Christus. Steiner verzette zich tegen deze ontwikkeling omdat volgens hem de verschijning van Christus op aarde in een menselijk lichaam maar één keer plaatsvond om een toen noodzakelijke nieuwe impuls aan de ontwikkeling van de mens te geven. Dat leidde tot een breuk tussen de Duitse afdeling en de Theosophical Society. In 1912 werd de Anthroposophische Gesellschaft opgericht waaraan Steiner als leraar verbonden was. De meeste theosofen in Duitsland, Nederland, Oostenrijk en Zwitserland sloten zich daarbij aan. Hoewel hij nooit uitsluitsel heeft gegeven dat hij de wedergeboren Christus zou zijn, distantieerde Krishnamurti zich van de cultus rond zijn persoon en hief in augustus 1929 de Orde van de Ster in het Oosten op.
Sinds 1913 is Dornach, bij Basel, de hoofdvestiging van de Anthroposophische Gesellschaft. Daar werd op neutraal gebied tijdens de Eerste Wereldoorlog een groot centrum gebouwd, het eerste Goetheanum, in eendrachtige samenwerking van leden uit verschillende (deels oorlogvoerende) landen. Dit gebouw ging in de oudejaarsnacht van 1922 door brand verloren. Met Kerstmis 1923 werd de huidige Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft opgericht, nadat een aantal landelijke verenigingen waaronder de Antroposofische Vereniging in Nederland was opgericht. Na de Eerste Wereldoorlog ontplooide Steiner een groot aantal initiatieven in de toepassing van antroposofie, waarvan de bekendste zijn: de vrijescholen (in Vlaanderen steinerscholen), de antroposofische uitbreiding van de geneeskunde en de biologisch-dynamische landbouw die over de hele wereld een hoge vlucht hebben genomen.
Visie op wetenschap
bewerkenHet door Rudolf Steiner en zijn toenmalige medewerkers ingezette onderzoek in het kader van de verschillende secties van de Freie Hochschule für Geisteswissenschaft te Dornach heeft zich in de loop van ruim 80 jaar constant verder ontwikkeld, zij het met bescheiden middelen. Doelstelling hiervan is met behoud van de verworvenheden van modern wetenschappelijk onderzoek de grenzen van de wetenschap te verleggen voorbij het strikt materiële, tot in de geestelijke wereld. In de Ita Wegman-Klinik te Arlesheim, wordt onderzoek gedaan naar de klinische effecten van de geneeskundige ideeën van Steiner.[22]
Antroposofisch onderzoek wordt gedeeltelijk verricht door de ontwikkeling van het schouwen in de niet voor de gewone zintuigen waarneembare wereld, maar volgt ook, zoveel als deze benadering en ethische normen dat toelaten, de strenge regels van wetenschappelijk onderzoek.[23] In een basiswerk "De weg tot inzicht in hogere werelden" geeft Rudolf Steiner aan hoe men zich dit helderziende vermogen door een intensieve innerlijke scholing eigen zou kunnen maken. Vanuit wetenschappelijk oogpunt wordt deze methode van kennisvergaring verworpen omdat zij niet toetsbaar of falsifieerbaar is. In de afgelopen jaren is veel inspanning gedaan om de ervaringen met de toepassing van antroposofische inzichten in de geneeskunde te objectiveren.[24]
Gedachtegoed
bewerkenVoordat Steiner begon met het publiceren van onderzoeksresultaten die gebaseerd waren op zijn bovenzinnelijke waarnemingen, heeft hij in zijn 'Filosofie van de Vrijheid' de antroposofie met inachtneming van door hemzelf wetenschappelijk geachte maatstaven filosofisch gefundeerd.[bron?] Vervolgens beschrijft Steiner in andere basiswerken zoals 'Theosofie', 'De weg tot inzicht in hogere werelden' en 'Wetenschap van de geheimen der ziel' compact de andere voornaamste elementen van de antroposofie. Latere boeken met een occulte inhoud zijn gebaseerd op bewuste bovenzinnelijke waarnemingen en onderzoek en komen op onderdelen overeen met theosofische inzichten die echter verkregen zouden zijn door atavistische vermogens, waarbij een medium met verlaagd bewustzijn mededelingen ontvangt.
Steiner beschouwde de mens onder meer als bestaande uit drie zogenoemde wezensdelen: lichaam, ziel en geest.[25] De menselijke geest gaat volgens Steiner door vele aardse incarnaties, om zo tot een steeds hogere evolutiegraad te kunnen komen. Tijdens zijn opeenvolgende levens bouwt de mens volgens Steiner een schuldenbalans op, karma genoemd, die zowel negatief als positief kan zijn en ten dele zijn levenslot bepaalt. Samen met de mens ontwikkelen volgens Steiner ook de aarde en de andere planeten, evenals een geestelijke "hiërarchie" waarin engelen, aartsengelen en hogere hiërarchische wezens, zich voortdurend door evolutionaire fasen heen. Een centrale en unieke plaats in deze hele ontwikkeling neemt volgens Steiner Christus in, omdat zijn komst en offer op Golgotha een unieke impuls gaf aan de geestelijke leiding van mens en wereld.
Steiner beschrijft een zogenoemde "geestelijke wereld" vanwaaruit (menselijke) geestenzielen zich incarneren in een aardse, lichamelijke gedaante. De ontwikkeling van de ziel in de loop van opeenvolgende aardelevens vervult volgens Steiner in de huidige periode van de mensheidsontwikkeling een sleutelrol.
Steiner neemt een invloed aan die volgens hem zowel vanuit van de aarde als vanuit de kosmos inwerkt op de ontwikkeling van de mens, meer bepaald op diens individuele temperament. Hij gebruikt de bekende indeling met betrekking tot temperament van Hippocrates (cholerisch, sanguinisch, flegmatisch en melancholisch) en werkt deze verder uit voor de huidige mens.
Een af en toe opduikend bezwaar tegen antroposofie is het gebruik van het woord "ras" (zie: menselijk ras) in enkele van de publicaties. In Nederland woedde hierover in de jaren 90 van de 20e eeuw een felle discussie. Een commissie bestaande uit leden van de Antroposofische Vereniging beschreef in haar rapport 'Antroposofie en het vraagstuk van de rassen',[26] dat in de 89.000 pagina's tekst van Steiners werken en voordrachten (de Gesamtausgabe) zestien uitspraken staan die, als zij nu zouden worden gedaan, tot strafrechtelijke vervolging aanleiding zouden kunnen geven. De commissie kwam tot de conclusie dat er in het werk van Steiner "geen sprake is van een rassenleer", noch van racisme (blz. 668).
Hierbij moet worden overwogen dat de antroposofie de mens primair beschouwt als individu, waarvan de uiterlijke kenmerken slechts attributen zijn, terwijl racisme juist die uiterlijke kenmerken als bepalend beschouwt. De statuten van de 'Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft' bepalen in artikel 4, vertaald: "Lid kan iedereen worden zonder onderscheid naar volk, stand, geloof en wetenschappelijke of kunstzinnige overtuiging [...]". Dat bevestigt het kosmopolitisch karakter van de antroposofie wat racisme juist uitsluit.
Atlantis
bewerkenRudolf Steiner borduurde op de theosofie voort. Hij onderzocht geheel met eigen geesteswetenschappelijke middelen waar de Atlantische cultuur gesitueerd was. Hij beschrijft in boeken en voordrachten in detail hoe Atlantis en zijn bewoners er fysiek uit zouden hebben gezien en hoe zij handelden (totaal anders dan in het huidige tijdperk)[27] Steiner schreef Atlantis en Lemurië.[28]
Evolutieleer
bewerken
Rudolf Steiners evolutieleer[29] is een belangrijke spil van de antroposofie en onderbouwt de filosofische visie van verscheidene antroposofische werkvelden.[30][31] In de wetenschap wordt Steiners evolutieleer niet serieus genomen.[32] Rudolf Steiners evolutieleer is geen evolutietheorie, maar een leer gebaseerd op vaststaande aannames of dogma's. In Steiners visie wordt de mens, als uit de kosmos neergedaalde geest, gezien als beginpunt van de evolutie, waarna zich zogenaamde lagere levensvormen van de mens afscheidden (zie de nevenstaande afbeelding).[33] De oorspronkelijk spirituele mensheid wordt volgens Steiner verondersteld ouder te zijn dan de hele dierenwereld, die zich daaruit ontwikkelde in degeneratieve processen. Bij het omkeren van de Darwinistische evolutietheorie beweerde Steiner dat alle aardse levende wezens in werkelijkheid van de mens zijn afgeleid'.[34] Aan dit aspect van Steiners visie op evolutie lag een diepgeworteld 19de-eeuws evolutiedenken ten grondslag. Invloeden kwamen bijvoorbeeld van de recapitulatietheorie van Ernst Haeckel (1834-1919)[35][36], maar de belangrijkste invloed op de vorming van Steiners evolutiedenken kwam van de occultiste en theosofe Madame Blavatsky (1831-1891).[31][37]
Antroposofie en christendom
bewerkenNadruk op het multiculturele
bewerkenSteiner zag uitdagingen in de multiculturele maatschappij. Hij benadrukte dat er behoefte was aan een spiritualiteit die alle godsdiensten en culturen kon eerbiedigen en verenigen. In zijn visie op de maatschappij (Sociale Driegeleding) moeten cultuur (kunst, wetenschap, religie en opvoeding) absoluut vrij zijn.
Zijn gedachteloop kan als volgt worden samengevat:
Volgens Steiner zien veel mensen, vooral die van Oostelijke culturen, de behoefte aan een geestelijke basis voor een cultuur. Anderen, vooral in het Westen, leven in een materialistisch kader dat verbazingwekkende resultaten heeft bereikt - vooral door de verwezenlijkingen van moderne wetenschap - maar zij zouden hun geestelijke wortels verlaten hebben. Steiner stelde dat een conflict van culturen onvermijdelijk zou zijn als er geen verzoening van deze twee zou komen. Hij stelde dat het Oosten slechts het Westen zou eerbiedigen wanneer er in het Westen een nieuwe spiritualiteit zou ontstaan die de verwerkelijkingen van beide culturen zou verenigen.
Christus staat centraal in de aardse evolutie
bewerkenSteiner waardeerde alle godsdiensten en culturele ontwikkelingen, maar benadrukte meer recente westerse esoterische leerstellingen, zoals leerstellingen die zich hadden ontwikkeld om aan eigentijdse behoeften te voldoen en dan met name de Tempeliers, de Rozenkruisers en het Graals-christendom. Hij vond dat Christus en zijn opdracht op aarde een bijzonder belangrijke plaats bekleden in de menselijke evolutie, maar hij benadrukte dat:
- Het christendom is ontstaan uit vorige godsdiensten;
- Het wezen dat zich openbaart in het christendom, vertoont zich in alle geloofsovertuigingen en godsdiensten;
- Elke godsdienst geldig en waar is voor de tijd en de culturele context waarin hij is ontstaan;
- De historische vormen van het christendom drastisch moeten worden getransformeerd om aan de gangbare evolutie van de mensheid tegemoet te komen;
- Het wezen dat alle godsdiensten verenigt is de centrale kracht in de menselijke evolutie en niet een bepaald godsdienstig geloof.
"Christus” is voor Steiner niet alleen de Verlosser uit de Zondeval, maar ook de unieke spil in de evolutieve processen van de aarde en van de menselijke geschiedenis, die zich in alle godsdiensten en culturen manifesteert. Het christendom van Steiner verschilt van dat van gnostici, die het fenomeen van Christus bekeken vanuit de kennis die zij verkregen hadden van het oude gnosticisme, terwijl voor Steiner de incarnatie van Christus een historische werkelijkheid en een centraal en uniek punt in de menselijke geschiedenis was.
In een lezing over het verband tussen antroposofie en christendom, verklaarde Steiner: “De antroposofie wil niet de plaats van christendom usurperen; integendeel, zij zou instrumentaal willen zijn in het leren begrijpen van het christendom. Aldus wordt het ons duidelijk door de antroposofie dat het wezen dat wij Christus noemen, moet worden gezien als het centrum van het leven op aarde, dat de christelijke godsdienst de uiteindelijke godsdienst voor de toekomst van de aarde is. De antroposofie toont ons in het bijzonder aan dat de voorchristelijke godsdiensten hun eenzijdigheid ontgroeien en samenkomen in het christelijke geloof. Het is niet de wens van antroposofie om iets anders in de plaats van het christendom te plaatsen; eerder wil het bijdragen tot een dieper, met hartenkrachten vervuld inzicht in het christendom."
Verschillen met het confessionele christelijke denken
bewerkenSteiners visie verschilt met het confessionele christelijke denken op belangrijke plaatsen en omvat gnostische elementen. Onder meer:
- Steiner had een andere visie over reïncarnatie en karma.
- Steiner beweerde dat er twee verschillende Jezus-kinderen betrokken waren bij de incarnatie van Christus: één kind stamde af van Solomon, zoals beschreven in het Evangelie volgens Matteüs (Matteüs 1,1-17), het andere kind stamde af van Natan, de zoon van Koning David en Batseba, zoals wordt beschreven in het Evangelie volgens Lucas (Lucas 3,23-38).
- Steiners mening over de wederkomst van Christus. Hij beschreef dat dit geen fysieke verschijning zou zijn, maar een verschijning in de ether-sfeer (zichtbaar voor het geestesoog) ervaarbaar in het samenleven van de mensen. Steiner meende dat de toekomst van het mensdom zou eisen dat deze 'Geest van Liefde' zou worden herkend.
De Christengemeenschap, een beweging voor religieuze vernieuwing, baseert haar christologie en rituelen voor een groot deel op aanwijzingen van Rudolf Steiner, maar opereert als zelfstandig kerkgenootschap los van de antroposofische vereniging.
Antroposofische geneesmiddelen
bewerken
Antroposofie in Nederland
bewerken
De antroposofie wordt in Nederland vertegenwoordigd door onder andere de 'Antroposofische Vereniging in Nederland'. In deze vereniging wordt de persoonlijke ontwikkeling van de leden ondersteuning geboden. Ieder wordt geacht zelf een ontwikkelingsweg te gaan en zijn inzichten te verdiepen om van daaruit zijn werk in de wereld te kunnen verrichten. Dat betekent dat de vereniging geen standpunten over maatschappelijke of ethische vraagstukken kan innemen; dat is principieel voorbehouden aan de individuele leden.
Een bekende Nederlandse antroposoof was Bernard Lievegoed (1905 – 1992), die de aanwijzingen van Steiner vertaalde naar het moderne leven, waaronder het bedrijfsleven, in de tweede helft van de 20e eeuw. Hij was oprichter van het NPI - Nederlands Pedagogisch Instituut voor het bedrijfsleven (later NPI – Instituut voor organisatieontwikkeling) te Zeist, mede-oprichter van de TH Twente. Zijn vrouw Nel Lievegoed-Schatborn bestuurde de op antroposofische leest geschoeide Zonnehuizen in Zeist. De Triodos Bank is opgericht vanuit antroposofische gezichtspunten, door onder andere Rudolf Mees. Naast het grote aantal vrijescholen is de antroposofische verslavingszorg en het fenomeen van de zorgboerderij door antroposofen in Nederland tot ontwikkeling gebracht. In Driebergen-Rijsenburg is het Instituut voor Biografiek gevestigd. Daar worden een opleiding biografisch coachen en diverse workshops en cursussen aangeboden en worden de biografiek en het biografiewerk verder ontwikkeld.
De antroposofische architectuur heeft in Nederland bekendheid en waardering verworven met name door de werken van Ton Alberts en zijn architectenbureau Alberts en van Huut. Internationale faam verwierf Alberts met het ontwerp van het Zandkasteel in Amsterdam Zuidoost dat lange tijd fungeerde als hoofdkantoor van NMB en de rechtsopvolger ING, alsmede het hoofdkantoor van de Gasunie in Groningen. De enige antroposofische landbouwschool in Nederland is Warmonderhof in Dronten.
Kritiek
bewerkenEnkele wetenschappers en artsen, waaronder Michael Shermer, Michael Ruse, Edzard Ernst, David Gorski en Simon Singh beschouwen de toepassing van de antroposofie op het gebied van geneeskunde, biologie, landbouw en onderwijs als gevaarlijk en pseudowetenschappelijk.[38][39][40][41] Sommige ideeën van Steiner wijken af van de moderne wetenschap, waaronder: "raciale" evolutie,[42][31] helderziendheid (Steiner beweerde dat hij helderziend was),[43][44] het idee dat het hart niet als pomp functioneert,[45] de bewering dat eilanden 'drijven' of 'zwemmen' in de zeeën en oceanen en door 'sterrenkrachten' worden vastgehouden,[46] en de mythe van Atlantis.[9][42]
Literatuur
bewerken- Theosofie, Rudolf Steiner - ISBN 90-6038-515-2
- De Wetenschap van de geheimen der ziel, Rudolf Steiner - ISBN 90-6038-529-2
- De weg tot inzicht in hogere werelden, Rudolf Steiner - ISBN 90-6038-501-2
- De Akashakroniek, Rudolf Steiner - ISBN 978-94-90455-30-9
- Rudolf Steiner - een geïllustreerde biografie, Ed Taylor - ISBN 978-94-90455-20-0
- Antroposofie, een kennismaking, Henk van Oort - ISBN 9-789060-383780
- Antroposofie - een inleiding, Ed Taylor - ISBN 978-94-90455-58-3
Externe links
bewerken- Antroposofische Vereniging in Nederland
- Antroposofische Vereniging in België
- AntroVista: alle antroposofische initiatieven in Nederland en België
- Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft
- Uitgeverij Pentagon: vertalingen van boeken van Rudolf Steiner, en boeken van andere auteurs
- ↑ Door Steiner zelf zo benoemd in zijn werk 'Geheimwissenschaft im Umriss' (Occulte wetenschap, een overzicht) uit 1909.
- ↑ Swartz, Karen, Hammer, Olav (14 June 2022). Soft charisma as an impediment to fundamentalist discourse: The case of the Anthroposophical Society in Sweden. Approaching Religion 12 (2): 18–37. ISSN: 1799-3121. DOI: 10.30664/ar.113383. “2. It can be noted that insiders routinely deny that Anthroposophy is a religion and prefer to characterise it as, for example, a philosophical perspective or a form of science. From a scholarly perspective, however, Anthroposophy has all the elements that one typically associates with a religion, for example, a charismatic founder whose status is based on claims of having direct insight into a normally invisible spiritual dimension of existence, a plethora of culturally postulated suprahuman beings that are said to influence our lives, concepts of an afterlife, canonical texts and rituals. Religions whose members deny that the movement they belong to has anything to do with religion are not uncommon in the modern age, but the reason for this is a matter that goes beyond the confines of this article.”.
- ↑ Hammer, Olav, Swartz-Hammer, Karen (2024). New Religious Movements and Comparative Religion. Cambridge University Press, "NRMs in Comparative Perspective", p. 62. ISBN 978-1-009-03402-9. Geraadpleegd op 19 juli 2024.
- ↑ Brandt, Katharina, Hammer, Olav (2013). Handbook of the Theosophical Current. Brill, "Rudolf Steiner and Theosophy", 113 fn. 1. ISBN 978-90-04-23597-7. Geraadpleegd op 23 January 2024 "From a scholar’s point of view, Anthroposophy presents characteristics typically associated with religion, and in particular concepts of suprahuman agents (such as angels), a charismatic founder with postulated insight into the suprahuman realm (Steiner himself), rituals (for instance, eurythmy), and canonical texts (Steiner’s writings). From an insider’s perspective, however, “anthroposophy is not a religion, nor is it meant to be a substitute for religion. While its insights may support, illuminate or complement religious practice, it provides no belief system” (from the Waldorf school website www.waldorfanswers.com/NotReligion1.htm , accessed 9 October 2011). The contrast between a scholarly and an insiders’ perspective on what constitutes religion is highlighted by the clinching warrant for this assertion. Although the website argues that Anthroposophy is not a religion by stating that there are no spiritual teachers and no beliefs, it does so by adding a reference to a text by Steiner, who thus functions as an unquestioned authority figure."
- ↑ Hammer, Olav (2008). New Religions and Globalization. Aarhus University Press, p. 69. ISBN 978-87-7934-681-9. Geraadpleegd op 23 January 2024 "Anthroposophy is thus from an emic point of view emphatically not a religion."
- ↑ Hansson, Sven Ove (1 July 2022). Anthroposophical Climate Science Denial. Critical Research on Religion 10 (3): 281–297 (SAGE Publications). ISSN: 2050-3032. DOI: 10.1177/20503032221075382. “Anthroposophy has characteristics usually associated with religions, not least a belief in a large number of spiritual beings (Toncheva 2015, 73–81, 134–135). However, its adherents emphatically reject that it is a religion, claiming instead that it is a spiritual science, Geisteswissenschaft (Zander 2007, 1:867).”.
- ↑ Zie ook International Bureau of Education (1960). Organization of Special Education for Mentally Deficient Children: A Study in Comparative Education. UNESCO, p. 15. Geraadpleegd op 9 February 2024 "anthroposophy - a religion based upon the philosophical and scientific knowledge of man"
- ↑ Zie ook International Bureau of Education (1957). Bulletin of the International Bureau of Education. International Bureau of Education, p. 36. Geraadpleegd op 9 February 2024 "anthroposophy - a religion based upon the philosophical and scientific knowledge of man"
- ↑ a b Gardner, Martin (1957). Fads and Fallacies in the Name of Science. Dover Publications, 169, 224f. ISBN 978-0-486-20394-2. Geraadpleegd op 31 January 2022 "The late Rudolf Steiner, founder of the Anthropsophical Society, the fastest growing cult in post-war Germany... Closely related to the organic farming movement is the German anthroposophical cult founded by Rudolf Steiner, whom we met earlier in connection with his writings on Atlantis and Lemuria. ... In essence, the anthroposophists' approach to the soil is like their approach to the human body—a variation of homeopathy. (See Steiner's An Outline of Anthroposophical Medical Research, English translation, 1939, for an explanation of how mistletoe, when properly prepared, will cure cancer by absorbing "etheric forces" and strengthening the "astral body.") They believe the soil can be made more "dynamic" by adding to it certain mysterious preparations which, like the medicines of homeopathic "purists," are so diluted that nothing material of the compound remains."
- ↑ Zie ook Brown, Candy Gunther (6 May 2019). Debating Yoga and Mindfulness in Public Schools. University of North Carolina Press. DOI:10.5149/northcarolina/9781469648484.003.0012, "Waldorf Methods", 229–254. ISBN 978-1-4696-4848-4 "premised on anthroposophy, a religious sect founded by Steiner;"
- ↑ Toncheva, Svetoslava (2013). Anthroposophy as religious syncretism. SOTER: Journal of Religious Science 48 (48): 81–89. ISSN: 1392-7450. DOI: 10.7220/1392-7450.48(76).5.
- ↑ Toncheva, Svetoslava (2015). Out of the New Spirituality of the Twentieth Century: The Dawn of Anthroposophy, the White Brotherhood and the Unified Teaching. Frank & Timme GmbH, 13, 17. ISBN 978-3-7329-0132-6.
- ↑ Clemen, Carl (1924). Anthroposophy. The Journal of Religion 4 (3): 281–292. ISSN: 0022-4189. DOI: 10.1086/480431.
- ↑
- Norman, Alex (2012). Handbook of New Religions and Cultural Production. Brill, p. 213. ISBN 978-90-04-22187-1. Geraadpleegd op 1 January 2024 "[...] continue to have influence beyond the institutional reach of Anthropospophy, the new religious movement he founded."
- Frisk, Liselotte (2012). Handbook of New Religions and Cultural Production. Brill, 204 fn. 10, 208. ISBN 978-90-04-22187-1. Geraadpleegd op 1 January 2024 "Thus my conclusion is that it is quite uncontroversial to see Anthroposophy as a whole as a religious movement, in the conventional use of the term, although it is not an emic term used by Anthroposophists themselves."
- Cusack, Carole M. (2012). Handbook of New Religions and Cultural Production. Brill, p. 190. ISBN 978-90-04-22187-1. Geraadpleegd op 1 January 2024 "Steiner, of all esoteric and new religious teachers of the early twentieth century, was acutely aware of the peculiar value of cultural production, an activity with which he engaged with tireless energy, and considerable (amateur and professional) skill and achievement."
- ↑ Gilhus, Sælid (2016). Western Esotericism in Scandinavia. Brill, p. 56. ISBN 978-90-04-32596-8. Geraadpleegd op 6 February 2024.
- ↑ Ahlbäck, Tore (1 januari 2008). Rudolf Steiner as a religious authority. Scripta Instituti Donneriani Aboensis 20. ISSN: 2343-4937. DOI: 10.30674/scripta.67323.
- ↑ (de) Schnurbein, Stefanie von, Ulbricht, Justus H. (2001). Völkische Religion und Krisen der Moderne: Entwürfe "arteigener" Glaubenssysteme seit der Jahrhundertwende. Königshausen & Neumann, p. 38. ISBN 978-3-8260-2160-2. Geraadpleegd op 8 February 2024. apud Staudenmaier, Peter (1 February 2008). Race and Redemption: Racial and Ethnic Evolution in Rudolf Steiner's Anthroposophy. Nova Religio 11 (3): 4–36 (University of California Press). ISSN: 1092-6690. DOI: 10.1525/nr.2008.11.3.4.
- ↑ Diener, Astrid, Hipolito, Jane (2013). The Role of Imagination in Culture and Society: Owen Barfield's Early Work. Wipf and Stock Publishers, p. 77. ISBN 978-1-7252-3320-1. Geraadpleegd op 6 March 2023 "a neognostic heresy"
- ↑ Zie ook DWB (2022). The Oxford Dictionary of the Christian Church, 4th. OUP Oxford, "anthroposophy", 76–77. ISBN 978-0-19-263815-1. Geraadpleegd op 18 May 2024.
- ↑ G.K. Chesterton Society, G.K. Chesterton Institute for Faith & Culture (February–May 2000). A conference on New Age and Christian spirituality. The Chesterton Review XXVI (1&2) (G.K. Chesterton Society, 1974- G.K. Chesterton Institute for Faith & Culture). ISSN: 0317-0500. “One needs to recognise several things in New Age in order not to over-react: it is not monolithic; it is not a den of demons; nor is it a den of fools. Three main currents need to be taken very seriously, even if they reject being included in the broad term New Age. They are René Guénon’s tariqa or school of intellectual Sufism, Rudolf Steiner’s anthroposophy and 'the Work', devised by Georges Ivanovitch Gurdjieff.”.
- ↑ Jesus Christ the bearer of the water of life. A Christian reflection on the "New Age". vatican.va. The Catholic Church. Geraadpleegd op 18 May 2024. “The Age of Aquarius has such a high profile in the New Age movement largely because of the influence of theosophy, spiritualism and anthroposophy, and their esoteric antecedents.”
- ↑ Rudolf Steiners Anthroposophie als Geisteswissenschaft. Anschrift des Verfassers: Dr. Phil. Hagen Biesantz, Goetheanum, Freie Hochschule fűr Geisteswissenschaft, CH-4143 Dornach/Schweiz.
- ↑ De wetenschappelijke kritiek hierop luidt dat buitenzintuiglijke waarnemingen niet te verifiëren zijn en dat een theorie die op dergelijke waarnemingen gebaseerd is derhalve niet falsifieerbaar is.
- ↑ Zie hiervoor onder andere Kienle GS, Kiene H, Albonico HU, Anthroposophic Medicine: Effectiveness, Utility, Costs, Safety. Stuttgart, New York: Schattauer Verlag, 2006, ISBN 3-7945-2495-0.
- ↑ R. Steiner, De brug tussen lichaam, ziel en geest, Pentagon 2006
- ↑ Commissie antroposofie en het vraagstuk van de rassen, Antroposofie en het vraagstuk van de rassen: eindrapport van de commissie Antroposofie en het vraagstuk van de rassen, Zeist : Antroposofische Vereniging in Nederland, 2000 (ISBN 90-8055-931-8)
- ↑ Zie voor een uitvoerige Duitstalige samenvatting van zijn beschrijvingen https://anthrowiki.at/Atlantis. Gearchiveerd op 17 oktober 2021.
- ↑ Steiner, Atlantis en Lemurië, ISBN 9789490455125.
- ↑ Helmut Zander, Anthroposophie in Deutschland. Theosophische Weltanschauung und gesellschaftliche Praxis 1884–1945. 2 Bände. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2007, p.636
- ↑ J.D. Imelman en P.B.H. Van Hoek, Hoe vrij is de Vrije School? – Een analyse van de antroposofische pedagogiek, Intro 1983
- ↑ a b c Staudenmaier, Peter, Between Occultism and Fascism: Anthroposophy and the Politics of Race and Nation in Germany and Italy, 1900-1945. Cornell University. Geraadpleegd op 5 september 2021.
- ↑ Husmann-Kastein J., Schwarz-Weiss-Konstruktionen im Rassebild Rudolf Steiners, Vortragsmanuskript Tagung: Anthroposophie – kritische Reflexionen, Humboldt Universtität Berlin 2006
- ↑ Rudolf Steiner, Menschheitsentwickelung und Christus-Erkenntnis, GA 100, Rudolf Steiner Verlag 1981
- ↑ Jana Husmann: Schwarz-Weiß-Symbolik. Dualistische Denktraditionen und die Imagination von „Rasse“. Religion – Wissenschaft – Anthroposophie. transcript, Bielefeld 2010, ISBN 978-3-8394-1349-4, p.269
- ↑ W.F. Veltman, Rudolf Steiner - een biografie, Vrij Geestesleven 1980, p.71 ev
- ↑ S. Blancke, Wetenschap naar antroposofisch believen, Wonder en is gheen wonder 3, 2004
- ↑ Helmut Zander, Anthroposophie in Deutschland – Theosophische Weltanschauung und gesellschaftliche Praxis 1884–1945, Vandenhoeck & Ruprecht 2007
- ↑ Dugan, Dan (2002). The Skeptic Encyclopedia of Pseudoscience. ABC-CLIO, 31–. ISBN 9781576076538. Geraadpleegd op 17 oktober 2016.
- ↑ Ruse, Michael (25 september 2013). The Gaia Hypothesis: Science on a Pagan Planet. University of Chicago Press, 128–. ISBN 9780226060392. Geraadpleegd op 21 June 2015.
- ↑ (en) "Schools of pseudoscience pose a serious threat to education | letters", The Guardian, 12 May 2012. Gearchiveerd op 10 september 2017. Geraadpleegd op 29 november 2018.
- ↑ Gorski, David, A University of Michigan Medical School alumnus confronts anthroposophic medicine at his alma mater. Science-Based Medicine (14 March 2011). Gearchiveerd op 7 May 2019. Geraadpleegd op 29 november 2018.
- ↑ a b Staudenmaier, Peter (1 February 2008). Race and Redemption: Racial and Ethnic Evolution in Rudolf Steiner's Anthroposophy. Nova Religio 11 (3): 4–36. DOI: 10.1525/nr.2008.11.3.4.
- ↑ Kreidler, Marc, Rudolf Steiner's Quackery. Quackwatch (23 July 2012). Geraadpleegd op 5 september 2021.
- ↑ Ruse, Michael (12 november 2018). The Problem of War: Darwinism, Christianity, and Their Battle to Understand Human Conflict. Oxford University Press, p. 97. ISBN 978-0-19-086757-7.
- ↑ (de) Rudolf Steiner (2010). Der Übersinnliche Mensch - Anthroposophisch erfasst. RUDOLF STEINER ONLINE ARCHIV, p. 72 "[...] denn das Herz ist ein Sinnesorgan, das die Blutbewegung wahrnimmt, es ist nicht, wie es die Physiker meinen, ein Pumpwerk, sondern durch die Geistigkeit und Vitalität des Menschen bewegt sich das Blut [...]"
- ↑ (en) Rudolf Steiner (1998). Faculty Meetings with Rudolf Steiner. Anthroposophic Press, p. 607. ISBN 0-88010--421-X. Gearchiveerd op 1 december 2022. Geraadpleegd op 29 mei 2022 "[...] for instance, an island like Great Britain swims in the sea and is held fast by the forces of the stars. In actuality, such islands do not sit directly upon a foundation; they swim and are held fast from outside."
