Antonius Johannes Wegner
Antonius Johannes (Klaas) Wegner (Leiden, 20 september 1915[1] - Mauthausen, 7 september 1944)[2][3][4][5] was een Engelandvaarder en geheim agent bij de Special Operations Executive tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij was een van de slachtoffers van het Englandspiel.[6]
| Klaas Wegner | ||||
|---|---|---|---|---|
| Algemeen | ||||
| Geboortedatum | 20 september 1915 | |||
| Geboorteplaats | Leiden | |||
| Sterfdatum | 7 september 1944 | |||
| Plaats van overlijden | Mauthausen | |||
| Functie | ||||
| Zijde | Nederland Verenigd Koninkrijk | |||
| Organisatie | Special Operations Executive Londen, Plan Holland | |||
| Speciale functie | Engelandvaarder | |||
| Rang |  Sergeant
| |||
| ||||
Jeugd
bewerkenKlaas Wegner was de zoon van de Haagse stukadoor Antonius Johannes Wegner (1885-1966) en de Serooskerkse huisvrouw Aagtje (Alida) Evertse (1892-1949).[2][7] Hij groeide op in Den Haag. Na de echtscheiding van zijn ouders op 11 januari 1924[8] is zijn moeder in februari 1925 opnieuw gehuwd, met Thomas Willem Sabee.[9] Zijn vader huwde Elisabeth Gruber en stichtte een nieuw gezin.[10] Klaas Wegners vader onderhield nauwelijks contact met zijn oudste zoon.
Koopvaardij
bewerkenVanaf 1929 volgde Wegner in Rotterdam een opleiding tot matroos bij de koopvaardij, onder meer op het opleidingsschip ‘De Nederlander’ (Inr.10);[11] in oktober 1931 vertrok hij naar zee. Tussen 1933 en 1935 zat hij op zeevaartscholen in Scheveningen en op Terschelling (Maritiem Instituut Willem Barentsz). Zijn carrière lag echter niet bij de koopvaardij, want kort daarop trad hij toe tot het Garderegiment Grenadiers en Jagers. Tot het uitbreken van de oorlog was Wegner werkzaam op het ministerie van Oorlog.[12][13]
Kort na de capitulatie is Klaas Wegner gehuwd met Cornelia (Corrie) Bach.[2][14] Zij woonden in Den Haag. Begin augustus 1941 nam hij ontslag bij het toenmalige ministerie, omdat hij de sfeer er beklemmend vond door de aanwezigheid van NSB'ers en mensen van de WA. Met Platon, Van der Laan en luitenant Jacob Ruys vertrok hij de vierde naar het buitenland; laatstgenoemde kende hij van zijn werk.[15][16]
Engelandvaart
bewerkenHet viertal wist in de buurt van Roosendaal België te bereiken en reisde door naar Brussel. Via Namen en Dinant naderden zij bij Heer-Agimont de Franse grens, waar ze overheen werden gesmokkeld naar Givet. Nadat Dijon gepasseerd was, werden zij op 8 augustus in Joncy gearresteerd en nog dezelfde dag vrijgelaten. In Mâcon (Vichy-regime) troffen ze een groep Pétain-jeugd die hen gevangen nam (10-8-1941). Onderweg naar Charlon sprongen Wegner en zijn metgezellen uit de trein en ontsnapten.[17]
Geholpen door een boer en een priester trok de groep vanaf Bourg-en-Bresse de Jura door en bij Aix-les-Bains de Alpen in en week uit naar Zwitserland. In Genève kon het gezelschap op kosten van de consul van 13 augustus tot eind oktober verblijven, waarna zij op een invitatie van de pro-Britse Generale Staf in Luzern ingingen en de Zwitsers informatie verschaften over de Duitse troepen, vliegvelden, militaire doelen en het moreel.[17]
Voorzien van valse papieren vertrokken zij op 22 oktober naar Fort de Bouc[18] en vandaar naar Barcelona in Spanje. Wegner bezocht er het Nederlands consulaat en scheepte samen met Ruys in op de SS Isla Tenerife voor een reis naar Cuba. In Gibraltar werden zij op 2 november echter van boord gehaald.[17][19] Vanaf Gibraltar voeren zij vervolgens op de MS Batory mee naar Gourock in Schotland, waar ze op 8 januari 1942 arriveerden; aan boord waren ook Louis d'Aulnis en Cees Droogleever Fortuyn.[20][21] Ruim twee weken later werd Wegner in slechte conditie[22] op de Patriotic School (RVPS) in Wandsworth ondervraagd door Oreste Pinto en Nol Wolters.[23]
Training bij SOE
bewerkenHij kreeg zijn training bij Special Operations Executive (SOE). Daar werd hij opgeleid tot organisator binnen het verzet in section Corry (Utrecht, Noord- en Zuid-Holland), geleid door Oom.[24] Aanvankelijk leek hij onvoldoende geschikt als geheim agent, maar op instigatie van Dubois – die hem al langer kende – liet men hem na zijn basistraining toch toe tot het hoofdprogramma van de intensieve opleiding. In deze periode werkte hij hard aan zijn conditie door veel te zwemmen en te roeien. Na vier maanden meldden zich echter vier van zijn mede-studenten bij hun commandant, om aan te geven dat zij niet langer met Wegner wilden samenwerken, laat staan met hem op missie worden uitgezonden. Het betrof Abraham du Bois (Dubois), Cees Droogleever Fortuyn (Felders), Jan Faber (Frank) en Aat van der Giessen (Van Krimpen). Klaas Wegner stond bekend als humeurig, knorrig en ad rem en was een individualist, maar er kwamen geen negatieve opmerkingen voor in de rapporten van zijn instructeurs. Soms gedroeg hij zich verstrooid. Het genoemde viertal twijfelde aan Wegners geschiktheid in het veld.[25]
Tijdens de training in parachutespringen gedroeg Wegner zich opnieuw onverschillig, betweterig en zelfs arrogant; hij vond de Duitse parachutes beter dan de Britse, vertoonde weinig inzet en stelde zich oncollegiaal op. Bovendien had hij zichtbaar last van zijn enkelblessure - tijdens zijn eerste parachutetrainingen had hij zijn enkel gebroken en hij doorliep de cursus voor een tweede maal, zonder daar ruchtbaarheid aan te geven. Majoor Edwards achtte hem ongeschikt door genoemd gedrag, terwijl kolonel Munn aan dat oordeel twijfelde en Wegners zwijgen waardeerde. Edwards heeft geopperd om Wegner niet of niet meteen uit te zenden en hem tijdelijk apart te laten zetten. [26][27][28]
Englandspiel
bewerkenWegner maakte deel uit van Plan Holland. Het hoofd van het SOE-codebureau, Leo Marks, had toen al enige tijd het vermoeden dat luitenant-kolonel Hermann Giskes en zijn Abwehrsectie IIIF de meeste aan deze operatie verbonden Nederlandse SOE-agenten gevangen genomen hadden en dat de foutloze berichten vanuit Nederland, die Marks regelmatig onder ogen kreeg, door Duitse codeurs aan Bletchley Park en Grendon Underwood verzonden waren (een tragedie die later Englandspiel genoemd is en door de Duitsers zelf werd aangeduid met Operation Nordpol). Marks vroeg op 20 maart aan zijn chef, kapitein Eric Heffer, of het te laat was om te voorkomen dat Netball en twee andere agenten (Lacrosse en Gherkin) zouden worden gedropt. Desondanks moest hij drie dagen later de agenten met deze codenamen hun laatste instructie geven en verstrekte hij hun elk een stapel codegedichten.[29][30] En op 21 april zat Klaas Wegner in hetzelfde vliegtuig als Freek Rouwerd (Netball) en Ivo Uytvanck (Gherkin), alle drie op weg met een eigen missie.[31][32]
Plan Holland
bewerkenIn de nacht van 21 op 22 april 1943 werd Wegner bij Hoorn boven het IJsselmeer geparachuteerd[33] en gevangen genomen door klaarstaande Nederlandse Gestapo-agenten. Na zijn eerste verhoor bracht men hem naar kamp Haaren. Op 22 november wist hij met Aat van der Giessen en Jan Jacob van Rietschoten te ontsnappen.[34][5][35][36] Wegner ging langs bij de ouders van Cees Droogleever Fortuyn in Maastricht. Een vriend van hen hielp hem de grens te passeren en verschafte hem onderdak in België.
Wegner zocht daar via een SIS-agent (codenaam Marc) contact met SOE in Londen. Het verzet dacht dat de ontsnapping door de SD was bevorderd en het Waalse verzet communiceerde hierover met SOE.[37][38][39] Daarvan is geen sprake geweest. Wegner werd in januari bij toeval opnieuw gearresteerd en aanvankelijk teruggebracht naar kamp Haaren.[40]
Doordat de Sicherheitspolizei besloot dat de ‘Nordpol-agenten’ voortaan in een concentratiekamp in Duitsland zouden worden bewaakt, kwam hij met veel andere SOE-agenten via Assen in het Poolse Rawicz terecht.[40] Ten gevolge van de Duitse verliezen aan het Oostfront werd Klaas Wegner uiteindelijk naar Mauthausen verplaatst, waar hij in een grote groep werd geëxecuteerd.[41][42][43][44][45]
De Duitse geheime diensten kwamen Van der Giessen en Van Rietschoten pas in april op het spoor nadat zij waren verraden door dubbelspion en latere kompaan van Bernhard van Lippe-Biesterfeld, Christiaan Lindemans.[40] Zij zijn op 5 mei 1944 opgepakt toen zij via Zeeland met een grote hoeveelheid spionagemateriaal op film terug naar Engeland probeerden te keren. Op 10 juni 1944 zijn zij in opdracht van Erich Deppner bij kamp Haaren 'op de vlucht' gefusilleerd.[46]
Onderscheidingen
bewerkenVoor zijn Engelandvaart en zijn werk voor SOE en Bureau Bijzondere Opdrachten werd Wegner met de volgende decoraties onderscheiden.
- Bronzen Kruis, postuum, K.B. no.33 van 2-5-1953 (inlichtingendienst), (2e toekenning) toelichting:[47][48][49]
Dienstplichtig Sergeant van het Wapen der Infanterie, gedetacheerd bij het Bureau Bijzondere Opdrachten
- Kruis van Verdienste K.B. no.4 van 3 september 1942 (inlichtingendienst), toelichting:[50][51]
Nederland - voorbereiden en uitvoeren plan tot ontsnapping uit bezet Nederland en na vele moeilijkheden Engeland bereikt.
Externe links
bewerken- (en) National Archives UK
- (en) (nl)
Dossier van SOE over Klaas Wegner (HS 9/1569/1) Englandspiel EU - (en) Dutch Agents 1940 – 1945 (p.45) NISA Intelligence
- Erelijst[52]
- Online begraafplaatsen
- Oorlogsgravenstichting[dode link]
- Special Forces - Roll of Honour
- Stichting Vriendenkring Mauthausen
Bronnen
- (en) SOE, Dossier van SOE over Klaas Wegner (HS 9/1569/1). Englandspiel EU (1945). Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- (en) Kluiters, Frans, Dutch Agents 1940 – 1945 (p.45). NISA intelligence (februari 2008). Geraadpleegd op 12 januari 2020.
Referenties
- ↑ Haags Gemeentearchief, Bevolkingsregister Wegel - Weide, archief 354-01.1349. Open archieven (5 mei 2019). Gearchiveerd op 12 januari 2020. Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ a b c Haags Gemeentearchief, BS Overlijden, Overlijdensakten Den Haag, 's-Gravenhage, archief 335-01, inventarisnummer 1674, 1947-01-10, aktenummer 69. Open archieven (12 oktober 2019). Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ (en) SOE, Dossier van SOE over Klaas Wegner (HS 9/1569/1). Englandspiel EU (1945). Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ Wijnen, Adri, Gegevensoverzichtskaart agent A.J. Wegner. Englandspiel EU. Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ a b (en) Kluiters, Frans, Dutch Agents 1940 – 1945 (p.45). NISA intelligence (februari 2008). Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ Neerlandsch Verzetsmonument
- ↑ Haags Gemeentearchief, BS Huwelijk, Huwelijksakten Den Haag, 's-Gravenhage, archief 335-01, inventarisnummer 867, 1916-02-02, aktenummer 187. Open archieven. Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ Haags Gemeentearchief, BS Huwelijk, Huwelijksakten Den Haag, 's-Gravenhage, archief 335-01, inventarisnummer 966, 1924-01-11, aktenummer 11. Open archieven. Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ Haags Gemeentearchief, BS Huwelijk, Huwelijksakten Den Haag, 's-Gravenhage, archief 335-01, inventarisnummer 973, 1925-02-11, aktenummer 137. Open archieven. Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ Haags Gemeentearchief, Bevolkingsregister Wegel - Weide, archief 354-01.1349 (een eerste bestand)[dode link] (5 mei 2019). Geraadpleegd op 14 januari 2020.
- ↑ Stadsarchief Rotterdam, Bevolkingsregister, Gezinskaarten Rotterdam 1880-1940, 1880-1940, archief 494-03, inventarisnummer 851-527. Open archieven (28 september 2017). Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ SOE 1945, pp. 31.
- ↑ Uit geldgebrek had hij de school zonder diploma moeten verlaten; het schoolhoofd bemiddelde voor hem bij het ministerie (SOE, 1945, p.45).
- ↑ Zij zijn in het huwelijk getreden op 12 juni 1940.
- ↑ SOE 1945, pp. 46.
- ↑ Ruys was Jacob Adolph Ruijs (Utrecht, 12 november 1910 - 4 mei Zeist, 1990), reserve-eerste luitenant van het Wapen der Artillerie, Landmacht; zie ook Defensie.nl: Kruis van Verdienste: Ruijs, J.A. (geraadpleegd op 20-01-2020)
- ↑ a b c SOE 1945, pp. 43.
- ↑ Dit fort is gelegen in de Zuid-Franse kustplaats Port-de-Bouc.
- ↑ Van der Laan en Platon waren in ~Li...on achtergebleven. (Plaatsnaam moeilijk leesbaar, misschien Lisbon (Lissabon))
- ↑ SOE 1945, pp. 45.
- ↑ Plantinga, Sierk (januari 2013). In memoriam Pierre Louis baron d’Aulnis de Bourouill (1918-2012). De Schakel: kwartaaluitgave van de Stichting Genootschap Engelandvaarders 35 (1): 13-14
- ↑ Hij had onderweg kou gevat.
- ↑ SOE 1945, pp. 43-47.
- ↑ SOE 1945, pp. 28.
- ↑ SOE 1945, pp. 34-36.
- ↑ SOE 1945, pp. 33-35.
- ↑ C.J. Edwards, STS51, Dunham House, Altrincham, Cheshire - parachutetraining; J.W. Munn, HQ, section D, Aston House bij Stevenage in Hertfordshire, Station XII.
- ↑ Deze kwestie speelde in de eindfase van de training, in juli 1942 en kreeg in oktober nog een vervolg; het heeft tot april geduurd voordat Wegner werd afgeworpen; Droogleever Fortuyn was al eerder gesprongen (25 september 1942); Du Bois is pas op 17 oktober 1944 ingezet, in operatie Jedburgh; Faber werd door SIS gedropt op 11 april 1944.
- ↑ (en) Marks, Leo (1998). Between Silk and Cyanide: A Codemaker's Story 1941–1945. HarperCollins, London, p.257. ISBN 9780750948357.
- ↑ Zie eventueel ook het dossier van Freek Rouwerd (p.11) (pdf)
- ↑ Marks 1998, pp. 263.
- ↑ Na hen werden dat jaar alleen nog de SOE-agenten Antoon Berend Mink, Oscar de Brey en Laurens Punt gedropt in het kader van Plan for Holland.
- ↑ De heer Droogleever Fortuyn senior sprak over augustus en de Reeuwijkse Plassen (SOE, 1945, p.9).
- ↑ SOE 1945, pp. 1.
- ↑ Special Forces - Roll of Honour
- ↑ De wijze waarop zij zijn ontsnapt, staat beschreven in het onderzoek gedaan bij de heer Droogleever Fortuyn senior (SOE, 1945, p.10) en is bevestigd door Giskes (1953, p.135)
- ↑ SOE 1945, pp. 22-27.
- ↑ Zoals blijkt uit zowel de brief van de heer C. Droogleever Fortuyn aan generaal-majoor J.W. van Oorschot omtrent zijn neef Cees Droogleever Fortuyn en Klaas Wegner, als de weergave van het door kapitein De Graaf en eerste luitenant Van der Meulen bij Droogleever Fortuyn senior verrichte onderzoek, heeft men binnen het Haags verzet ten onrechte gedacht dat de bezoeker die zich voor Wegner had uitgegeven Anton van der Waals was, een Rotterdammer die voor de SD werkte. Beide ouders van Cees Droogleever Fortuyn wezen echter een foto van Klaas Wegner aan als hun toenmalige bezoeker, toen hun foto’s van diverse mannen werden getoond (SOE, 1945, pp.7-12).
- ↑ Zie ook het SOE-dossier over Aart van der Giessen (p.8) (pdf)
- ↑ a b c (en) Giskes, Hermann J. (1953). London calling North Pole: The true revelations of a German spy. Echo Point Books & Media, Vermont, pp.135. ISBN 978-1-62654-164-1.
- ↑ Online begraafplaatsen
- ↑ Stichting Vriendenkring Mauthausen
- ↑ Rep, Jelte (1977). Englandspiel. Spionagetragedie in bezet Nederland, 1942-1944. Bussum, Van Holkema & Warendorf.
- ↑ Voor ooggetuigenverslagen zie Mauthausen Memorials. Scrapbookpages. Gearchiveerd op 8 januari 2016. Geraadpleegd op 22 januari 2020.
- ↑ Redactie (maart 1980). Stichting Gedenkteken Slachtoffers Englandspiel. De Schakel: kwartaaluitgave van de Stichting Genootschap Engelandvaarders 2 (1): 6
- ↑ Voor details zie Diemen, Adri, van (vertaling), Ontsnapping uit Haaren (in het naoorlogs verhoor van de Duitse officier May). Englandspiel.eu. Geraadpleegd op 20-01-2020. (pdf)
- ↑ Zie Onderscheidingen NL
- ↑ Ministerie van Defensie, Dapperheidsonderscheidingen; Bronzen Kruis: Wegner, A.J.. Defensie NL (02-05-1953). Geraadpleegd op 16 januari 2020.
- ↑ "Onderscheidingen voor een aantal gevallen Marinestrijders", Het Parool, 17 februari 1954. Geraadpleegd op 20-01-2020.
- ↑ Ministerie van Defensie, Dapperheidsonderscheidingen; Kruis van Verdienste: Wegner, A.J.. Defensie NL (03-09-1942). Geraadpleegd op 16 januari 2020.
- ↑ Nationaalarchief, Registratie onderscheidingen; Kanselarij der Nederlandse Orden, 1815-1993. Archief 2.02.32. Open archieven (20 december 2018). Geraadpleegd op 12 januari 2020.
- ↑ Tweede Kamer der Staten-Generaal, Erelijst van gevallenen 1940 - 1945, Den Haag, folio 884. Open archieven (4 april 2019). Geraadpleegd op 12 januari 2020.