't Waliën (Winterswijk)
Waliën is een voormalige niet erkende havezate in de Nederlandse gemeente Winterswijk, noordelijk gelegen van het dorp Winterswijk, in de buurtschap Huppel.
| Waliën | ||
|---|---|---|
| ||
Waliën begin 18de eeuw
| ||
| Locatie | Winterswijk,  Nederland
| |
| Algemeen | ||
| Huidige functie | ruïne | |
| Gebouwd in | 16de eeuw | |
| Gesloopt in | 1908 | |
| Monumentale status | Rijksmonument | |
| Monumentnummer | 39064 | |
| Gebeurtenissen | verwoest door brand | |
| Bijzonderheden | tot 1750 erkende havezate | |
| ||
Muur met schoorsteenfries (2011)
| ||
| ||
Geschiedenis
bewerkenDe naam Waly of Walyen komt voor het eerst voor in documenten uit 1340. Evert van Walyen werd in 1402 beleend met de goederen Keylwinck, Boefkinck en Bennekinck in de buerschap van Hoeppele. Van een huis Waliën wordt nog niet gesproken. Deze drie erven moeten wel de kern van het latere goed Waliën hebben gevormd, want in het leenregister werd later de naam Walyen eraan toegevoegd. Pas in 1570 wordt gesproken van een huis Walyen, naast Keylwinck, Boevekinck en Bennekinck, met bouw- en weilanden, zowel hoog- als laaggelegen en nat of droog. Het goed was in bezit is van de Westfaalse adellijke familie Van Munster. Jacob van Munster heeft veel schade geleden in de Tachtigjarige Oorlog. Zijn huis was mogelijk verwoest en hij verkeerde in geldnood, wat zijn zoon Herman ertoe gebracht moet hebben om zijn erfenis te verkopen aan de Zutphense burgemeester Henrick van Eck tot Medler. Daarna verwisselde het nog enkele malen van eigenaar.
In 1725 kocht Ludolph Hendrik Burchard Sylvius van Heeckeren het Waliën en werd er in 1726 mee beleend. Volgens een bron uit 1741 werd "Het huis door een boer bewoond, die alles zeer slordig hield".[1] Op 10 april 1750 verloor het huis de status van erkende havezate, en daarmee het recht tot zitting in het gewestelijk bestuur, de Staten van het kwartier Zutphen. Van Heeckeren had dit recht laten overschrijven op huize De Kemnade bij Doetinchem dat hij in 1749 had gekocht.
Na een brand in 1759 was het huis verwaarloosd. In 1805 werd het bezit door de erfgenamen van Van Heeckeren verkocht aan Harmen Jan Tenkink. De Tenkinks hadden meer bezittingen in Winterswijk. Het huis werd door de nieuwe eigenaar verbouwd. Het Waliën bestond daarna uit een rechthoekig, witgepleisterd landhuis, grachten, tuinen, boomgaarden en een aantal boerenerven. Uit de kadastrale minuut van 1832 staat het huis als 'Bovenhuis' en blijkt dat er nog een tweede kleiner huis stond. Toen vanaf 1840 praktisch alle Waliënse pachters naar Amerika vertrokken moesten de eigenaren zelf het land van de verlaten pachtboerderijen ploegen en bebouwen.
Begin 20e eeuw werd het huis verhuurd als vakantiekolonie. In 1905 werd het interieur vernieuwd.[2]
Brand
bewerkenOp 23 januari 1908 ontstond er een brand door een naar men zegt omgevallen petroleumlamp, waarbij het huis volledig afbrandde. Het werd niet meer herbouwd. Het enige overblijfsel is een stuk van de westmuur met, van links naar rechts, de acht familiewapens van de geslachten Van Munster, Van Gemen, Van Aeswijn, Van Eyll, Van Holtmolen, Van Galen, Van Besten en Van Ermel. Het is de kwartierstaat van Sondach van Munster (beleend met Waliën in 1551) en zijn vrouw Lysbeth van Oemen.[3] Tevens is nog een deel van de gracht bewaard gebleven en enkele bijgebouwen. De restanten zijn vanaf de openbare weg te zien.
Huidige staat
bewerkenIn juli 1908 is het landgoed geveild. Hierbij is het uiteengevallen. Tien boerderijen en alle gronden werden verkocht. De gemeente Winterswijk kocht een stuk grond voor de bouw van een school, de huidige OBS 't Waliën.[4] De ruïne met moestuin en een stuk bos zijn gekocht door Willem Willink, een zoon van de Winterswijkse textielfabrikant Jan Willink. Deze bouwde achter op het terrein een jachtkoepel.[5]
Het muurrestant met de ingemetselde schoorsteenfries en het op het voormalige kasteelterrein aanwezige koetshuis uit ca. 1800 zijn sinds 1967 een rijksmonument.[6]
Fotogalerij
bewerken-
Waliën in 1759, brand in de voorgebouwen -
Restant van de westelijke muur met op achtergrond de jachtkoepel -
Binnenzijde van het muurrestant -
De familiewapens op het restant van de westmuur -
't Waliën omstreeks 1900
- Jan Harenberg, 2013 in: Kastelen in Gelderland, eindred. Jan Vredenberg, Uitgeverij Matrijs
- Evert de Jonge en Marc V.T. Tenten, 2013 in: Adel en ridderschap in Gelderland. Tien eeuwen geschiedenis., eindred. Ingrid D. Jacobs
- Catharina L. van Groningen en Pavinha Beelaerts van Blokland, 2012: De Kemnade. Een sieraad voor de omgeving., Stichting cultuur & Media
Referenties
- ↑ Stegeman, B., 1927. Het oude kerspel Winterswijk. Bijdrage tot de geschiedenis van een deel der voormalige heerlijkheid Bredevoort. W. J. Thieme, Zutphen
- ↑ Peletier, W., 1995. Groeten uit Winterswijk, deel 2. Een overzicht van het gebied buiten het dorp. Vereniging Het Museum, Winterswijk.
- ↑ De Nederlandsche Leeuw, via knggw.nl 1917, 103-169. Gearchiveerd op 3 december 2022.
- ↑ O.B.S. 't Waliën, Winterswijk
- ↑ Nationaal Landschap Winterswijk Boerenleenbankjesroute
- ↑ RCE
