Hogereburgerschool: verschil tussen versies

| afb8 = P1010175KoninginBreda Koningin Wilhelmina- Paviljoen voorkant 2023-05-29.JPGjpg

<!-- Over de spelling 'hogereburgerschool' en 'hbs' in de alinea hierboven: 'hogereburgerschool' staat in het Groene Boekje (1995), 'hbs' in Van Dale (1999; gaat uit van de regel dat onderwijstypen met kleine letters geschreven worden. Zie echter het overleg voor het geval van de HBS.-->Met de invoering van de [[Wet op het voortgezet onderwijs|Mammoetwet]] in [[1968]] werd de hbs opgevolgd door enerzijds de vijfjarige [[hoger algemeen voortgezet onderwijs|havo]] en anderzijds het zesjarige [[voorbereidend wetenschappelijk onderwijs|vwo]] (met daarin, als meer directe opvolger van de hbs, het zesjarige [[atheneum]], naast het vanouds bestaande [[gymnasium]]). De laatste eindexamens voor de hbs werden in 1974 afgenomen (voor de zogenaamde "bezemklas" van de zesjarige hbs).

De Hogere Burgerschool werd ingevoerd bij de Wet op het middelbaar onderwijs uit [[1863]] van [[Johan Rudolph Thorbecke]]. Deze nieuwe opleiding was bestemd voor dat deel van de burgerij dat geen wetenschappelijke opleiding wenste, maar een brede algemene ontwikkeling en maatschappelijk nuttige kennis. Jongelieden uit de gezeten burgerij konden daarmee worden voorbereid op 'hogere' functies in handel en industrie. Deze praktische vakken betroffen boekhouden, handelskennis, moderne talen, alsmede wis-, natuur- en scheikunde.<ref>Vergelijk ''De Canon van het Onderwijs'' [https://web.archive.org/web/20151222164811/http://www.onderwijserfgoed.nl/content/modern-klassiek-0]</ref>

De eerste [[eindexamen]]s hbs werden afgenomen in [[1866]].<ref>[https://web.archive.org/web/20121130061348/http://www.nvvw.nl/page.php?id=7899 Harm Jan Smid, rubriek 'Het Geheugen'], Tijdschrift [[Euclides (tijdschrift)|Euclides]], jaargang 85, nummer 2, bladzijde 80-82, oktober 2009</ref> Er waren 38 deelnemers, waarvan 15 niet op een reguliere hbs hadden gezeten. Er slaagden 23 kandidaten. De eindexamens waren per [[provincie]] georganiseerd. Een commissie benoemd door de [[commissaris van de Koning(in)]] nam de examens af. In de commissie zaten schooldirecteuren en leraren uit de betreffende provincie.<ref>[https://web.archive.org/web/20121130061348/http://www.nvvw.nl/page.php?id=7899 Lourens van den Brom, Toelatingsexamens tot de universiteiten], Tijdschrift [[Euclides (tijdschrift)|Euclides]], jaargang 85, nummer 2, bladzijde 74, oktober 2009</ref> Zij stelden het schriftelijk examen op en regelden het aanvullende mondeling.

Omstreeks [[1910]] kwam er een landelijk schriftelijk eindexamen. In [[1920]] stopten de provinciale commissies met de mondelinge examens. Die werden voortaan afgenomen door deskundigen (zogeheten gecommitteerden) benoemd door de [[Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap|Minister van Onderwijs]].

Een hbs-diploma gaf aanvankelijk slechts toegang tot de polytechnische hogeschool, de huidige [[Technische Universiteit Delft]], de Rijks hogere land- tuin- en [[Agrarisch opleidingscentrum|bosbouwschool]], de huidige [[Wageningen Universiteit en Researchcentrum]], die pas in [[1905]], respectievelijk [[1918]] tot het hoger onderwijs gerekend werden. Een andere mogelijkheid tot verdere studie waren de in [[1913]] opgerichte [[Nederlandse Economische Hogeschool|Nederlandse Handelshogeschool]] (de huidige [[Erasmus Universiteit Rotterdam]]) en de in 1927 opgerichte Roomsch Katholieke Handelshoogeschool (de huidige [[Universiteit van Tilburg]]). Meisjes konden ook doorstromen naar de [[vormingsklas]], een eenjarige opleiding verbonden aan de huishoudscholen, hoewel ze daarvoor eigenlijk een te hoog niveau hadden. De vormingsklas gaf voor die meisjes toelating tot de leraressenopleiding, bijvoorbeeld in de naaldvakken.

In de faculteit van de [[geneeskunde]] kon men met het hbs-diploma alle examens tot en met het [[artsexamen]] afleggen. Voor een [[wetenschappelijke promotie]] tot [[doctor]] in de geneeskunde was echter tot [[1918]] een gymnasiumdiploma nodig. Veel Nederlandse artsen promoveerden daarom in het buitenland. Ook legden veel hbs'ers tijdens hun studie het [[staatsexamen]] [[gymnasium]] af, dat wel volledige toegang tot de universiteit gaf. Vanaf 1918 werden studenten met een diploma hbs (vanaf [[1924]]: met een diploma hbs-b) ook toegelaten tot de faculteit van de [[wiskunde|wis-]] en [[natuurkunde]].

Het diploma hbs-a gaf aanvankelijk alleen toegang tot de studie in de [[economie (wetenschap)|economie]]. Omstreeks [[1950]] gaven de diploma's hbs-a en hbs-b het recht te promoveren in de volgende vakken (en dus ook om die vakken te studeren):<ref>[[ENSIE]], lemma HBS in deel X, bladzijde 591</ref> [[economie (wetenschap)|economische wetenschappen]], [[Nederlands-Indië|Indisch]] [[Rechtsgeleerdheid|Recht]], [[sociale geografie|sociale aardrijkskunde]], vrije studierichting [[aardrijkskunde]] en [[politicologie|politiek-]][[sociale wetenschappen]]. Voor hbs-b kwamen daarnaast alle vakken op de toenmalige technische hogescholen (later [[Technische Universiteit]] genoemd, aanvankelijk nog alleen in [[Technische Universiteit Delft|Delft]], later ook [[Technische Universiteit Eindhoven|Eindhoven]] en [[Universiteit Twente|Twente]]) nog bij de vakken: [[natuurkundige aardrijkskunde]], [[wiskunde]], [[natuurwetenschap]]pen, [[geneeskunde]], [[tandheelkunde]], [[veeartsenijkunde]] en [[psychologie]]. Tot de invoering van de [[Mammoetwet]] bleef de studie in de [[theologie]], de [[rechten]] en de [[Letteren (wetenschap)|letteren]] voorbehouden aan [[gymnasium|gymnasiasten]]. Als men [[rechten]] of [[notariaat]] wilde studeren na de HBS moest men aanvullende tentamens Latijn en Grieks, later alleen Latijn, doen. Wie [[Letteren (wetenschap)|letteren]] of [[theologie]] koos moest een [[staatsexamen]] gymnasium doen.

== Meisjes-hbs ==

Nadat in [[1906]] meisjes algemeen toegelaten waren, werden in grote steden ook aparte meisjes-hbs'en met zesjarige cursus gesticht, vaak in samenhang met een [[middelbare meisjesschool]]. In [[1946]] schreef [[Philip Kohnstamm]]:<ref name=ensie1>[[ENSIE]], deel I, bladzijde 591</ref> "Vooral in de hogere klassen stelt het tempo van het onderwijs eisen aan de meisjes, die boven een heilzame krachtsinspanning uitgaan". Met deze verzuchting lijkt tot de invoering van de Mammoetwet niets gedaan te zijn.

In de jaren 601960 liep het aantal inschrijvingen voor categorale jongens- of meisjesscholen geleidelijk terug. Na de invoering van de Mammoetwet mochten scholen geen onderscheid meer maken naar de sekse van de leerlingen.

* Voor Vlaanderen: [[Moderne]]