Колесник Ірина. Гоголь. Мережі культурно-інтелектуальних комунікацій. – К.: Інститут історії України НАН України, 2009. – 596 с. // Hohol. The Networks of Cultural and Intellectual Communications. Kyiv:, 2009
The publication offers the study on cultural anthropology dedicated to M. Hohol's birth bicentena... more The publication offers the study on cultural anthropology dedicated to M. Hohol's birth bicentenary. It is focused on Hohol's cultural and intellectual communications in the context of his environment. The principle of cultural and intellectual networks is verified by the historical documents of intellectual associations, namely: metropolitan "Little Russians" communities, charismatic cultural clans of Ukrainians, salons, literary circles. The history of salons and circles (the 1st half of XIX century) is represented by the following ideas: literary mode, cultural landscape (including salons, soir?es, reception days, salon games, performances, salon readings, nicknames), dandyism, "literary dandyism", "Intellectual fashion", "physiology of creative work". Hohol's salon and circle mode of life is revealed through "network maps", that is, his numerous contacts within the cultural environment of Moscow, Petersburg, Little Russia / Ukraine. Hohol's circle in Rome is interpreted as cultural phenomenon. The publication is intended for historians, experts in culturology, literature, anyone interested in cultural and intellectual history of "Ukrainian XIX century".
Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990... more Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990s and to this day, there has been a debate around it. Th ere is ongoing discussion about the correlation between terms 'global history' , 'world history' , 'universal history' , 'shared history' , 'comparative history' , 'big history' , 'transnational history' , 'connected history' , 'entangled history' etc. Conventionally, global history has been studied as the history of the states, empires, civilisations, vast areas, hemispheres. Presently, global history has been entering into the refl exive stage, thus actualizing conceptual history as a relevant method for studying global history's subject fi eld and methodological tools. Conceptual history enables us to look at the global history as at the concept and as a historical ideology of the Global Age; it also can help to defi ne 'global history' term's place in a large linguistic family of related concepts, to trace semantic connections between such constructs, as 'backwardness' , 'imperial meridian' , 'revival-cultural transfer'. In this book, global history is presented by three types of historical writing: transnational history, social theology, histoire croisée. In the globalizing world the perception of global history must encompass national traditions, making it relevant both for the academic community and for the mass consciousness.
Kolesnyk Iryna. Global History. Conceptual History. National Academy of Sciences of Ukraine; Inst... more Kolesnyk Iryna. Global History. Conceptual History. National Academy of Sciences of Ukraine; Institute of History of Ukraine, Kyiv, 2019, 348 p.
Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990s and to this day, there has been a debate around it. There is ongoing discussion about the correlation between terms ‘global history’, ‘world history’, ‘universal history’, ‘comparative history’, ‘big history’, ‘transnational history’, ‘connected history’, ‘entangled history’ etc. Conventionally, global history has been studied as the history of the states, civilizations, empires, vast areas, hemispheres. Presently, global history has been entering into the reflexive stage, thus actualizing conceptual history as a relevant method for studying global history’s subject field and methodological tools. Conceptual history enables us to look at the global history as at the concept and as a historical ideology of the Global Age; it also can help to define ‘global history’ term’s place in a large linguistic family of related concepts, to trace semantic connections between such constructs, as ‘backwardness’, ‘imperial meridian’, ‘revival - cultural transfer’. In this book, global history is presented by three types of historical writing: transnational history, social theology, histoire croisée. In the globalizing world the perception of global history must encompass national traditions, making it relevant both for the academic community, and for the mass consciousness.
Kolesnyk Irina. Histoire mondiale. Histoire des concepts. Kiev: Académie nationale des sciences d'Ukraine; Institut d'histoire de l'Ukraine, 2019. 348p. L'histoire globale est la dernière tendance de l'historiographie moderne. Depuis le début du terme dans les années 1990 jusqu'à aujourd'hui, il a été débattu. Il y a un débat autour de la question de la relation de «l'histoire globale» avec des concepts connexes tels que histoire «globale», «universelle», «générale», «globale», «comparative», «grande», «transnationale», «connectée», «déroutante», etc. Traditionnellement, l'histoire mondiale a été étudiée comme l'histoire des États, des empires, des civilisations, des grandes régions et des hémisphères. Aujourd'hui, l'histoire mondiale est entrée dans une phase réflexive, et la méthode pertinente pour définir son domaine sujet et ses outils méthodologiques a été l'histoire des concepts, ce qui permet de considérer l'histoire mondiale comme un concept et une idéologie historique de l'ère de la mondialisation; définir sa place comme catégorie référente dans une grande famille linguistique, ainsi que la connexion sémantique avec des constructions telles que «arriération», «méridien impérial», «relance - transfert culturel». Le livre présente l'histoire globale en trois types d'historiographie: histoire transnationale, théologie sociale, histoire croisée. À l'ère de la mondialisation, la perception de l'histoire mondiale prend en compte les traditions nationales, ce qui est pertinent pour l'environnement académique des historiens, des philosophes, des sociologues, ainsi que pour la conscience de masse et la pensée globale en général.
Колесник Ирина. Глобальная история. История понятий. Киев: НАН Украины; Институт истории Украины, 2019. 348 с.
Глобальная история – это новейшее направление в современной историографии. С момента появления данного термина в 1990-х годах и по сегодняшний день вокруг него ведутся споры. Обсуждается проблема соотношения «глобальной истории» с такими родственными понятиями, как «всеобщая», «универсальная», «сравнительная», «большая», «транснациональная», «связанная», «запутанная» история и другими. Традиционно глобальная история изучалась как история государств, империй, цивилизаций, огромных ареалов, целых полушарий. Сегодня глобальная история вступает в рефлексивную стадию, а релевантным методом изучения её предметного поля и методологического инструментария становится история понятий. История понятий дает возможность посмотреть на глобальнуюю историю как на концепт и как историческую идеологию эпохи глобализации. Она же определяет роль глобальной истории качестве категории-референта в большом лингвистическом семействе, а также её семантические связи с такими конструктами, как «отсталость», «имперский меридиан», «возрождение – культурный трансфер». В книге глобальная история представлена тремя типами историописания: транснациональная история, социальная теология, перекрестная история. В эпоху глобализации восприятие глобальной истории происходит с учетом национальных традиций, что является актуальным как для академического сообщества историков, философов, социологов, так и для массового сознания и глобального мышления в целом.
Друкуєт ься за рекомендацією вченої ради Дніпропет ровського державного університ ет у (М іністер... more Друкуєт ься за рекомендацією вченої ради Дніпропет ровського державного університ ет у (М іністерство освіти України).
The author compares anticolonialism and postcolonialism and examines ties between particularities... more The author compares anticolonialism and postcolonialism and examines ties between particularities of the type of colonialism, ways of thinking, and systems of knowledge in Europe, Asia, and Latin America that shaped these two types of 306 resistance to colonialism. The writings of M. Hrushevsky and the works of the economic historians in the early Soviet period are used as an example of anticolonial discourse. The author outlines key points in the development of postcolonialism (E.Said and orientalism, subaltern studies, multiculturalism, and philosophy in the Global Age). I.Lysiak-Rudnytsky considered particularities of Ukrainian postcolonialism in connection to the distinct nature of colonialism on Ukrainian soil, characterized by the policy of russification and assimilation.
The article is devoted to the analysis of the features of the metanarrative in the Global Age. Si... more The article is devoted to the analysis of the features of the metanarrative in the Global Age. Since the 1990s a new generation metanarrative has been associated with global history. Global history is a polysemantic concept. It can be interpreted, on the one hand, as a new historical ideology of a globalizing world, other, as a type of modern historical writing in the form of transnational history and histoire croisée. If the classic metanarrative of the 19th century was focused on the nation-state as a universal unit of historical analysis, then the metanarrative of the 21st century is perceived within the framework of horizontal historiography, the theory of «multiple modernities». The challenge for Ukrainian historians is to comebine modern ideas and approaches along with national traditions for writing new type metanarrative.
The purpose is to analyze the concepts of anticolonialism and postcolonialism in the context of U... more The purpose is to analyze the concepts of anticolonialism and postcolonialism in the context of Ukrainian history. Th e research methodology is based on the principles of intellectual history, the history of conceptual history, comparative history, postcolonial criticism, and methods of historiographical analysis. Th e scientifi c novelty. Th e author compares anticolonialism and postcolonialism and examines ties between particularities of the type of colonialism, ways of thinking, and systems of knowledge in Europe, Asia, and Latin America that shaped these two types of resistance to colonialism. Th e writings of M. Hrushevskyi and the works of economic historians in the early Soviet period are used as examples of anticolonial discourse. Th e author outlines key points in the development of postcolonialism (E. Said and orientalism, subaltern studies, multicultura lism, and philosophy in the Global Age). I. Lysiak-Rudnytsky considered particularities of Ukrainian postcolonialism in connection to the distinct nature of colonialism on Ukrainian soil, characterized by the policy of russifi cation and assimilation. Conclusions. We are currently witnesses to the dialogue between anticolonial ideology and postcolonial criticism. In Russia, it manifests itself in the form of a triple self-identifi cation. In Ukraine, due to the ongoing Russo-Ukrainian war, the processes of decolonization are accelerated, and the war takes on a postcolonial character.
МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній в... more МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній вітчизняній історії. М.Грушевський пов'язував його із феноменом українського національного відро дження, марксистська історіографія-з епохою капіталізму, пострадянська-з про цесами модернізації українського суспільства. Понятійнотермінологічний апарат будьякої наукової дисципліни, як відомо, характеризує рівень її методологічної осна щеності та стан комунікації з іншими національними історіографіями. Нині історич на наука стоїть перед викликами ґлобальної історії, найновішого напряму у західній соціогуманітаристиці. Тому варто подивитися на історію України ХІХ ст. під кутом зору таких новітніх категорій ґлобальної історії, як «імперський меридіан», «відста лість», «культурний трансфер». Анотація. Мета дослідження полягає в переосмисленні особливостей історії XIX ст. в категоріях ґлобальної історії. Методологія спирається на методи концептуальної історії, мультикультуралізму та принципі сучасної ґлобальної історії. Наукова новизна. Специфіка «українського XIX століття» досліджується в таких категоріях ґлобальної історії, як «ім перський меридіан», «відсталість», «відродження-культурний трансфер». Концепт імпер ського меридіану, запропонований британськими ґлобальними істориками, має французьку та українську версії, слугує контраверсією «нової імперської історії». Проаналізовано, як термін «відсталість» трактується іспанськими, російськими та українськими істориками. Основними темами історії України XIX ст. були відсталість та відродження. Національне відродження в термінах ґлобальної історії сприймається як культурний трансфер ідей, людей, технологій, суспільних і політичних рухів. Відродження розглядається як закономірне явище у світовій історії. Висновки. Трактування «українського XIX століття» з перспективи ґло бальної історії дозволяє переосмислити його в європейському та світовому контекстах. Ключові слова: ґлобальна історія, історія України XIX ст., імперський меридіан, відста лість, відродження-культурний трансфер. Ірина КОЛЕСНИК докторка історичних наук, професорка, провідна наукова співробітниця, відділ української історіографії, Інститут історії України НАН України
The historian in the "world of things" (by the Jubilee of Professor Krzysztof Maciej Kowalski) / Історик у «світі речей» (До ювілею професора Кшиштофа-Мацея Ковальського), 2016
Historyk w „šwiecie rzeczy” (na jubileusz Profesora Krzysztofa Macieja Kowalskiego)
Współczesny ... more Historyk w „šwiecie rzeczy” (na jubileusz Profesora Krzysztofa Macieja Kowalskiego)
Współczesny stan polskiej humanistyki w duzej mierze pokrywa się z obecną sytuacją w ukraińskiej nauce historycznej. W Polsce, tak jak zresztą i na Ukrainie, w profesjonalnym środowisku badaczy istnieje podział na teoretyków historii i praktyków. W ciągu ostatnich dwóch dekad dochodzi do coraz większego rozdzwięku między obu grupami. Metodologia historii skupia się przede wszystkim na aspektach intelektualnych dotyczących postrzegania historii, co przez praktyków bywa postrzegane, jako wiedza oderwana od źródeł i pragmatyki badawczej, i jako taka nieprzydatna. W ukraińskiej tradycji, naszym zdaniem, powyzsza dychotomia historyk/metodolog charakteryzuje się naturalnym dążeniem historyka do archiwalnych badah heurystyczno- źródłowych, z jednej strony, a na gruncie metodologii — dążeniem do budowy procedur w celu omówienia zagadnień terminologicznych oraz periodyzacji. Natomiast brakuje ukraińskim badaczom przeszłości procedur problematyzacji, uteoretyzowania i konceptualizacji badań faktograficznych, a także historiograficznej oraz światopoglądowej refleksji. Jednak na Ukrainie zmienia się obecnie status poznawczy historii historiografii, która z nauki pomocniczej przekształca się w teorię wiedzy historycznej. Ukraina moze w tym względzie czerpac z doświadczeń polskich. Współczesna historiografia polska w osobie profesora Uniwersytetu Gdańskiego Krzysztofa Macieja Kowalskiego pokazuje, ze mozliwe jest przezwyciężenie opozycji historyk/metodolog. Krzysztof Maciej Kowalski reprezentuje rzadki typ historyka-metodologa i jest uważany za założyciela „artefaktologii” — kierunku w historii kultury materialnej. Badacz ten wprowadził do polskiej nauki koncepcję „artefaktów”, jako uniwersalnej kategorii źródeł wiedzy historycznej, wyznaczył ich miejsce w systemie nauki historycznej oraz dokonał ich klasyfikacji. Szczególnie ciekawe są refleksje prof. K. M. Kowalskiego dotyczące interakcji pomiędzy historii a metodologię, empirycznymi i teoretycznymi badaniami historycznymi. Ukształtowany Przezeй na podstawie średniowiecznych źródeł epigraficznych wzór postępowania naukowego obejmuje triadę powiązanych ze sobą elementów: teorię i metodologię badaй; erudycję historyczną; wiedzę z zakresu technologii wytwórstwa. Zaniedbanie jednego z tych elementów może skutkowaé niepotrzebnym przeteoretyzowaniem badań, nadmiarem erudycjonizmu lub przesadą w analizie metodologicznej. Realizacją triady — metodologia, erudycja, wiedza technologiczna — jest stworzenie przez prof. K. M. Kowalskiego nowych dyscyplin pomocniczych historii kultury materialnej, dotyczących 42 pomniejszych specjalnosci. Ważnym faktem naukowej biografii prof. K. M. Kowalskiego jest jego przynależnosé do kręgu znanego polskiego metodologa, prof. Jerzego Topolskiego, pod którego kierunkiem napisał pracę doktorską, i który wywarł ogromny wplyw na kształtowanie jego horyzontów intelektualnych. Nieprzypadkowo w srodowisku prof. J. Topolskiego zacząły krystalizowaé się szczególne zainteresowania wobec swiata rzeczy, teorii i metodologii artefaktów, które później odzwierciedlone zostały w teoriach „socjologii rzeczy" albo "nowego materializmu". Od koйca lat 90. XX wieku zaczęły rozwijaé się nowe trendy w refleksji historycznej i socjologicznej: nowa historia kulturowa, nowa historia materialna, studia nad rzeczami. Widoczna tu tendencja stymuluje debatę odnośnie roli przedmiotów materialnych w budowie rzeczywistości społecznej. Oznacza to, jak twierdzi B. Latour, ze tradycyjny podział na nauki przyrodnicze i humanistyczne, stał się nieaktualny. Obecnie „zwrot ku materialnosci” osiągnął etap refleksji teoretycznej. Nowy kierunek w nauce ustala równowagę tego co materialne, z tym co społeczne, ludzi i nieludzi, harmonii „duszy” i „ciała” społeczeństwa. Istotą tego jest odwoływanie się do rzeczy, materii, jako próby przetworzenia społecznej charakterystyki wynikającej z faktu, ze przedmioty uczestniczą w życiu społecznym i są jego wytworem. Oznacza to, że zanikają podziały między tym co duchowe a materialne, między przedmiotami a ludzmi, które stają się elementami
wspólnej sieci łączącej społeczenstwo. Według teorii aktora-sieci B. Latoura po pierwsze — życie społeczne jest powiązane heterogeniczną siecią elementów materialnych i niematerialnych; po drugie — B. Latour dokonał konceptualizacji przedmiotów, jako aktorów-uczestników interakcji społecznych; po trzecie — obiekty materialne stanowią nie tylko odbicie ludzkiej działalnosci, ale same generują moc sprawczą wykonując pewne czynności. Rosyjski socjolog V. Vakhshtayn wskazuje na dwie zasadnicze przyczyny dokonującej się transformacji w badaniach nad społeczehstwem: po pierwsze — postęp naukowo-techniczny, który wygenerował dużą ilośc obiektow wymagających badań; po drugie — jest ona wynikiem przekształceń społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego, a w konsekwencji zrzucenia „człowieka” z piedestału, jako najciekawszego obiektu badawczego na rzecz komunikacji społecznej i przedmiotów. Funkcjonowania współczesnego człowieka nie można sobie wyobrazic bez otaczających go rzeczy, które są narzędziem interakcji społecznych, wyrazem własnego „ja” oraz indywidualnego stylu cia. Częścią składową teorii „materialnego zwrotu” jest tzw. „kulturowa biografia rzeczy”. Rzeczy, podobnie jak ludzie, mają historię swojego istnienia. I tak jak ludzie, którzy pełnią szereg ról społecznych, przedmioty mogą odgrywac różne role i posiadać różne tożsamosci w róznych środowiskach. Na gruncie nauki historycznej przeobrazenia te mogą zostac zidentyfikowane, jako „społeczna historia rzeczy” albo „społeczno-kulturowa historia rzeczy”. W celu rozwoju tej dyscypliny, do głównych priorytetów badawczych należy: 1) stworzenie stosownych narzędzi analizy badawczej; 2) opracowanie nowych metod i technik naukowych w zakresie socjologii rzeczy, dla badania płaszczyzn interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi; 3) zestawienie głównych kierunków zainteresowań wobec problematyki (zwłaszcza w aspektach rzecz a społeczeństwo; rzecz a czasoprzestrzeń; rzecz a indywidualnośc). Z punktu widzenia związków w układzie rzeczy-społeczenstwo warto zbadac takie zjawiska jak reklama, rynek, muzeum, moda i in. Moda stanowi obszar tworzony równymi akcentami przez materialną i społeczną płaszczyznę, będąc zarówno podmiotem, jak i przedmiotem działania. Moda istnieje tylko w ramach nowoczesności, tylko nowoczesnośc jest wzorem tego co „neo” oraz „retro”, innowacji i anachronizmów. Z perspektywy rzecz-osoba na uwagę zasługuje też fenomen kolekcjonerstwa, tak osoby kolekcjonera, jak i jego zbiorów. Ujawnia on sens „powrotu do rzeczy”, czyli społeczny charakter interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi. Kolekcjonerskie zbiory służą m.in. poszukiwaniu własnych korzeni, rodowodu, są znakiem i świadectwem minionej rzeczywistosci. Ale kolekcjonerstwo ma też naturę psychofizyczną będąc srodkiem do wyrażania swojej osobowosci. „Zwrot ku rzeczom” jest znakiem i wyzwaniem naszych czasów. Powrót do świata materialnego, społecznego postrzegania rzeczy, jako równoważnego elementu sieci powiązah społecznych, pokazuje nowe możliwości badań historycznych. „Zwrot materialny” może przyczynic się do ustanowienia równowagi pomiędzy wiedzą empiryczną a teoretyczną, co oznacza stworzenie teorii „pośredniego poziomu” i ich weryfikacji na podstawie danych wiedzy historycznej.
Hryhoriі Skovoroda: A Spiritual Reformer of the Ukrainian Worldview / Григорій Сковорода: духовний реформатор українського світогляду. Український історичний журнал. 2022. № 6. С. 48-60.
Григорій Сковорода (1722-1794 рр.)-найвизначніший український філософ, поет, педагог XVIII ст., ч... more Григорій Сковорода (1722-1794 рр.)-найвизначніший український філософ, поет, педагог XVIII ст., чиї погляди й досі викликають дискусії серед дослідників, адже хтось розглядає його прибічником моральноетичної концепції, хтось наголо шує на богословській складовій світогляду мислителя, а хтось визнає вплив на нього ідей раціоналізму епохи Просвітництва. Особливість світосприйняття У 1769 р. німецький філософ Й.Ґ.Гердер вимовив крилату фразу: «Україна ста не колись новою Грецією». Дійсно, між двома культурними типами є чимало подіб ного (як, утім, і різниць). У літературі побутує думка про «еллінськість» української духовності. Класичний грецький ідеал краси та античної освіти-калокагатія означав Анотація. Мета статті полягає в аналізі світогляду Г.Сковороди як цілісного й повного, у контексті його історичної епохи. Методологія зіперта на принципах персональної, інте лектуальної історії, біографічному методі. Наукова новизна. Погляди Г.Сковороди були породжені різними культурними впливами: бароко, старокиївської вченості, античними мотивами, біблійною традицією та філософією доби Просвітництва. Основними категоріями його світогляду стали принципи моральної філософії, поняття «щастя», а також концепти раціоналізму-всесвітній розум, «премудрість», тобто людський інтелект, та циклічне розуміння історичного часу. Мислитель постає як автор теорії «трьох світів», концепції «двох натур» і вчення про «сродність». Висновки. Духовний переворот, здійснений Г.Сковородою, полягає у збагаченні українського «культурного типу», ознаками якого є чуттєвість, емоційність, людяність, образний стиль мислення, відчуття краси, елементами раціоналізму та інтелектуалізму.
МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній в... more МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній вітчизняній історії. М.Грушевський пов'язував його із феноменом українського національного відро дження, марксистська історіографія-з епохою капіталізму, пострадянська-з про цесами модернізації українського суспільства. Понятійнотермінологічний апарат будьякої наукової дисципліни, як відомо, характеризує рівень її методологічної осна щеності та стан комунікації з іншими національними історіографіями. Нині історич на наука стоїть перед викликами ґлобальної історії, найновішого напряму у західній соціогуманітаристиці. Тому варто подивитися на історію України ХІХ ст. під кутом зору таких новітніх категорій ґлобальної історії, як «імперський меридіан», «відста лість», «культурний трансфер».
Із історії західноукраїнських земель / наук. ред. і упоряд. Ірина Орлевич; НАН України, Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича. Львів, 2021. Вип. 17. С. 3 – 22.
Стеблій vs Сарбей Феодосій Стеблій-відомий дослідник українського національного відродження. Як і... more Стеблій vs Сарбей Феодосій Стеблій-відомий дослідник українського національного відродження. Як і Віталій Сарбей, він стояв біля витоків вивчення цього феномену в незалежній Україні. Якщо В. Сарбей наслідував схему М. Грушевського і виділяв сім періодів в розвитку національного руху, то Ф. Стеблій додержувався концепції М. Гроха і виокремлював три стадії в національному відродженні (наукову, культурну, політичну). Водночас розглянуто схеми національного відродження таких діаспорний істориків, як Р. Шпорлюк, П. Магочій, І. Лисяк-Рудницький. Висвітлено соціокультурну концепцію українського національного відродження, запропоновану І. Колесник. Ця схема передбачає певні етапи у русі відродження: реставраційний, романтичний, громадівсько-народницький, націоналістичний і період націонал-комунізму. Проаналізовано і новітні версії українського національного відродження. Одні автори скептично ставляться до українського національного відродження, вважаючи сам термін застарілим. Другі сприймають його традиційно, редукуючи і спрощуючи. Треті шукають нові підходи. У категоріях глобальної історії національне відродження трактується як культурний трансфер ідей, людей, течій, ідеологій, соціально-політичних інститутів і суспільно-політичних рухів. Сам термін «відродження» належить французькому історику Ж. Мішле і набуває популярності на хвилі європейського романтизму в першій половині ХІХ ст., в епоху пробудження націй, народів і держав. Такий підхід надає можливість розглядати національне відродження як універсальний феномен і вписувати його у світовий контекст. Ключові слова: українська історія ХIХ ст., українське національне відродження, концепції національного відродження Ф. Стеблія і В. Сарбея, схеми національного руху діаспорних істориків, соціокультурна концепція українського національного відродження, національне відродження як культурний трансфер. Феодосій Стеблій-знаний дослідник історії України ХІI ст. Важливим його доробком є аналіз українського національного відродження в західноукраїнських землях. Він стояв біля витоків вивчення цього складного феномену українськими істориками на початку 1990-х років, як відомо, тон у цей час задавали діаспорні історики.
The aim of the essay. The paper is devoted to analyzing global history as a new model of scientif... more The aim of the essay. The paper is devoted to analyzing global history as a new model of scientific knowledge and outlining the prospects for writing a modern Ukrainian metanarrative within its framework. The methodology includes the principles and methods of conceptual history used for defining terms and concepts connected to global history. The author outlines the range of theoretical and empirical tasks for a Ukrainian historian aiming to write the new generation national metanarrative. The scientific novelty. Global history is examined as a concept and as a historical ideology of the modern globalized world. The author also analyzes some types of global history (transnational, histoire croisée, social theology). Histoire croisée, focused on networks, migrations, interaction processes, connections between social groups, peoples, countries, cultures, is considered an intellectual frame for writing a national narrative. The author suggests studying the Ukrainian history from the perspectives of Christian globalization; the second wave of early modern globalization (16 th-17 th centuries); the "Ukrainian 19 th century", examined with the interpretation of the imperial meridian concept as an alternative to the new imperial history; the "long 20 th century" (from 1870 s to 2010); the global age (high modernity period, or the period of rapid globalization). Conclusions. Solving outlined tasks might look like a challenging quest for Ukrainian historians. Still, it is also a path to developing and popularizing global history concepts in modern research and educational practices.
Науково-практичний журнал видається з 1947 р. вересень-грудень Державна архівна служба України Ук... more Науково-практичний журнал видається з 1947 р. вересень-грудень Державна архівна служба України Український інститут національної пам'яті Інститут української археографії та джерелознавства імені М. С. Грушевського Національної академії наук України Державний центр збереження документів НАФ Архіви України Київ, 2017 2
In this essay the ontological and epistemological aspects of historical time are scrutinized. The... more In this essay the ontological and epistemological aspects of historical time are scrutinized. The author outlines main stages of the tim e socialization. M yth and epic con sciousness are considered as an original form of time perception. Cyclical concept of time, with circle as its m ain symbol, was dom inant for Antiquity. Theological time perception was formed in the Middle Age with the earthly life of Christ in its center. New concept of historical time emerged during the Renaissance. It included three times: past, present, and future. In the 17th and 18th centuries, the phenomenon of time played an im portant role in Newton's philosophy, and in the natural history of the Enlightenment. For the indus trial society, the dom inant symbol of time became an arrow. Today, the network society develops a new image of time, featuring multiplicity of tem poral flows. Besides, compres sion of space and tim e has become the basis of globalization processes. Time implosion in the m odern globalizing world is a direct consequence of technological and social revolu tions of the 20th century. The author also sheds some light on the particularities of time perception in the cultural traditions of Eastern and Western Europe. In the 19th century, time phenom enon was explored in historical studies by Romanticism and Positivism pro ponents. As a result of the scientific revolution in the beginning of the 20th century, the image of time-space phenom ena changed dramatically. These changes were reflected in the concepts of "chronotop" (M. Bakhtin) and "m em ory cultures" (J. Assmann).
Колесник Ірина. Гоголь. Мережі культурно-інтелектуальних комунікацій. – К.: Інститут історії України НАН України, 2009. – 596 с. // Hohol. The Networks of Cultural and Intellectual Communications. Kyiv:, 2009
The publication offers the study on cultural anthropology dedicated to M. Hohol's birth bicentena... more The publication offers the study on cultural anthropology dedicated to M. Hohol's birth bicentenary. It is focused on Hohol's cultural and intellectual communications in the context of his environment. The principle of cultural and intellectual networks is verified by the historical documents of intellectual associations, namely: metropolitan "Little Russians" communities, charismatic cultural clans of Ukrainians, salons, literary circles. The history of salons and circles (the 1st half of XIX century) is represented by the following ideas: literary mode, cultural landscape (including salons, soir?es, reception days, salon games, performances, salon readings, nicknames), dandyism, "literary dandyism", "Intellectual fashion", "physiology of creative work". Hohol's salon and circle mode of life is revealed through "network maps", that is, his numerous contacts within the cultural environment of Moscow, Petersburg, Little Russia / Ukraine. Hohol's circle in Rome is interpreted as cultural phenomenon. The publication is intended for historians, experts in culturology, literature, anyone interested in cultural and intellectual history of "Ukrainian XIX century".
Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990... more Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990s and to this day, there has been a debate around it. Th ere is ongoing discussion about the correlation between terms 'global history' , 'world history' , 'universal history' , 'shared history' , 'comparative history' , 'big history' , 'transnational history' , 'connected history' , 'entangled history' etc. Conventionally, global history has been studied as the history of the states, empires, civilisations, vast areas, hemispheres. Presently, global history has been entering into the refl exive stage, thus actualizing conceptual history as a relevant method for studying global history's subject fi eld and methodological tools. Conceptual history enables us to look at the global history as at the concept and as a historical ideology of the Global Age; it also can help to defi ne 'global history' term's place in a large linguistic family of related concepts, to trace semantic connections between such constructs, as 'backwardness' , 'imperial meridian' , 'revival-cultural transfer'. In this book, global history is presented by three types of historical writing: transnational history, social theology, histoire croisée. In the globalizing world the perception of global history must encompass national traditions, making it relevant both for the academic community and for the mass consciousness.
Kolesnyk Iryna. Global History. Conceptual History. National Academy of Sciences of Ukraine; Inst... more Kolesnyk Iryna. Global History. Conceptual History. National Academy of Sciences of Ukraine; Institute of History of Ukraine, Kyiv, 2019, 348 p.
Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990s and to this day, there has been a debate around it. There is ongoing discussion about the correlation between terms ‘global history’, ‘world history’, ‘universal history’, ‘comparative history’, ‘big history’, ‘transnational history’, ‘connected history’, ‘entangled history’ etc. Conventionally, global history has been studied as the history of the states, civilizations, empires, vast areas, hemispheres. Presently, global history has been entering into the reflexive stage, thus actualizing conceptual history as a relevant method for studying global history’s subject field and methodological tools. Conceptual history enables us to look at the global history as at the concept and as a historical ideology of the Global Age; it also can help to define ‘global history’ term’s place in a large linguistic family of related concepts, to trace semantic connections between such constructs, as ‘backwardness’, ‘imperial meridian’, ‘revival - cultural transfer’. In this book, global history is presented by three types of historical writing: transnational history, social theology, histoire croisée. In the globalizing world the perception of global history must encompass national traditions, making it relevant both for the academic community, and for the mass consciousness.
Kolesnyk Irina. Histoire mondiale. Histoire des concepts. Kiev: Académie nationale des sciences d'Ukraine; Institut d'histoire de l'Ukraine, 2019. 348p. L'histoire globale est la dernière tendance de l'historiographie moderne. Depuis le début du terme dans les années 1990 jusqu'à aujourd'hui, il a été débattu. Il y a un débat autour de la question de la relation de «l'histoire globale» avec des concepts connexes tels que histoire «globale», «universelle», «générale», «globale», «comparative», «grande», «transnationale», «connectée», «déroutante», etc. Traditionnellement, l'histoire mondiale a été étudiée comme l'histoire des États, des empires, des civilisations, des grandes régions et des hémisphères. Aujourd'hui, l'histoire mondiale est entrée dans une phase réflexive, et la méthode pertinente pour définir son domaine sujet et ses outils méthodologiques a été l'histoire des concepts, ce qui permet de considérer l'histoire mondiale comme un concept et une idéologie historique de l'ère de la mondialisation; définir sa place comme catégorie référente dans une grande famille linguistique, ainsi que la connexion sémantique avec des constructions telles que «arriération», «méridien impérial», «relance - transfert culturel». Le livre présente l'histoire globale en trois types d'historiographie: histoire transnationale, théologie sociale, histoire croisée. À l'ère de la mondialisation, la perception de l'histoire mondiale prend en compte les traditions nationales, ce qui est pertinent pour l'environnement académique des historiens, des philosophes, des sociologues, ainsi que pour la conscience de masse et la pensée globale en général.
Колесник Ирина. Глобальная история. История понятий. Киев: НАН Украины; Институт истории Украины, 2019. 348 с.
Глобальная история – это новейшее направление в современной историографии. С момента появления данного термина в 1990-х годах и по сегодняшний день вокруг него ведутся споры. Обсуждается проблема соотношения «глобальной истории» с такими родственными понятиями, как «всеобщая», «универсальная», «сравнительная», «большая», «транснациональная», «связанная», «запутанная» история и другими. Традиционно глобальная история изучалась как история государств, империй, цивилизаций, огромных ареалов, целых полушарий. Сегодня глобальная история вступает в рефлексивную стадию, а релевантным методом изучения её предметного поля и методологического инструментария становится история понятий. История понятий дает возможность посмотреть на глобальнуюю историю как на концепт и как историческую идеологию эпохи глобализации. Она же определяет роль глобальной истории качестве категории-референта в большом лингвистическом семействе, а также её семантические связи с такими конструктами, как «отсталость», «имперский меридиан», «возрождение – культурный трансфер». В книге глобальная история представлена тремя типами историописания: транснациональная история, социальная теология, перекрестная история. В эпоху глобализации восприятие глобальной истории происходит с учетом национальных традиций, что является актуальным как для академического сообщества историков, философов, социологов, так и для массового сознания и глобального мышления в целом.
Друкуєт ься за рекомендацією вченої ради Дніпропет ровського державного університ ет у (М іністер... more Друкуєт ься за рекомендацією вченої ради Дніпропет ровського державного університ ет у (М іністерство освіти України).
The author compares anticolonialism and postcolonialism and examines ties between particularities... more The author compares anticolonialism and postcolonialism and examines ties between particularities of the type of colonialism, ways of thinking, and systems of knowledge in Europe, Asia, and Latin America that shaped these two types of 306 resistance to colonialism. The writings of M. Hrushevsky and the works of the economic historians in the early Soviet period are used as an example of anticolonial discourse. The author outlines key points in the development of postcolonialism (E.Said and orientalism, subaltern studies, multiculturalism, and philosophy in the Global Age). I.Lysiak-Rudnytsky considered particularities of Ukrainian postcolonialism in connection to the distinct nature of colonialism on Ukrainian soil, characterized by the policy of russification and assimilation.
The article is devoted to the analysis of the features of the metanarrative in the Global Age. Si... more The article is devoted to the analysis of the features of the metanarrative in the Global Age. Since the 1990s a new generation metanarrative has been associated with global history. Global history is a polysemantic concept. It can be interpreted, on the one hand, as a new historical ideology of a globalizing world, other, as a type of modern historical writing in the form of transnational history and histoire croisée. If the classic metanarrative of the 19th century was focused on the nation-state as a universal unit of historical analysis, then the metanarrative of the 21st century is perceived within the framework of horizontal historiography, the theory of «multiple modernities». The challenge for Ukrainian historians is to comebine modern ideas and approaches along with national traditions for writing new type metanarrative.
The purpose is to analyze the concepts of anticolonialism and postcolonialism in the context of U... more The purpose is to analyze the concepts of anticolonialism and postcolonialism in the context of Ukrainian history. Th e research methodology is based on the principles of intellectual history, the history of conceptual history, comparative history, postcolonial criticism, and methods of historiographical analysis. Th e scientifi c novelty. Th e author compares anticolonialism and postcolonialism and examines ties between particularities of the type of colonialism, ways of thinking, and systems of knowledge in Europe, Asia, and Latin America that shaped these two types of resistance to colonialism. Th e writings of M. Hrushevskyi and the works of economic historians in the early Soviet period are used as examples of anticolonial discourse. Th e author outlines key points in the development of postcolonialism (E. Said and orientalism, subaltern studies, multicultura lism, and philosophy in the Global Age). I. Lysiak-Rudnytsky considered particularities of Ukrainian postcolonialism in connection to the distinct nature of colonialism on Ukrainian soil, characterized by the policy of russifi cation and assimilation. Conclusions. We are currently witnesses to the dialogue between anticolonial ideology and postcolonial criticism. In Russia, it manifests itself in the form of a triple self-identifi cation. In Ukraine, due to the ongoing Russo-Ukrainian war, the processes of decolonization are accelerated, and the war takes on a postcolonial character.
МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній в... more МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній вітчизняній історії. М.Грушевський пов'язував його із феноменом українського національного відро дження, марксистська історіографія-з епохою капіталізму, пострадянська-з про цесами модернізації українського суспільства. Понятійнотермінологічний апарат будьякої наукової дисципліни, як відомо, характеризує рівень її методологічної осна щеності та стан комунікації з іншими національними історіографіями. Нині історич на наука стоїть перед викликами ґлобальної історії, найновішого напряму у західній соціогуманітаристиці. Тому варто подивитися на історію України ХІХ ст. під кутом зору таких новітніх категорій ґлобальної історії, як «імперський меридіан», «відста лість», «культурний трансфер». Анотація. Мета дослідження полягає в переосмисленні особливостей історії XIX ст. в категоріях ґлобальної історії. Методологія спирається на методи концептуальної історії, мультикультуралізму та принципі сучасної ґлобальної історії. Наукова новизна. Специфіка «українського XIX століття» досліджується в таких категоріях ґлобальної історії, як «ім перський меридіан», «відсталість», «відродження-культурний трансфер». Концепт імпер ського меридіану, запропонований британськими ґлобальними істориками, має французьку та українську версії, слугує контраверсією «нової імперської історії». Проаналізовано, як термін «відсталість» трактується іспанськими, російськими та українськими істориками. Основними темами історії України XIX ст. були відсталість та відродження. Національне відродження в термінах ґлобальної історії сприймається як культурний трансфер ідей, людей, технологій, суспільних і політичних рухів. Відродження розглядається як закономірне явище у світовій історії. Висновки. Трактування «українського XIX століття» з перспективи ґло бальної історії дозволяє переосмислити його в європейському та світовому контекстах. Ключові слова: ґлобальна історія, історія України XIX ст., імперський меридіан, відста лість, відродження-культурний трансфер. Ірина КОЛЕСНИК докторка історичних наук, професорка, провідна наукова співробітниця, відділ української історіографії, Інститут історії України НАН України
The historian in the "world of things" (by the Jubilee of Professor Krzysztof Maciej Kowalski) / Історик у «світі речей» (До ювілею професора Кшиштофа-Мацея Ковальського), 2016
Historyk w „šwiecie rzeczy” (na jubileusz Profesora Krzysztofa Macieja Kowalskiego)
Współczesny ... more Historyk w „šwiecie rzeczy” (na jubileusz Profesora Krzysztofa Macieja Kowalskiego)
Współczesny stan polskiej humanistyki w duzej mierze pokrywa się z obecną sytuacją w ukraińskiej nauce historycznej. W Polsce, tak jak zresztą i na Ukrainie, w profesjonalnym środowisku badaczy istnieje podział na teoretyków historii i praktyków. W ciągu ostatnich dwóch dekad dochodzi do coraz większego rozdzwięku między obu grupami. Metodologia historii skupia się przede wszystkim na aspektach intelektualnych dotyczących postrzegania historii, co przez praktyków bywa postrzegane, jako wiedza oderwana od źródeł i pragmatyki badawczej, i jako taka nieprzydatna. W ukraińskiej tradycji, naszym zdaniem, powyzsza dychotomia historyk/metodolog charakteryzuje się naturalnym dążeniem historyka do archiwalnych badah heurystyczno- źródłowych, z jednej strony, a na gruncie metodologii — dążeniem do budowy procedur w celu omówienia zagadnień terminologicznych oraz periodyzacji. Natomiast brakuje ukraińskim badaczom przeszłości procedur problematyzacji, uteoretyzowania i konceptualizacji badań faktograficznych, a także historiograficznej oraz światopoglądowej refleksji. Jednak na Ukrainie zmienia się obecnie status poznawczy historii historiografii, która z nauki pomocniczej przekształca się w teorię wiedzy historycznej. Ukraina moze w tym względzie czerpac z doświadczeń polskich. Współczesna historiografia polska w osobie profesora Uniwersytetu Gdańskiego Krzysztofa Macieja Kowalskiego pokazuje, ze mozliwe jest przezwyciężenie opozycji historyk/metodolog. Krzysztof Maciej Kowalski reprezentuje rzadki typ historyka-metodologa i jest uważany za założyciela „artefaktologii” — kierunku w historii kultury materialnej. Badacz ten wprowadził do polskiej nauki koncepcję „artefaktów”, jako uniwersalnej kategorii źródeł wiedzy historycznej, wyznaczył ich miejsce w systemie nauki historycznej oraz dokonał ich klasyfikacji. Szczególnie ciekawe są refleksje prof. K. M. Kowalskiego dotyczące interakcji pomiędzy historii a metodologię, empirycznymi i teoretycznymi badaniami historycznymi. Ukształtowany Przezeй na podstawie średniowiecznych źródeł epigraficznych wzór postępowania naukowego obejmuje triadę powiązanych ze sobą elementów: teorię i metodologię badaй; erudycję historyczną; wiedzę z zakresu technologii wytwórstwa. Zaniedbanie jednego z tych elementów może skutkowaé niepotrzebnym przeteoretyzowaniem badań, nadmiarem erudycjonizmu lub przesadą w analizie metodologicznej. Realizacją triady — metodologia, erudycja, wiedza technologiczna — jest stworzenie przez prof. K. M. Kowalskiego nowych dyscyplin pomocniczych historii kultury materialnej, dotyczących 42 pomniejszych specjalnosci. Ważnym faktem naukowej biografii prof. K. M. Kowalskiego jest jego przynależnosé do kręgu znanego polskiego metodologa, prof. Jerzego Topolskiego, pod którego kierunkiem napisał pracę doktorską, i który wywarł ogromny wplyw na kształtowanie jego horyzontów intelektualnych. Nieprzypadkowo w srodowisku prof. J. Topolskiego zacząły krystalizowaé się szczególne zainteresowania wobec swiata rzeczy, teorii i metodologii artefaktów, które później odzwierciedlone zostały w teoriach „socjologii rzeczy" albo "nowego materializmu". Od koйca lat 90. XX wieku zaczęły rozwijaé się nowe trendy w refleksji historycznej i socjologicznej: nowa historia kulturowa, nowa historia materialna, studia nad rzeczami. Widoczna tu tendencja stymuluje debatę odnośnie roli przedmiotów materialnych w budowie rzeczywistości społecznej. Oznacza to, jak twierdzi B. Latour, ze tradycyjny podział na nauki przyrodnicze i humanistyczne, stał się nieaktualny. Obecnie „zwrot ku materialnosci” osiągnął etap refleksji teoretycznej. Nowy kierunek w nauce ustala równowagę tego co materialne, z tym co społeczne, ludzi i nieludzi, harmonii „duszy” i „ciała” społeczeństwa. Istotą tego jest odwoływanie się do rzeczy, materii, jako próby przetworzenia społecznej charakterystyki wynikającej z faktu, ze przedmioty uczestniczą w życiu społecznym i są jego wytworem. Oznacza to, że zanikają podziały między tym co duchowe a materialne, między przedmiotami a ludzmi, które stają się elementami
wspólnej sieci łączącej społeczenstwo. Według teorii aktora-sieci B. Latoura po pierwsze — życie społeczne jest powiązane heterogeniczną siecią elementów materialnych i niematerialnych; po drugie — B. Latour dokonał konceptualizacji przedmiotów, jako aktorów-uczestników interakcji społecznych; po trzecie — obiekty materialne stanowią nie tylko odbicie ludzkiej działalnosci, ale same generują moc sprawczą wykonując pewne czynności. Rosyjski socjolog V. Vakhshtayn wskazuje na dwie zasadnicze przyczyny dokonującej się transformacji w badaniach nad społeczehstwem: po pierwsze — postęp naukowo-techniczny, który wygenerował dużą ilośc obiektow wymagających badań; po drugie — jest ona wynikiem przekształceń społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego, a w konsekwencji zrzucenia „człowieka” z piedestału, jako najciekawszego obiektu badawczego na rzecz komunikacji społecznej i przedmiotów. Funkcjonowania współczesnego człowieka nie można sobie wyobrazic bez otaczających go rzeczy, które są narzędziem interakcji społecznych, wyrazem własnego „ja” oraz indywidualnego stylu cia. Częścią składową teorii „materialnego zwrotu” jest tzw. „kulturowa biografia rzeczy”. Rzeczy, podobnie jak ludzie, mają historię swojego istnienia. I tak jak ludzie, którzy pełnią szereg ról społecznych, przedmioty mogą odgrywac różne role i posiadać różne tożsamosci w róznych środowiskach. Na gruncie nauki historycznej przeobrazenia te mogą zostac zidentyfikowane, jako „społeczna historia rzeczy” albo „społeczno-kulturowa historia rzeczy”. W celu rozwoju tej dyscypliny, do głównych priorytetów badawczych należy: 1) stworzenie stosownych narzędzi analizy badawczej; 2) opracowanie nowych metod i technik naukowych w zakresie socjologii rzeczy, dla badania płaszczyzn interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi; 3) zestawienie głównych kierunków zainteresowań wobec problematyki (zwłaszcza w aspektach rzecz a społeczeństwo; rzecz a czasoprzestrzeń; rzecz a indywidualnośc). Z punktu widzenia związków w układzie rzeczy-społeczenstwo warto zbadac takie zjawiska jak reklama, rynek, muzeum, moda i in. Moda stanowi obszar tworzony równymi akcentami przez materialną i społeczną płaszczyznę, będąc zarówno podmiotem, jak i przedmiotem działania. Moda istnieje tylko w ramach nowoczesności, tylko nowoczesnośc jest wzorem tego co „neo” oraz „retro”, innowacji i anachronizmów. Z perspektywy rzecz-osoba na uwagę zasługuje też fenomen kolekcjonerstwa, tak osoby kolekcjonera, jak i jego zbiorów. Ujawnia on sens „powrotu do rzeczy”, czyli społeczny charakter interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi. Kolekcjonerskie zbiory służą m.in. poszukiwaniu własnych korzeni, rodowodu, są znakiem i świadectwem minionej rzeczywistosci. Ale kolekcjonerstwo ma też naturę psychofizyczną będąc srodkiem do wyrażania swojej osobowosci. „Zwrot ku rzeczom” jest znakiem i wyzwaniem naszych czasów. Powrót do świata materialnego, społecznego postrzegania rzeczy, jako równoważnego elementu sieci powiązah społecznych, pokazuje nowe możliwości badań historycznych. „Zwrot materialny” może przyczynic się do ustanowienia równowagi pomiędzy wiedzą empiryczną a teoretyczną, co oznacza stworzenie teorii „pośredniego poziomu” i ich weryfikacji na podstawie danych wiedzy historycznej.
Hryhoriі Skovoroda: A Spiritual Reformer of the Ukrainian Worldview / Григорій Сковорода: духовний реформатор українського світогляду. Український історичний журнал. 2022. № 6. С. 48-60.
Григорій Сковорода (1722-1794 рр.)-найвизначніший український філософ, поет, педагог XVIII ст., ч... more Григорій Сковорода (1722-1794 рр.)-найвизначніший український філософ, поет, педагог XVIII ст., чиї погляди й досі викликають дискусії серед дослідників, адже хтось розглядає його прибічником моральноетичної концепції, хтось наголо шує на богословській складовій світогляду мислителя, а хтось визнає вплив на нього ідей раціоналізму епохи Просвітництва. Особливість світосприйняття У 1769 р. німецький філософ Й.Ґ.Гердер вимовив крилату фразу: «Україна ста не колись новою Грецією». Дійсно, між двома культурними типами є чимало подіб ного (як, утім, і різниць). У літературі побутує думка про «еллінськість» української духовності. Класичний грецький ідеал краси та античної освіти-калокагатія означав Анотація. Мета статті полягає в аналізі світогляду Г.Сковороди як цілісного й повного, у контексті його історичної епохи. Методологія зіперта на принципах персональної, інте лектуальної історії, біографічному методі. Наукова новизна. Погляди Г.Сковороди були породжені різними культурними впливами: бароко, старокиївської вченості, античними мотивами, біблійною традицією та філософією доби Просвітництва. Основними категоріями його світогляду стали принципи моральної філософії, поняття «щастя», а також концепти раціоналізму-всесвітній розум, «премудрість», тобто людський інтелект, та циклічне розуміння історичного часу. Мислитель постає як автор теорії «трьох світів», концепції «двох натур» і вчення про «сродність». Висновки. Духовний переворот, здійснений Г.Сковородою, полягає у збагаченні українського «культурного типу», ознаками якого є чуттєвість, емоційність, людяність, образний стиль мислення, відчуття краси, елементами раціоналізму та інтелектуалізму.
МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній в... more МЕТОДОЛОГІЯ. ІСТОРІОГРАФІЯ. ДЖЕРЕЛОЗНАВСТВО Дев'ятнадцяте століття-одне з ключових у новочасній вітчизняній історії. М.Грушевський пов'язував його із феноменом українського національного відро дження, марксистська історіографія-з епохою капіталізму, пострадянська-з про цесами модернізації українського суспільства. Понятійнотермінологічний апарат будьякої наукової дисципліни, як відомо, характеризує рівень її методологічної осна щеності та стан комунікації з іншими національними історіографіями. Нині історич на наука стоїть перед викликами ґлобальної історії, найновішого напряму у західній соціогуманітаристиці. Тому варто подивитися на історію України ХІХ ст. під кутом зору таких новітніх категорій ґлобальної історії, як «імперський меридіан», «відста лість», «культурний трансфер».
Із історії західноукраїнських земель / наук. ред. і упоряд. Ірина Орлевич; НАН України, Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича. Львів, 2021. Вип. 17. С. 3 – 22.
Стеблій vs Сарбей Феодосій Стеблій-відомий дослідник українського національного відродження. Як і... more Стеблій vs Сарбей Феодосій Стеблій-відомий дослідник українського національного відродження. Як і Віталій Сарбей, він стояв біля витоків вивчення цього феномену в незалежній Україні. Якщо В. Сарбей наслідував схему М. Грушевського і виділяв сім періодів в розвитку національного руху, то Ф. Стеблій додержувався концепції М. Гроха і виокремлював три стадії в національному відродженні (наукову, культурну, політичну). Водночас розглянуто схеми національного відродження таких діаспорний істориків, як Р. Шпорлюк, П. Магочій, І. Лисяк-Рудницький. Висвітлено соціокультурну концепцію українського національного відродження, запропоновану І. Колесник. Ця схема передбачає певні етапи у русі відродження: реставраційний, романтичний, громадівсько-народницький, націоналістичний і період націонал-комунізму. Проаналізовано і новітні версії українського національного відродження. Одні автори скептично ставляться до українського національного відродження, вважаючи сам термін застарілим. Другі сприймають його традиційно, редукуючи і спрощуючи. Треті шукають нові підходи. У категоріях глобальної історії національне відродження трактується як культурний трансфер ідей, людей, течій, ідеологій, соціально-політичних інститутів і суспільно-політичних рухів. Сам термін «відродження» належить французькому історику Ж. Мішле і набуває популярності на хвилі європейського романтизму в першій половині ХІХ ст., в епоху пробудження націй, народів і держав. Такий підхід надає можливість розглядати національне відродження як універсальний феномен і вписувати його у світовий контекст. Ключові слова: українська історія ХIХ ст., українське національне відродження, концепції національного відродження Ф. Стеблія і В. Сарбея, схеми національного руху діаспорних істориків, соціокультурна концепція українського національного відродження, національне відродження як культурний трансфер. Феодосій Стеблій-знаний дослідник історії України ХІI ст. Важливим його доробком є аналіз українського національного відродження в західноукраїнських землях. Він стояв біля витоків вивчення цього складного феномену українськими істориками на початку 1990-х років, як відомо, тон у цей час задавали діаспорні історики.
The aim of the essay. The paper is devoted to analyzing global history as a new model of scientif... more The aim of the essay. The paper is devoted to analyzing global history as a new model of scientific knowledge and outlining the prospects for writing a modern Ukrainian metanarrative within its framework. The methodology includes the principles and methods of conceptual history used for defining terms and concepts connected to global history. The author outlines the range of theoretical and empirical tasks for a Ukrainian historian aiming to write the new generation national metanarrative. The scientific novelty. Global history is examined as a concept and as a historical ideology of the modern globalized world. The author also analyzes some types of global history (transnational, histoire croisée, social theology). Histoire croisée, focused on networks, migrations, interaction processes, connections between social groups, peoples, countries, cultures, is considered an intellectual frame for writing a national narrative. The author suggests studying the Ukrainian history from the perspectives of Christian globalization; the second wave of early modern globalization (16 th-17 th centuries); the "Ukrainian 19 th century", examined with the interpretation of the imperial meridian concept as an alternative to the new imperial history; the "long 20 th century" (from 1870 s to 2010); the global age (high modernity period, or the period of rapid globalization). Conclusions. Solving outlined tasks might look like a challenging quest for Ukrainian historians. Still, it is also a path to developing and popularizing global history concepts in modern research and educational practices.
Науково-практичний журнал видається з 1947 р. вересень-грудень Державна архівна служба України Ук... more Науково-практичний журнал видається з 1947 р. вересень-грудень Державна архівна служба України Український інститут національної пам'яті Інститут української археографії та джерелознавства імені М. С. Грушевського Національної академії наук України Державний центр збереження документів НАФ Архіви України Київ, 2017 2
In this essay the ontological and epistemological aspects of historical time are scrutinized. The... more In this essay the ontological and epistemological aspects of historical time are scrutinized. The author outlines main stages of the tim e socialization. M yth and epic con sciousness are considered as an original form of time perception. Cyclical concept of time, with circle as its m ain symbol, was dom inant for Antiquity. Theological time perception was formed in the Middle Age with the earthly life of Christ in its center. New concept of historical time emerged during the Renaissance. It included three times: past, present, and future. In the 17th and 18th centuries, the phenomenon of time played an im portant role in Newton's philosophy, and in the natural history of the Enlightenment. For the indus trial society, the dom inant symbol of time became an arrow. Today, the network society develops a new image of time, featuring multiplicity of tem poral flows. Besides, compres sion of space and tim e has become the basis of globalization processes. Time implosion in the m odern globalizing world is a direct consequence of technological and social revolu tions of the 20th century. The author also sheds some light on the particularities of time perception in the cultural traditions of Eastern and Western Europe. In the 19th century, time phenom enon was explored in historical studies by Romanticism and Positivism pro ponents. As a result of the scientific revolution in the beginning of the 20th century, the image of time-space phenom ena changed dramatically. These changes were reflected in the concepts of "chronotop" (M. Bakhtin) and "m em ory cultures" (J. Assmann).
In this essay social theology is analyzed as a phenomenon of modern religious
thought. Social the... more In this essay social theology is analyzed as a phenomenon of modern religious thought. Social theology is actualized in the Global Age due to the crisis of the policy of state atheism and secularism, as well as the growth (prosperity) of religiosity in the globalizing world. Social theology combines transcendental meanings with human factor. It presents social evidence for the existence of God and the reconciliation of faith with social and political reality. It defines theological meanings of social and political reality. Social theology has its own language and terminology. Its main category is «social sinfulness» (individual and collective, public (nationwide, state) sins). Yet social theology is also a type of global history. Within the framework of social theology, such larger-scale subjects of world history as civilizations, states and nations live (just like ordinary person) in accordance with religious rules, spiritual norms and moral principles. In the language of social theology revolution, nationalism, religious extremism, political ideologies, xenophobia are perceived as public sins, followed by punishment in the form of natural and environmental disasters, state and societal collapses. Social theology is a new cognitive model for global history studies. The author lays particular emphasis upon the connection between modern social theology (learned profession) and the Ukrainian religious tradition, from Christian intellectuals of the 16th century, H.Skovoroda, Ukrainian romantics to the works of P.Yurkevych and V.Lypynskyi.
Львівський національний університет імені Івана Франка Жешівський державний університет Міжнародн... more Львівський національний університет імені Івана Франка Жешівський державний університет Міжнародна Дослідницька Група "Спільна спадщина. Польська та українська історіографія у Львові в XIX і X X cm. " Історія та історики у Львівському університеті' традиції та сучасність (до 75-ліття створення історичного факультету) За редакцією Леоніда Зашкільняка та Павла Сєрженґи Львів ББК Т1(4Ук331-2Львів)4/6-8 УДК 930.1+94(092)] :378.4(477.83-25)"16/20" Т 907 Рекомендовано Вченою радою історичного факультету Львівського національного університету імені Івана Франка 30 червня 2015 p., протокол № 10 Рецензенти: доктор історичних наук, професор Костянтин Кондратюк доктор історичних наук, професор Володимир Трофимович Видання здійснено за підтримки Жешівського державного університету і ТОВ "АБМ-Експорт" (м. Радехів Львівської області) ББК ТІ (4УкЗЗ 1-2Львів)4/6-8 УДК 930.1+94(092)] :378.4(477.83-25)"16/20" ISBN 978-617-7065-40-0 О Леонід Зашкільняк, Павел Сєрженґа, 2015
Uploads
Books by Iryna Kolesnyk
Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990s and to this day, there has been a debate around it. There is ongoing discussion about the correlation between terms ‘global history’, ‘world history’, ‘universal history’, ‘comparative history’, ‘big history’, ‘transnational history’, ‘connected history’, ‘entangled history’ etc. Conventionally, global history has been studied as the history of the states, civilizations, empires, vast areas, hemispheres. Presently, global history has been entering into the reflexive stage, thus actualizing conceptual history as a relevant method for studying global history’s subject field and methodological tools. Conceptual history enables us to look at the global history as at the concept and as a historical ideology of the Global Age; it also can help to define ‘global history’ term’s place in a large linguistic family of related concepts, to trace semantic connections between such constructs, as ‘backwardness’, ‘imperial meridian’, ‘revival - cultural transfer’. In this book, global history is presented by three types of historical writing: transnational history, social theology, histoire croisée.
In the globalizing world the perception of global history must encompass national traditions, making it relevant both for the academic community, and for the mass consciousness.
Kolesnyk Irina. Histoire mondiale. Histoire des concepts. Kiev: Académie nationale des sciences d'Ukraine; Institut d'histoire de l'Ukraine, 2019. 348p.
L'histoire globale est la dernière tendance de l'historiographie moderne. Depuis le début du terme dans les années 1990 jusqu'à aujourd'hui, il a été débattu. Il y a un débat autour de la question de la relation de «l'histoire globale» avec des concepts connexes tels que histoire «globale», «universelle», «générale», «globale», «comparative», «grande», «transnationale», «connectée», «déroutante», etc. Traditionnellement, l'histoire mondiale a été étudiée comme l'histoire des États, des empires, des civilisations, des grandes régions et des hémisphères. Aujourd'hui, l'histoire mondiale est entrée dans une phase réflexive, et la méthode pertinente pour définir son domaine sujet et ses outils méthodologiques a été l'histoire des concepts, ce qui permet de considérer l'histoire mondiale comme un concept et une idéologie historique de l'ère de la mondialisation; définir sa place comme catégorie référente dans une grande famille linguistique, ainsi que la connexion sémantique avec des constructions telles que «arriération», «méridien impérial», «relance - transfert culturel». Le livre présente l'histoire globale en trois types d'historiographie: histoire transnationale, théologie sociale, histoire croisée. À l'ère de la mondialisation, la perception de l'histoire mondiale prend en compte les traditions nationales, ce qui est pertinent pour l'environnement académique des historiens, des philosophes, des sociologues, ainsi que pour la conscience de masse et la pensée globale en général.
Колесник Ирина. Глобальная история. История понятий. Киев: НАН Украины; Институт истории Украины, 2019. 348 с.
Глобальная история – это новейшее направление в современной историографии. С момента появления данного термина в 1990-х годах и по сегодняшний день вокруг него ведутся споры. Обсуждается проблема соотношения «глобальной истории» с такими родственными понятиями, как «всеобщая», «универсальная», «сравнительная», «большая», «транснациональная», «связанная», «запутанная» история и другими. Традиционно глобальная история изучалась как история государств, империй, цивилизаций, огромных ареалов, целых полушарий. Сегодня глобальная история вступает в рефлексивную стадию, а релевантным методом изучения её предметного поля и методологического инструментария становится история понятий. История понятий дает возможность посмотреть на глобальнуюю историю как на концепт и как историческую идеологию эпохи глобализации. Она же определяет роль глобальной истории качестве категории-референта в большом лингвистическом семействе, а также её семантические связи с такими конструктами, как «отсталость», «имперский меридиан», «возрождение – культурный трансфер». В книге глобальная история представлена тремя типами историописания: транснациональная история, социальная теология, перекрестная история.
В эпоху глобализации восприятие глобальной истории происходит с учетом национальных традиций, что является актуальным как для академического сообщества историков, философов, социологов, так и для массового сознания и глобального мышления в целом.
Papers by Iryna Kolesnyk
Współczesny stan polskiej humanistyki w duzej mierze pokrywa się z obecną sytuacją w ukraińskiej nauce historycznej. W Polsce, tak jak zresztą i na Ukrainie, w profesjonalnym środowisku badaczy istnieje podział na teoretyków historii i praktyków. W ciągu ostatnich dwóch dekad dochodzi do coraz większego rozdzwięku między obu grupami. Metodologia historii skupia się przede wszystkim na aspektach intelektualnych dotyczących postrzegania historii, co przez praktyków bywa postrzegane, jako wiedza oderwana od źródeł i pragmatyki badawczej, i jako taka nieprzydatna.
W ukraińskiej tradycji, naszym zdaniem, powyzsza dychotomia historyk/metodolog charakteryzuje się naturalnym dążeniem historyka do archiwalnych badah heurystyczno- źródłowych, z jednej strony, a na gruncie metodologii — dążeniem do budowy procedur w celu omówienia zagadnień terminologicznych oraz periodyzacji. Natomiast brakuje ukraińskim badaczom przeszłości procedur problematyzacji, uteoretyzowania i konceptualizacji badań faktograficznych, a także historiograficznej oraz światopoglądowej refleksji. Jednak na Ukrainie zmienia się obecnie status poznawczy historii historiografii, która z nauki pomocniczej przekształca się w teorię wiedzy historycznej. Ukraina moze w tym względzie czerpac z doświadczeń polskich.
Współczesna historiografia polska w osobie profesora Uniwersytetu Gdańskiego Krzysztofa Macieja Kowalskiego pokazuje, ze mozliwe jest przezwyciężenie opozycji historyk/metodolog. Krzysztof Maciej Kowalski reprezentuje rzadki typ historyka-metodologa i jest uważany za założyciela „artefaktologii” — kierunku w historii kultury materialnej. Badacz ten wprowadził do polskiej nauki koncepcję „artefaktów”, jako uniwersalnej kategorii źródeł wiedzy historycznej, wyznaczył ich miejsce w systemie nauki historycznej oraz dokonał ich klasyfikacji. Szczególnie ciekawe są refleksje prof. K. M. Kowalskiego dotyczące interakcji pomiędzy historii a metodologię, empirycznymi i teoretycznymi badaniami historycznymi. Ukształtowany Przezeй na podstawie średniowiecznych źródeł epigraficznych wzór postępowania naukowego obejmuje triadę powiązanych ze sobą elementów: teorię i metodologię badaй; erudycję historyczną; wiedzę z zakresu technologii wytwórstwa. Zaniedbanie jednego z tych elementów może skutkowaé niepotrzebnym przeteoretyzowaniem badań, nadmiarem erudycjonizmu lub przesadą w analizie metodologicznej. Realizacją triady — metodologia, erudycja, wiedza technologiczna — jest stworzenie przez prof. K. M. Kowalskiego nowych dyscyplin pomocniczych historii kultury materialnej, dotyczących 42 pomniejszych specjalnosci. Ważnym faktem naukowej biografii prof. K. M. Kowalskiego jest jego przynależnosé do kręgu znanego polskiego metodologa, prof. Jerzego Topolskiego, pod którego kierunkiem napisał pracę doktorską, i który wywarł ogromny wplyw na kształtowanie jego horyzontów intelektualnych. Nieprzypadkowo w srodowisku prof. J. Topolskiego zacząły krystalizowaé się szczególne zainteresowania wobec swiata rzeczy, teorii i metodologii artefaktów, które później odzwierciedlone zostały w teoriach „socjologii rzeczy" albo "nowego materializmu". Od koйca lat 90. XX wieku zaczęły rozwijaé się nowe trendy w refleksji historycznej i socjologicznej: nowa historia kulturowa, nowa historia materialna, studia nad rzeczami. Widoczna tu tendencja stymuluje debatę odnośnie roli przedmiotów materialnych w budowie rzeczywistości społecznej. Oznacza to, jak twierdzi B. Latour, ze tradycyjny podział na nauki przyrodnicze i humanistyczne, stał się nieaktualny. Obecnie „zwrot ku materialnosci” osiągnął etap refleksji teoretycznej. Nowy kierunek w nauce ustala równowagę tego co materialne, z tym co społeczne, ludzi i nieludzi, harmonii „duszy” i „ciała” społeczeństwa. Istotą tego jest odwoływanie się do rzeczy, materii, jako próby przetworzenia społecznej charakterystyki wynikającej z faktu, ze przedmioty uczestniczą w życiu społecznym i są jego wytworem. Oznacza to, że zanikają podziały między tym co duchowe a materialne, między przedmiotami a ludzmi, które stają się elementami
wspólnej sieci łączącej społeczenstwo. Według teorii aktora-sieci B. Latoura po pierwsze — życie społeczne jest powiązane heterogeniczną siecią elementów materialnych i niematerialnych; po drugie — B. Latour dokonał konceptualizacji przedmiotów, jako aktorów-uczestników interakcji społecznych; po trzecie — obiekty materialne stanowią nie tylko odbicie ludzkiej działalnosci, ale same generują moc sprawczą wykonując pewne czynności. Rosyjski socjolog V. Vakhshtayn wskazuje na dwie zasadnicze przyczyny dokonującej się transformacji w badaniach nad społeczehstwem: po pierwsze — postęp naukowo-techniczny, który wygenerował dużą ilośc obiektow wymagających badań; po drugie — jest ona wynikiem przekształceń społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego, a w konsekwencji zrzucenia „człowieka” z piedestału, jako najciekawszego obiektu badawczego na rzecz komunikacji społecznej i przedmiotów. Funkcjonowania współczesnego człowieka nie można sobie wyobrazic bez otaczających go rzeczy, które są narzędziem interakcji społecznych, wyrazem własnego „ja” oraz indywidualnego stylu cia.
Częścią składową teorii „materialnego zwrotu” jest tzw. „kulturowa biografia rzeczy”. Rzeczy, podobnie jak ludzie, mają historię swojego istnienia. I tak jak ludzie, którzy pełnią szereg ról społecznych, przedmioty mogą odgrywac różne role i posiadać różne tożsamosci w róznych środowiskach.
Na gruncie nauki historycznej przeobrazenia te mogą zostac zidentyfikowane, jako
„społeczna historia rzeczy” albo „społeczno-kulturowa historia rzeczy”. W celu rozwoju tej dyscypliny, do głównych priorytetów badawczych należy: 1) stworzenie stosownych narzędzi analizy badawczej; 2) opracowanie nowych metod i technik naukowych w zakresie socjologii rzeczy, dla badania płaszczyzn interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi; 3) zestawienie głównych kierunków zainteresowań wobec problematyki (zwłaszcza w aspektach rzecz a społeczeństwo; rzecz a czasoprzestrzeń; rzecz a indywidualnośc).
Z punktu widzenia związków w układzie rzeczy-społeczenstwo warto zbadac takie zjawiska jak reklama, rynek, muzeum, moda i in. Moda stanowi obszar tworzony równymi akcentami przez materialną i społeczną płaszczyznę, będąc zarówno podmiotem, jak i przedmiotem działania. Moda istnieje tylko w ramach nowoczesności, tylko nowoczesnośc jest wzorem tego co „neo” oraz „retro”, innowacji i anachronizmów.
Z perspektywy rzecz-osoba na uwagę zasługuje też fenomen kolekcjonerstwa, tak osoby kolekcjonera, jak i jego zbiorów. Ujawnia on sens „powrotu do rzeczy”, czyli społeczny charakter interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi. Kolekcjonerskie zbiory służą m.in. poszukiwaniu własnych korzeni, rodowodu, są znakiem i świadectwem minionej rzeczywistosci. Ale kolekcjonerstwo ma też naturę psychofizyczną będąc srodkiem do wyrażania swojej osobowosci.
„Zwrot ku rzeczom” jest znakiem i wyzwaniem naszych czasów. Powrót do świata materialnego, społecznego postrzegania rzeczy, jako równoważnego elementu sieci powiązah społecznych, pokazuje nowe możliwości badań historycznych. „Zwrot materialny” może przyczynic się do ustanowienia równowagi pomiędzy wiedzą empiryczną a teoretyczną, co oznacza stworzenie teorii „pośredniego poziomu” i ich weryfikacji na podstawie danych wiedzy historycznej.
Global history is a recent trend in modern historiography. Since the term's emergence in the 1990s and to this day, there has been a debate around it. There is ongoing discussion about the correlation between terms ‘global history’, ‘world history’, ‘universal history’, ‘comparative history’, ‘big history’, ‘transnational history’, ‘connected history’, ‘entangled history’ etc. Conventionally, global history has been studied as the history of the states, civilizations, empires, vast areas, hemispheres. Presently, global history has been entering into the reflexive stage, thus actualizing conceptual history as a relevant method for studying global history’s subject field and methodological tools. Conceptual history enables us to look at the global history as at the concept and as a historical ideology of the Global Age; it also can help to define ‘global history’ term’s place in a large linguistic family of related concepts, to trace semantic connections between such constructs, as ‘backwardness’, ‘imperial meridian’, ‘revival - cultural transfer’. In this book, global history is presented by three types of historical writing: transnational history, social theology, histoire croisée.
In the globalizing world the perception of global history must encompass national traditions, making it relevant both for the academic community, and for the mass consciousness.
Kolesnyk Irina. Histoire mondiale. Histoire des concepts. Kiev: Académie nationale des sciences d'Ukraine; Institut d'histoire de l'Ukraine, 2019. 348p.
L'histoire globale est la dernière tendance de l'historiographie moderne. Depuis le début du terme dans les années 1990 jusqu'à aujourd'hui, il a été débattu. Il y a un débat autour de la question de la relation de «l'histoire globale» avec des concepts connexes tels que histoire «globale», «universelle», «générale», «globale», «comparative», «grande», «transnationale», «connectée», «déroutante», etc. Traditionnellement, l'histoire mondiale a été étudiée comme l'histoire des États, des empires, des civilisations, des grandes régions et des hémisphères. Aujourd'hui, l'histoire mondiale est entrée dans une phase réflexive, et la méthode pertinente pour définir son domaine sujet et ses outils méthodologiques a été l'histoire des concepts, ce qui permet de considérer l'histoire mondiale comme un concept et une idéologie historique de l'ère de la mondialisation; définir sa place comme catégorie référente dans une grande famille linguistique, ainsi que la connexion sémantique avec des constructions telles que «arriération», «méridien impérial», «relance - transfert culturel». Le livre présente l'histoire globale en trois types d'historiographie: histoire transnationale, théologie sociale, histoire croisée. À l'ère de la mondialisation, la perception de l'histoire mondiale prend en compte les traditions nationales, ce qui est pertinent pour l'environnement académique des historiens, des philosophes, des sociologues, ainsi que pour la conscience de masse et la pensée globale en général.
Колесник Ирина. Глобальная история. История понятий. Киев: НАН Украины; Институт истории Украины, 2019. 348 с.
Глобальная история – это новейшее направление в современной историографии. С момента появления данного термина в 1990-х годах и по сегодняшний день вокруг него ведутся споры. Обсуждается проблема соотношения «глобальной истории» с такими родственными понятиями, как «всеобщая», «универсальная», «сравнительная», «большая», «транснациональная», «связанная», «запутанная» история и другими. Традиционно глобальная история изучалась как история государств, империй, цивилизаций, огромных ареалов, целых полушарий. Сегодня глобальная история вступает в рефлексивную стадию, а релевантным методом изучения её предметного поля и методологического инструментария становится история понятий. История понятий дает возможность посмотреть на глобальнуюю историю как на концепт и как историческую идеологию эпохи глобализации. Она же определяет роль глобальной истории качестве категории-референта в большом лингвистическом семействе, а также её семантические связи с такими конструктами, как «отсталость», «имперский меридиан», «возрождение – культурный трансфер». В книге глобальная история представлена тремя типами историописания: транснациональная история, социальная теология, перекрестная история.
В эпоху глобализации восприятие глобальной истории происходит с учетом национальных традиций, что является актуальным как для академического сообщества историков, философов, социологов, так и для массового сознания и глобального мышления в целом.
Współczesny stan polskiej humanistyki w duzej mierze pokrywa się z obecną sytuacją w ukraińskiej nauce historycznej. W Polsce, tak jak zresztą i na Ukrainie, w profesjonalnym środowisku badaczy istnieje podział na teoretyków historii i praktyków. W ciągu ostatnich dwóch dekad dochodzi do coraz większego rozdzwięku między obu grupami. Metodologia historii skupia się przede wszystkim na aspektach intelektualnych dotyczących postrzegania historii, co przez praktyków bywa postrzegane, jako wiedza oderwana od źródeł i pragmatyki badawczej, i jako taka nieprzydatna.
W ukraińskiej tradycji, naszym zdaniem, powyzsza dychotomia historyk/metodolog charakteryzuje się naturalnym dążeniem historyka do archiwalnych badah heurystyczno- źródłowych, z jednej strony, a na gruncie metodologii — dążeniem do budowy procedur w celu omówienia zagadnień terminologicznych oraz periodyzacji. Natomiast brakuje ukraińskim badaczom przeszłości procedur problematyzacji, uteoretyzowania i konceptualizacji badań faktograficznych, a także historiograficznej oraz światopoglądowej refleksji. Jednak na Ukrainie zmienia się obecnie status poznawczy historii historiografii, która z nauki pomocniczej przekształca się w teorię wiedzy historycznej. Ukraina moze w tym względzie czerpac z doświadczeń polskich.
Współczesna historiografia polska w osobie profesora Uniwersytetu Gdańskiego Krzysztofa Macieja Kowalskiego pokazuje, ze mozliwe jest przezwyciężenie opozycji historyk/metodolog. Krzysztof Maciej Kowalski reprezentuje rzadki typ historyka-metodologa i jest uważany za założyciela „artefaktologii” — kierunku w historii kultury materialnej. Badacz ten wprowadził do polskiej nauki koncepcję „artefaktów”, jako uniwersalnej kategorii źródeł wiedzy historycznej, wyznaczył ich miejsce w systemie nauki historycznej oraz dokonał ich klasyfikacji. Szczególnie ciekawe są refleksje prof. K. M. Kowalskiego dotyczące interakcji pomiędzy historii a metodologię, empirycznymi i teoretycznymi badaniami historycznymi. Ukształtowany Przezeй na podstawie średniowiecznych źródeł epigraficznych wzór postępowania naukowego obejmuje triadę powiązanych ze sobą elementów: teorię i metodologię badaй; erudycję historyczną; wiedzę z zakresu technologii wytwórstwa. Zaniedbanie jednego z tych elementów może skutkowaé niepotrzebnym przeteoretyzowaniem badań, nadmiarem erudycjonizmu lub przesadą w analizie metodologicznej. Realizacją triady — metodologia, erudycja, wiedza technologiczna — jest stworzenie przez prof. K. M. Kowalskiego nowych dyscyplin pomocniczych historii kultury materialnej, dotyczących 42 pomniejszych specjalnosci. Ważnym faktem naukowej biografii prof. K. M. Kowalskiego jest jego przynależnosé do kręgu znanego polskiego metodologa, prof. Jerzego Topolskiego, pod którego kierunkiem napisał pracę doktorską, i który wywarł ogromny wplyw na kształtowanie jego horyzontów intelektualnych. Nieprzypadkowo w srodowisku prof. J. Topolskiego zacząły krystalizowaé się szczególne zainteresowania wobec swiata rzeczy, teorii i metodologii artefaktów, które później odzwierciedlone zostały w teoriach „socjologii rzeczy" albo "nowego materializmu". Od koйca lat 90. XX wieku zaczęły rozwijaé się nowe trendy w refleksji historycznej i socjologicznej: nowa historia kulturowa, nowa historia materialna, studia nad rzeczami. Widoczna tu tendencja stymuluje debatę odnośnie roli przedmiotów materialnych w budowie rzeczywistości społecznej. Oznacza to, jak twierdzi B. Latour, ze tradycyjny podział na nauki przyrodnicze i humanistyczne, stał się nieaktualny. Obecnie „zwrot ku materialnosci” osiągnął etap refleksji teoretycznej. Nowy kierunek w nauce ustala równowagę tego co materialne, z tym co społeczne, ludzi i nieludzi, harmonii „duszy” i „ciała” społeczeństwa. Istotą tego jest odwoływanie się do rzeczy, materii, jako próby przetworzenia społecznej charakterystyki wynikającej z faktu, ze przedmioty uczestniczą w życiu społecznym i są jego wytworem. Oznacza to, że zanikają podziały między tym co duchowe a materialne, między przedmiotami a ludzmi, które stają się elementami
wspólnej sieci łączącej społeczenstwo. Według teorii aktora-sieci B. Latoura po pierwsze — życie społeczne jest powiązane heterogeniczną siecią elementów materialnych i niematerialnych; po drugie — B. Latour dokonał konceptualizacji przedmiotów, jako aktorów-uczestników interakcji społecznych; po trzecie — obiekty materialne stanowią nie tylko odbicie ludzkiej działalnosci, ale same generują moc sprawczą wykonując pewne czynności. Rosyjski socjolog V. Vakhshtayn wskazuje na dwie zasadnicze przyczyny dokonującej się transformacji w badaniach nad społeczehstwem: po pierwsze — postęp naukowo-techniczny, który wygenerował dużą ilośc obiektow wymagających badań; po drugie — jest ona wynikiem przekształceń społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego, a w konsekwencji zrzucenia „człowieka” z piedestału, jako najciekawszego obiektu badawczego na rzecz komunikacji społecznej i przedmiotów. Funkcjonowania współczesnego człowieka nie można sobie wyobrazic bez otaczających go rzeczy, które są narzędziem interakcji społecznych, wyrazem własnego „ja” oraz indywidualnego stylu cia.
Częścią składową teorii „materialnego zwrotu” jest tzw. „kulturowa biografia rzeczy”. Rzeczy, podobnie jak ludzie, mają historię swojego istnienia. I tak jak ludzie, którzy pełnią szereg ról społecznych, przedmioty mogą odgrywac różne role i posiadać różne tożsamosci w róznych środowiskach.
Na gruncie nauki historycznej przeobrazenia te mogą zostac zidentyfikowane, jako
„społeczna historia rzeczy” albo „społeczno-kulturowa historia rzeczy”. W celu rozwoju tej dyscypliny, do głównych priorytetów badawczych należy: 1) stworzenie stosownych narzędzi analizy badawczej; 2) opracowanie nowych metod i technik naukowych w zakresie socjologii rzeczy, dla badania płaszczyzn interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi; 3) zestawienie głównych kierunków zainteresowań wobec problematyki (zwłaszcza w aspektach rzecz a społeczeństwo; rzecz a czasoprzestrzeń; rzecz a indywidualnośc).
Z punktu widzenia związków w układzie rzeczy-społeczenstwo warto zbadac takie zjawiska jak reklama, rynek, muzeum, moda i in. Moda stanowi obszar tworzony równymi akcentami przez materialną i społeczną płaszczyznę, będąc zarówno podmiotem, jak i przedmiotem działania. Moda istnieje tylko w ramach nowoczesności, tylko nowoczesnośc jest wzorem tego co „neo” oraz „retro”, innowacji i anachronizmów.
Z perspektywy rzecz-osoba na uwagę zasługuje też fenomen kolekcjonerstwa, tak osoby kolekcjonera, jak i jego zbiorów. Ujawnia on sens „powrotu do rzeczy”, czyli społeczny charakter interakcji zachodzących pomiędzy przedmiotami a ludzmi. Kolekcjonerskie zbiory służą m.in. poszukiwaniu własnych korzeni, rodowodu, są znakiem i świadectwem minionej rzeczywistosci. Ale kolekcjonerstwo ma też naturę psychofizyczną będąc srodkiem do wyrażania swojej osobowosci.
„Zwrot ku rzeczom” jest znakiem i wyzwaniem naszych czasów. Powrót do świata materialnego, społecznego postrzegania rzeczy, jako równoważnego elementu sieci powiązah społecznych, pokazuje nowe możliwości badań historycznych. „Zwrot materialny” może przyczynic się do ustanowienia równowagi pomiędzy wiedzą empiryczną a teoretyczną, co oznacza stworzenie teorii „pośredniego poziomu” i ich weryfikacji na podstawie danych wiedzy historycznej.
thought. Social theology is actualized in the Global Age due to the crisis of the policy
of state atheism and secularism, as well as the growth (prosperity) of religiosity in the
globalizing world. Social theology combines transcendental meanings with human
factor. It presents social evidence for the existence of God and the reconciliation of
faith with social and political reality. It defines theological meanings of social and
political reality. Social theology has its own language and terminology. Its main
category is «social sinfulness» (individual and collective, public (nationwide, state)
sins). Yet social theology is also a type of global history. Within the framework of
social theology, such larger-scale subjects of world history as civilizations, states
and nations live (just like ordinary person) in accordance with religious rules,
spiritual norms and moral principles. In the language of social theology revolution,
nationalism, religious extremism, political ideologies, xenophobia are perceived
as public sins, followed by punishment in the form of natural and environmental
disasters, state and societal collapses. Social theology is a new cognitive model for
global history studies. The author lays particular emphasis upon the connection
between modern social theology (learned profession) and the Ukrainian religious
tradition, from Christian intellectuals of the 16th century, H.Skovoroda, Ukrainian
romantics to the works of P.Yurkevych and V.Lypynskyi.