Setiausaha Politik (Malaysia)
Setiausaha Politik adalah jawatan berperlembagaan di Malaysia. Sebagai salah satu daripada anggota pentadbiran[1] Kerajaan Persekutuan, seorang Setiausaha Politik dilantik oleh Perdana Menteri [2] sama ada atas pilihannya sendiri atau atas nasihat seorang Menteri.
Sejarah
suntingSetiausaha Politik mula diperkenalkan di Malaysia pada Oktober 1963[3] dengan pelantikan dua tokoh[4] ke jawatan tersebut. Mereka ialah Shariff Ahmad yang dilantik menjadi Setiausaha Politik kepada Menteri Pertanian, dan Abdullah Ahmad yang dilantik menjadi Setiausaha Politik kepada Menteri Pembangunan Luar Bandar yang juga Timbalan Perdana Menteri, Abdul Razak Hussain. Selepas tempoh tersebut, negeri-negeri lain turut meminda undang-undang di negeri masing-masing bagi membolehkan Setiausaha Politik kepada Menteri Besar dilantik.
Berikut merupakan Setiausaha Politik kepada Menteri Besar yang pertama dilantik di negeri masing-masing
| Portfolio | Pemegang jawatan | Tarikh lantikan |
|---|---|---|
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Johor | Abdul Aziz Ishak | 2 April 1967[5] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Kedah | Abdullah Ali | Jun 1969[6] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Kelantan | Khaidhir Khatib | Mei 1964 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Negeri Sembilan | Darul Aman Mohd Aii | Mei 1965[7] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Pahang | ||
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Perak | ||
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Perlis | Jaafar Hassan | Mei 1964[8] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Selangor | Ahmad Razali Mohd Ali | Julai 1964[9] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Terengganu[10] | ||
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Melaka | ||
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Pulau Pinang | Mohd Yussof Latiff | Disember 1965[11] |
Tugas dan peranan
suntingTidak ada gambaran yang jelas mengenai tugas dan tanggungjawab seorang Setiausaha Politik, ini keranan bidang tugas Setiausaha Politik ditentukan oleh Jemaah Menteri. Namun, secara umum, seorang Setiausaha Politik ditugaskan untuk membantu tugas-tugas politik seorang Menteri dan memberikan nasihat yang sewajarnya kepada situasi politik di kawasan Parlimen, di negeri atau di Malaysia. Abdullah Saidol menjelaskan bahawa seorang Setiausaha Politik perlu memahami, menyampaikan, dan menjelaskan program-program pembangunan negeri dan dasar Kerajaan kepada rakyat diperingkat akar umbi.[12]
Senarai penjawat
suntingPeringkat Persekutuan
sunting| Portfolio | Pemegang jawatan | Mula khidmat | Tamat khidmat |
|---|---|---|---|
| Setiausaha Politik kepada: | |||
| Perdana Menteri | Shamsul Iskandar Mohd Akin (Kanan) | ||
| Ahmad Farhan Fauzi | |||
| Chan Ming Kai | |||
| Azman Abidin | |||
| Menteri Kewangan | Muhammad Kamil Abdul Munim | ||
| Timbalan Perdana Menteri, Ahmad Zahid Hamidi | Megat Zulkarnain Omardin | ||
| Jamal Norubit @ Nerubi | |||
| Menteri Kemajuan Desa dan Wilayah | Mohd Razlan Rafii | ||
| Timbalan Perdana Menteri, Fadillah Yusof | Irwan Zulkarnain Muhammad Hasbie | ||
| Mikai Mandau | |||
| Menteri Peralihan Tenaga dan Daya Guna Awam | Hamzah Brahim | ||
| Menteri Perladangan dan Komoditi | Rizalman Mokhtar | ||
| Menteri Pengangkutan | Ho Weng Wah | ||
| Menteri Pertanian dan Keterjaminan Makanan | Yuhaizad Abdullah | ||
| Menteri Ekonomi | Che Zam Hamzah | ||
| Menteri Pembangunan Kerajaan Tempatan | Chiong Yoke Kong | ||
| Menteri Pertahanan | Mohammad Khairi A Malik | ||
| Menteri Kerja Raya | Ambrose Abong Bugek | ||
| Menteri Dalam Negeri | Hj Yahya Hj Sahri | ||
| Menteri Pelaburan, Perdagangan dan Industri | Zainuri Zainal | ||
| Menteri Pendidikan Tinggi | Akmal Zharif Ahmad Kamal | ||
| Menteri Sains, Teknologi dan Inovasi | Ooi Tze Min | ||
| Menteri Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat | Mohammed Kamaluddin Mohd Effendie | ||
| Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Kos Sara Hidup | Mohammad Ghazali Hajiji | ||
| Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Undang-Undang dan Reformasi Institusi) | Suraya Yaacob | ||
| Menteri Sumber Asli, Alam Sekitar dan Perubahan Iklim | Mohd Syazwan Rahimy Mohd Mokhtar | ||
| Menteri Pembangunan Usahawan dan Koperasi | Carl Douglas Victor Moosom | ||
| Menteri Luar Negeri | Ton Zalani Mat Darus | ||
| Menteri Pelancongan, Seni dan Budaya | Lee Seang Hock | ||
| Menteri Komunikasi | Abdullah Izhar Mohamed Yusof | ||
| Menteri Pendidikan | Atiqah Syairah Shaharuddin | ||
| Menteri Perpaduan Negara | Stephen William | ||
| Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Hal Ehwal Agama) | Muhammad Razak Idris | ||
| Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Wilayah Persekutuan) | Nor Azrina Surip | ||
| Menteri Belia dan Sukan | Yap Yee Vonne | ||
| Menteri Sumber Manusia | Kelvin Yii Lee Wuen | ||
| Menteri Kesihatan | Faisal Ismail | ||
| Menteri Digital |
Kabinet Muhyiddin
suntingSetakat 24 April 2020, berikut merupakan Setiausaha Politik yang telah dilantik oleh Kerajaan[15] dan akan berkhidmat sehingga habis penggal kepimpinan.
| Portfolio | Pemegang jawatan | Mula khidmat | Tamat khidmat |
|---|---|---|---|
| Setiausaha Politik kepada: | |||
| Perdana Menteri | Mohd Nardin Awang (Kanan) | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Saiful Adli Mohd Arshad | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 | |
| Azlinda Abdul Latif | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 | |
| Menteri Perdagangan Antarabangsa dan Industri | Muhammad Hilman Idham | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pertahanan | Syed Mohd. Fazmi Sayid Mohammad | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Kerja Raya | Hamzah Brahim | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pendidikan | Fadli Hafiz Che Yusoff | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Ekonomi) | Zahari Kechik | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Undang-Undang dan Parlimen) | Wan Rohimi Wan Daud | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Hal Ehwal Agama) | Wan Mohamad Sheikh Abdul Aziz | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Alam Sekitar dan Air | Mohd Zuhdi Marsuki | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Sumber Manusia | Khamarulazlan Mohamad Hanafiah | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Wilayah Persekutuan | Budiman Mohd. Zohdi | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat | Armizan Mohd Ali | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pengajian Tinggi | Maizatul Akmam Alawi | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Tenaga dan Sumber Asli | Azizan Md. Zain | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Dalam Negeri | Sayed Amir Muzakkor Sayed Mohamad | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Kesihatan | Shamsul Najmi Shamsuddin | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pertanian dan Industri Makanan | Samad Jambri | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Luar Negeri | Abd. Halim Jalil | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna | Lidam Assan | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pembangunan Usahawan dan Koperasi | Syed Hamzah Syed Paie | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Perusahaan Perladangan dan Komoditi | Mohd Kamal Nazmi Kamaruddin | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Perpaduan Negara | Md Jais Sarday | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Belia dan Sukan | Ahmad Darus | 24 April 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Komunikasi dan Multimedia | Abdul Razak Ahmad | 22 Mei 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Perumahan dan Kerajaan Tempatan | Nor Hizwan Ahmad | 22 Mei 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Sains, Teknologi dan Inovasi | Megat Firdouz Megat Junid | 22 Mei 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan | Mohamed Kamaluddin Mohd Effendie | 22 Mei 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pengangkutan | Ling Tian Soon | 3 Julai 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Pembangunan Luar Bandar | Faizah Baharom | 3 Julai 2020 | 16 Ogos 2021 |
| Menteri Kewangan |
Peringkat negeri
suntingKerajaan negeri juga boleh melantik Setiausaha Politik. Walau bagaimanapun, pelantikan setiausaha politik di negeri ditentukan oleh negeri masing-masing melalui enakmen dan keputusan Majlis Mesyuarat Kerajaan Negeri atau Kabinet Negeri. Peranan dan tanggungjawab setiausaha politik negeri serupa dengan setiausaha politik persekutuan.
Semenanjung Malaysia
suntingDi negeri-negeri Semenanjung Malaysia, seorang Setiausaha Politik dilantik oleh ketua Kerajaan Negeri masing-masing dan hanya menguruskan urusan politik sahaja.
| Portfolio | Pemegang jawatan | Sejak |
|---|---|---|
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Johor | YB Ramlee Bohani | 27 Mac 2022[16] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Kedah | Zulkifli Yahaya | Oktober 2023[17] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Kelantan | Dr Nazmi Ghazali Azmi | 19 September 2023[18] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Negeri Sembilan | Nor Azman Mohamad | |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Pahang | Mohd Farid Mohd Nor | 25 Januari 2023[19] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Perak | Mohamad Hamidi Baharuddin | 3 Januari 2023[20] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Perlis | Abdul Hadi Ismail | Januari 2023[21] |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Selangor | Saifuddin Shafi Muhammad | 1 September 2023[22] |
| Rahim Ahmad Kasdi | ||
| Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Terengganu | Mohd Soud Said | Ogos 2023 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Melaka | Abdul Aziz Baba | Julai 2023 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Pulau Pinang | Lau Keng Ee | 23 Ogos 2023[23] |
Sabah
suntingSetiap Menteri negeri Sabah mempunyai seorang Setiausaha Politik. Ketua Menteri pula boleh melantik hingga empat orang Setiausaha Politik untuk dirinya sendiri.
Sesi 2020-kini
suntingBerikut merupakan senarai Setiausaha Politik bagi kerajaan negeri Sabah:
| Portfolio | Pemegang jawatan | Tarikh mengangkat sumpah |
|---|---|---|
| Ketua Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri | Abdul Kassim bin Jali @ Razali | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri | Dr Roland Chia Ming Shen | 9 November 2020 |
| Dato' Redonah binti Bahanda | 9 November 2020 | |
| Ceasar Mandela Malakun | 19 Februari 2021 | |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Kewangan | YB Fairuz bin Renddan | 9 November 2020 |
| Johari bin Saiman | 9 November 2020 | |
| Setiausaha Politik kepada Timbalan Ketua Menteri - Menteri Kerja Raya | Fadilah Sarbi | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Timbalan Ketua Menteri - Menteri Pertanian dan Perikanan | Arlinsia binti Agang | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Timbalan Ketua Menteri - Menteri Pembangunan Perindustrian | Yubidi bin Gompoyo | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Kerajaan Tempatan dan Perumahan | Datuk M. Yahya Dunggi | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Pembangunan Luar Bandar | Jilias bin Lintar | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Tugas-tugas Khas | Amat bin Md Yusof @ Ahmad Yusof | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Pelancongan, Kebudayaan dan Alam Sekitar | Mohd Kurniawan Naim bin Moktar | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Pembangunan Masyarakat dan Kesejahteraan Rakyat | Datuk Siti Aminah bin Aching | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Sains, Teknologi dan Inovasi | Judiet binti Fidilis @ Noraini binti Idris | 9 November 2020 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Belia dan Sukan | Ireneus Pagut @ Jreneus Pagut | 9 November 2020 |
Sesi 2018–2020
sunting| Portfolio | Pemegang jawatan | Tarikh mengangkat sumpah |
|---|---|---|
| Ketua Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sabah | Datuk Mohd Hisham Abd Fattah | 10 Oktober 2018 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sabah | Pg Roslan Pg Nasrun | 10 Oktober 2018 |
| Chak Wah Cheun | 10 Oktober 2018 | |
| Adzhar Jasni @ Eddy | 10 Oktober 2018 | |
| Paul Kerangkas | 10 Oktober 2018 | |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Kewangan Sabah | Jo-anna Sue Henley Rampas | 10 Oktober 2018 |
| Setiausaha Politik kepada Timbalan Ketua Menteri - Menteri Perdagangan dan Perindustrian Sabah | Albert Gulabok @ Albert Alex Bingkasan | 10 Oktober 2018 |
| Joisin Romut | 10 Oktober 2018 | |
| Setiausaha Politik kepada Timbalan Ketua Menteri - Menteri Pelancongan, Kebudayaan dan Alam Sekitar Sabah | Lee Mee Peng | 10 Oktober 2018 |
| Raymond Ahuar (Dipecat pada 13 Februari 2020[26]) | 10 Oktober 2018 | |
| Setiausaha Politik kepada Timbalan Ketua Menteri - Menteri Kerajaan Tempatan Dan Perumahan | Zulkiflee Laurcal Allani | 10 Oktober 2018 |
| Ali Jainal KK Oto | 10 Oktober 2018 | |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Pembangunan Infrastruktur | Jatil Junggok | 10 Oktober 2018 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Pertanian dan Industri Makanan Sabah | Untuh @ Rakam bin Sijim | 10 Oktober 2018 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Pembangunan Luar Bandar Sabah | Carlyee Lajiman | 10 Oktober 2018 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Pelajaran dan Inovasi | Rapahi Edris | 10 Oktober 2018 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Undang-undang dan Hal Ehwal Anak Negeri | Faizal Julaili | 10 Oktober 2018 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Kesihatan dan Kesejahteraan Rakyat Sabah | Liau Fui Fui | 7 Ogos 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Menteri Belia dan Sukan Sabah | Henry Shim Chee On | 7 Ogos 2019 |
Sarawak
suntingKetua Menteri Abang Johari Openg mempunyai 32 setiausaha politik di seluruh Sarawak.[27] Berikut merupakan senarai Setiausaha Politik bagi kerajaan negeri Sarawak bagi tempoh 1 Oktober 2019 hingga 31 Disember 2020.
| Portfolio | Pemegang jawatan | Parti politik | Tarikh mengangkat sumpah |
|---|---|---|---|
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Abu Seman Jahwi | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Kenil Jaraiie | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Buang Bolhassan | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Dr Richard Rapu | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Faridah Osman | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Sharkawi Suhaili | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Julani Mokhtar | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Victor Temenggung Angang | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Romeo Christopher Tegang | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Maurice Joannes Giri | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Petrus Igat Mathias | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Charles Balan Seling | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Michael Mujah Lihan | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Tapah Ata | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Abdul Samat Gany | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Jenny Bangga | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Dr Simon Sinang Bada | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Susan Chemerai Anding | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Dayang Nurfizawaty Abang Abdul Karim | PBB | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Teng Ung Woo | SUPP | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Daniel Bujal | SUPP | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Tan Kai | SUPP | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Michael Tiang Ming Tee | SUPP | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Soo Li Ching | SUPP | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Nicholas Kudi Jantai | PRS | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Datuk Seri Doris Sophia Brodie | PRS | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Edwin Banta | PRS | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Charles Chad Nissom | PRS | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Beatrice Kedoh Tajang | PRS | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Alexander Asing Sadai | PDP | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Robert Ayu | PDP | 1 Oktober 2019 |
| Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri Sarawak | Brian Fung Kok Shiun | PDP | 1 Oktober 2019 |
Rujukan
sunting- ^ Tugas TPM, menteri, timbalan menteri dan setiausaha politik terhenti
- ^ "Setiausaha-setiausaha Politik". Bahagian Pasca Perkhidmatan, Jabatan Perkhidmatan Awam (dalam bahasa Malay). Diarkibkan daripada yang asal pada 2007-09-04. Dicapai pada 4 September 2018.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ Shariff Ahmad (4 September 1964). "Setiausaha Politik: Tugas dan khidmat-nya". Berita Harian. m/s. 4. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ "Dua bekas wartawan di-lantek jadi julong2 setiausha politik utk Menteri2". Berita Harian. 11 Oktober 1963. m/s. 5. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ Beliau merupakan individu ahli politik pertama yang dilantik. Sebelum beliau, jawatan Setiausaha Politik dipegang oleh pegawai kerajaan. "Aziz Ishak di-lantek Setiausaha Politik MB". Berita Harian. 1 April 1967. m/s. 5. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ "Setiausaha politik MB Kedah di-lantek". Berita Harian. 20 Jun 1969. m/s. 6. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ "S-usaha politik MB Negeri: Lantekan-nya di-setujui". Berita Harian. 5 Mei 1965. m/s. 2. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ "S-usaha politik MB Perlis ahli undang2". Berita Harian. 8 Mei 1964. m/s. 3. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ "Undang2 untok s-usaha politik M.B. Selangor". Berita Harian. 18 September 1964. m/s. 1. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ Jawatan ditubuhkan pada Julai 1964. Pada tahun 1961, Kerajaan Negeri Terengganu di bawah PAS telah melantik Penasihat Politik kepada Menteri Besar, Mohd Daud Abdul Samad iaitu Senator Da Abdul Jalil Awang. Rujukan: "Gaji Sultan Trengganu Di-Naikkan". Berita Harian. 31 Julai 1964. m/s. 5. Dicapai pada 2 Jun 2020. & "Taib Sabri Di-Singkirkan". Berita Harian. 17 Julai 1961. m/s. 1. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ "Ketua Menteri dapat s-usaha politik baru". Berita Harian. 3 Disember 1965. m/s. 8. Dicapai pada 2 Jun 2020.
- ^ "Setiausaha politik perlu fahami, sebar program pembangunan kepada rakyat". Utusan Borneo (Sarawak). 2017-07-21. Dicapai pada 2018-09-05.
- ^ ADNAN, TUAN BUQHAIRAH TUAN MUHAMAD (2023-01-06). "Lagi 13 setiausaha politik menteri angkat sumpah". Sinar Harian. Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ "10 setiausaha politik kepada menteri Kabinet angkat sumpah simpan rahsia". www.astroawani.com. Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ Mohd Foad, Helmi (2020-04-24). "25 Setiausaha Politik Menteri Kabinet angkat sumpah jawatan". Wilayahku. Dicapai pada 2020-04-24.
- ^ "ADUN Kempas dilantik sebagai Setiausaha Politik MB Johor". www.astroawani.com. Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ YUSOF, AZMI (2023-10-11). "Bekas kolumnis Harakah dilantik Setpol MB Kedah". Harakahdaily (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2023-12-13.
- ^ "Pengurus Besar AKSB kini setiausaha politik MB Kelantan". Malaysiakini. 2023-09-19. Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ MIN, NIK AMIRULMUMIN NIK (2023-01-25). "Mohd Farid dilantik Setiausaha Politik MB Pahang". Sinar Harian. Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ AHMAD, SAIFULLAH (2023-01-03). "Ketua Pemuda UMNO Lenggong dilantik Setiausaha Politik MB Perak". Sinar Harian. Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ YUSOF, AZMI (2023-01-12). "Bekas pensyarah dilantik Setpol MB Perlis". HD Premium (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ Amirudin Shari. "Majlis Angkat Sumpah Simpan Rahsia". X (formerly Twitter). Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ "Lau Keng Ee dilantik sebagai Setiausaha Politik kepada Ketua Menteri yang baharu | Buletin Mutiara". Buletinmutiara.com (dalam bahasa Inggeris). 2023-08-23. Dicapai pada 2023-11-10.
- ^ "15 setiausaha politik angkat sumpah". Utusan Borneo. 9 November 2020. Diarkibkan daripada yang asal pada 2021-06-28. Dicapai pada 28 Jun 2021.
- ^ "19 new political secs appointed by Shafie". Daily Express. 11 Oktober 2018. Diarkibkan daripada yang asal pada 2018-10-17. Dicapai pada 28 Jun 2021.
- ^ Annabelle Lee (14 Feb 2020). "Pembantu TKM Sabah dipecat lepas lakukan lawatan kerja". Malaysiakini. Diarkibkan daripada yang asal pada 2020-02-15. Dicapai pada 28 Jun 2021.
- ^ "32 Setiausaha Politik Ketua Menteri akan berkhidmat selama 15 bulan". Utusan Borneo. 10 Oktober 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada 2021-06-28. Dicapai pada 28 Jun 2021.