Kônsily Vatikàna I
Ny Kônsily Vatikàna I dia kônsily ekiomenikan' ny Eglizy Katôlika faha-20, izay nanamafisana ny fahambonian' ny papa sady namaritra ny tsy fetezan-dison' ny papa. Noho ny fangatahan' ny papa Pio IX izay naniry ny hamaly ny rasiônalisma môderna, izany kônsily izany dia natomboka tamin' ny 29 Jona 1868, tamin' ny fotoana nandrahonan' ny Fanjakan' i Italia haka ampahany amin' ny Fanjakan' ny Papa. Taonjato telo taty aorian' ny nanaovana ny Kônsily tao Tridentio (1563) no nanaovana azy. Natao in-93 tao amin' ny Bazilika Masindahy Piera any Rôma teo anelanelan' ny 8 Desambra 1869 sy 20 Ôktôbra 1870 ny fanatanterahana ilay kônsily. Ny fanapahan-kevitra malaza indrindra dia ny famaritana ny tsy fetezan-dison' ny papa.
Ny tena tanjon’ ilay kônsily dia ny hanazava ny foto-pampianarana katôlika ho setrin’ ny fitomboan' ny fitaoman' ny filôzôfia môderna tamin' ny taonjato faha-19. Tao amin' ny Kônstitosiôna Dôgmatika momba ny finoana katôlika (Dei Filius), ity kônsily ity dia manameloka izay noheveriny ho fahadisoan' ny rasiônalisma, ny anarsisma, ny kôminisma, ny sôsialisma, ny liberalisma, ny materialisma, ny môdernisma, ny natoralisma, ny panteisma, ary ny sekiolarisma. Anisan' ny zavatra nisahiranana koa ny foto-pampianarana momba ny fahambonian' ny Evekan' i Rôma (ny Papa), izay nofaritany tao amin' ny Kônstitosiôna Dôgmatika Voalohany momba ny Eglizin' i Kristy (Pastora aeternus).
Ny mpandray anjara sy ny lahadinika
hanovaTamin' ny taona 1864 no nilazana ny hanaovana ilay kônsily nefa niratazoka ny fanomanana azy. Niisa 700 ny eveka nandray anjara tamin' ilay kônsily. Ny tolo-kevitra Syllabus nataon' ny papa Pio IX tamin' ny taona 1864 no lahadinika tamin' ny voalohany. Na dia raharaha anatiny ao amin' ny Eglizy Katôlika aza ilay kônsily dia nanasana koa ny Fiangonana ôrtôdôksa sy prôtestanta ho any Rôma. Ny kardinaly voatendrin' ny papa no nitarika ny fivoriana sy nanara-maso ny ady hevitra. Noresahina tao ny momba ny fankatoavana ny katesizy ho an' ny fiangonana rehetra sy ny fanavaozana ny lalàna kanônika, nefa tsy nisy fehin-kevitra tapaka.
Nisy ny fanaovana heviteny voasoratra momba ny tolo-kevitra momba ny toetoetry ny fifandraisan' ny Eglizy sy ny Fanjakana araka ny teôlôjia tamin' ny Andro Antenatenany izay nangonina nefa tsy nasian-dresana ny lohahevi-dehibe.
Ny foto-pampianarana momba ny tsy fetezan-dison' ny papa
hanovaKônstitosiôna roa no nankatoavina sy navoak' ilay kônsily: Dei Filius (24 Avrily 1870), izay namelabelatra momba ny fampianaran' ny Eglizy Katôlika momba ny finoana sy ny saina, ary Pastor Aeternus (18 Jolay 1870), izay nanambara fa foto-pampianarana katôlika ny fananan' ny papa fahamboniana ara-pifehezana amin' ny Fiangonana manontolo sy ny fanomezan' Andriamanitra ny tsy fetezan-diso eo amin' ny fampianaram-pinoana sy ny fitondran-tena rehefa "miteny avy eo amin' ny fiketrahany" izy (cum ex cathedra loquitur).
Niteraka ady hevitra mafana ny famaritana ny tsy fetezan-dison' ny papa, indrindra tany Frantsa - efa nanomboka talohan' ilay kônsily izany, teo amin' ny Mgr Louis Veuillot (1813-1883) izay mpomba ny tsy fetezan-diso, sy Mgr Félix Dupanloup (1802-1878) izay nanohitra an' izany. Na izany aza dia mihoatra kelin' ny ampahadimin' ny mpivory ny isan' ny mpanohitra. Niahiahy fatratra ny maha ara-tantara sy maha ara-teôlôjia an' io foto-pampianarana io ny sasany amin' izy ireo. Tsy tonga tamin' ny fotoam-pivoriana tamin' ny 18 Jolay, izay nanaovana latsa-bato farany noraiketina tao amin' ny kônstitosiôna Pastor Aeternus, ny sasany amin' ny mpanohitra an' ilay foto-pampianarana.
Nisy Katôlika vitsivitsy tany Alemaina sy tany amin' ny firenena mifanila aminy izay nisaraka tamin' ny Eglizy Katôlika Rômana ka namorona fiangonana maro atao hoe Eglizy Katôlika Tranainy izay nanohitra ilay foto-pampianarana araka ny teôlôjian' i Ignace von Döllinger, izay naongana noho ny fandavany ny Pastor Aeternus.