Sappar

Shofar (IPA: [ˈʃoʊfər] (AS) otabâ [ˈʃəʊfə(r)] (UK); bhâsa Ibrani: שופר‎; jughân èèjhâ Syofar) iyâ arèya serunai otabâ alat musik tèop kaghâbây ḍâri tandu' sè èguna'aghi mènangka alat musik ka'angghuy tojjuen ritual kaagâmaan Yahudi. Sappar akaitan sanget kalabân kaduwâ' arèh rajhâ Yahudi, iyâ arèya Rosh Hashanah bân Yom Kippur. Shofar panèka asalla ning Israel ka'angghuy olokân Yahudi. Shofar kèngèng ètemmoè ḍâlem brempan okoran.

Dâlem Injil bân kesusasteraan rabbinik

Shofar segghut èsebbhut ḍâlem Alkitab Ibrani, ḍâri Exodus ka Kètab Zakharia, bân salanjâng Talmud bân pas kesusasteraan rabbinik. Sowara Shofar èsebbhut "ta'karè rammih", kèdingna ḍâri ḍâlem ondem tâbbel ning moncè' ghunong Sinai sè aghâbâ kabbhi bani Israèl ngetter ḍâlem kagum (Kalowaran 19, 20).

Shofar ètopè ning bhâkto Bulân Anyar bân jâmuan formal (Bilangan 10:10; Mazmur 81:4), bân jughân ka'angghuy dèklarasi taon paleppasan, Yobel (Jubilee) (Imamat 25:9). arèh ḍâ'aḍâân ḍâri bulân ka-7 (Tishri) èistila'aghi "sebuah parèngatân patopèan" (Imamat 23:24), otabâ "sebuah arèh patopèan" Shofar (Bilangan 29:1); pangangghuyân modern ḍâri parabutân panèka otamana ḍâlem hubungan kalabân arèh-arèh kasebbhut. Ning bhâkto sè tapongkor, Shofar jughân èlèbâttaghi ḍâlem istiadat kaaghâmaan laèn, kadhi parade (2 Samuel 5:15; 1 Tawarikh 15:28), otabâ ḍâlem orkèstra mènangka kancah ka pojjiân (Mazmur 98:6; bânḍingaghi kalabân Mazmur 47:5). Lebbi kerrâppâ èghuna'aghi mènangka sinyal perpang, kadhi trompèt pèrak sè èsebbhut ḍâlem Bilangan 10:9 (Tègghu Yosua 6:4; Hakim–hakim 3:27; 7:16, 20; 1 Samuel 8:3).

Taurat angurayyaghi arèh ḍâ'aḍâân ḍâri bulân kapètto' (tangghâl 1 bulân Tisyri = Rosh Hashanah) mènangka zikron teruah (parèngatân patopèan; Imamat 24) bân mènangka yom teru'ah (arèh patopèan; Bilangan 29). Panèka ampon ètafsirraghi bi' pakar Yahudi laksana nojjhu ka sowara Shofar.

Shofar ḍâlem Kuil Yerusalem omomma afiliasi kalabân trompèt; bân duwâ' alat ka'rowa ampon èghuna'aghi taberengan ning brempan bhâkto. Ning arèh taon anyar (Rosh Hashanah) prinsip istiaḍât ampon èlakoni kalabân Shofar, kakdimmah alat ka'rowa èsabâ' ning tengnga kalabân trompèt ning kaduwâ' sisina; Shofar panèka kaghâbây ḍâri tandhuk embi' ghessèt bân abhângon loros, èghenna'è kalabân emmas ning pemipit. Ka arèh-laju istiaḍât prinsip ampon èlakoni kalabân trompèt ning tengnga bân kalabân Shofar ka duwâ' sisina. Ning bhâkto kasebbhut shofarot iyâ arèya tandhuk lantak " sè kebbung ḍâlem bhângon bân èghenna'è kalabân salakah ning pemipit". Ka Yom Kippur ḍâri taon Yobel istiadât panèka ampon èlakoni kalabân Shofar laksana ning Arèh Taon Anyar.

Shofar panèka ampon ètopè ning jhâman Yosua ka'angghuy abhânto arebbu' kotta Yerikho. Nalèkana ampon alènglèngi kotta abèntèng kasebbhut, maka ètopè Shofar saèngghâ tèmbo' ka'rowa ronto bân orèng Israèl ollè maso' bân arepphu' kotta panèka. Shofar panèka omomma èghibe kalowar ka mèdan perrang ka'angghuy pasukan bhâdhih ngaoningi jhâ' perrang bhâkal èmola'na . Orèng sè nopè Shofar bhâkal ngolok kalowarr pasukan ḍâri attas bukit. Saḍâjâ pasukan kèngèng mireng panggilan Shofar ḍâri posisi kabbhi karana monyèna sè khas.

Jhâman modèrn

Ka jhâman modèrn, Sappar panèka ampon ètingkattaghi ḍâlem angghuyna kaangghuy kaaghâmaan karana pangharaman amaènnaghi alat musik mènangka partanḍâ kasossaan kaangghuy ngancor Bait Soccè. (ècatet jhâ oskèstra sè èmaènnaghi ning Bait Soccè tamaso’ organ primitif). Sappar panèka terros èangghuy kaangghuy ngomommaghi taon anyar bân bulân anyar, kaangghuy ngawwâlli Sabat, bân kaangghuy tanḍâ kapolongan Rosh Hashanah bân Yom Kippur. Pangangghuyân sakulèr ampon èkosot (makkè Sappar panèka èpamonyi kaangghuy aparèngatè panyèttongan polè Yèrussalèm ka 1967).

Sappar tarotama akaèḍân kalabân Rosh Hashanah. Saongghuna, Rosh Hashanah èsebbhut ”Yom T’ruah” (arè panèopân Sappar). Ḍâlem Mishnah (buku hokom rabbinik lambhek sè asombher ka Taurat), sèttong pusat ḍiskusi ka panengngaan Sappar ka jhâman sabellumma pangancoran Bait Allah kaduwâ’ (70 M). Saongghuna, Sappar panèka aropaaghi pusat istiaḍât, kalabân kaduwâ’ trompèt pèra’ sè èmaènnaghi perran kèni’. Ka cuti formal laènna, poasa, bân sambhuḍân bulân anyar, kaduwâ’ trompèt pèra’ ampon èpèlè, kalabân sèttong Sappar amaènnaghi perran kèni’. Sappar panèka jhugân akaèḍân kalabân taon Yobèl sè kakdimma sabbhân lèma’ polo taon, hokom Yahudi nyaḍiâ kaangghuy pambèbasân sabbhina hamba, tana, bân otang, monyèna Sappar ning Rosh Hashanah ngomommaghi taon Yobèl, bân monyèna Sappar ka Yom Kippur nyataaghi paleppasân paotangan.

Paratoran Halakha (hokom Yahudi) panèka bisa ta’ èpamonyè ka Sabbhat sè asombher ka potènsi panèka ba'al tokeiyah (sè mamonyè Sappar) bisa dhâddhi ruju’na mèkolla sè kakdimma ḍâlem kellas lakoh Sabbhat sè larang (RH 296) parnyataan sè sanget  sajhârâ panèka ning Israèl kona, Sappar panèka ampon èpamonyè ka Sabbhat ḍâlem Bait Allah sè bâḍâ ning Yèrussalèm. Saampona pangancoran Bait Allah kasebbhut, monyèna Sappar ka Sabbhat ampon èbâtessè ka kennengan sè kakdimma Sanhèdrin aghung (lègislatur Yahudi bân mahkamah ḍâri 400 SM ka 100 M) ampon èinḍifikasi. Namong, nalèkana Sanhèdrin èpataḍâ’. Panèpoan Sappar ka arè Sabbhat jhugân èpaèlang (Kieval, The High Holy Days, p. 114).

Sappar nyataaghi, “jhâgâh ḍâri tèḍung (moral) bâ’na. Bâ’na parepaan  tèḍung. Jhâgâh ḍâri tèḍung bâ’na. Bâ’na parepaan ḍâlem tèḍung sè nyaman. Nyarèh prèlakona bâ’na. Dhâddhiyeh bâ’na sè palèng bhâgus sè bâ’na bisa. Kèngaèh pangèranna,  sè kobâsa sè nyiptaaghi bâ’na ”. (Mishneh Torah, Hokom  partobâtân 3:4).

Pangghâbâyân

Sappar bisa dhâddhi tanḍu’ ḍâri sadhâjâna hèwân, salaèn sapè otabâ anakna sapè ḍâlem ngormatè insiḍèn ana’ lembu emmas ning Alkitab. Makè bâḍâ taḍâ’na warisna sala kalabân ghunaaghi tanḍu’ sapè, jrèya benni kaangghuy mamfaat ka orèng Yahudi kaangghuy ngèngaè Tuhan ḍâri benni partèmbângan kadhi napaollè jrèya tojhu’ ḍâlem panghakèman, mètorot ka prinsip, “jhâksa ta’ bisa atinḍâ’ mènangka pambèla”. (Rosh Hashanah, 26a).

Tambâân polè, Sappar bisa kaghâbây ḍâri hèwân sè ta’ halal (ta’ kosher) kalabân parsatujhuân. MishnahBreuah nyataaghi jhâ’ jennis Sappar sè palèng bhâgus kaghâbây ḍâri embhi’ bân lèpettân (MishnahBreuah 586:1). Saterrosâ, Chofetz Chaim nganjurraghi jhâ’ jennis Sappar sè palèng bhâgus kodhu kaghâbây ḍâri embhi’ sè kakdimma tanḍu’na èpabilu’; jennis nga’tengngaan, iyâ arèya hèwân kosher, palèng korang, sabbân hèwân. (MB 586:16). Kalabân catettân ta’ èkabhuto kaangghuy opacara sambelliyen (shechitah).