Baltische taole
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Baltische taole zien 'n klein taolgroop, die deil oetmaak vaan de satem-sectie vaan Indogermaanse taole. Ze weure gesproke aon de zuidoosteleke Oosziekös, in Letland en Litouwe. De Baltische taole, die vreuger e groeter verspreiingsgebeed hadde wat ziech veural nao 't weste wijer oetstrekde, zien speciaol verwant aon de Slavische taole.
Verdeiling
[bewirk | brón bewèrke]De Baltische taole laote ziech verdeile in 'n Wes-Baltische en 'n Oos-Baltische groop. De Wes-Baltische taole zien allemaol oetgestorve, verdroonge door 't Nederduits, 't Pools en 't Russisch.
Wes-Baltisch
[bewirk | brón bewèrke]Oos-Baltisch
[bewirk | brón bewèrke]- Lets
- Latgalisch (miestal gezeen es e Lets dialek)
- Litouws
- Samogitisch (miestal gezeen es e Litouws dialek)
- Koerisch (bekans oetgestorve; ouch wel bij de westeleke groop ingedeild)
- Selonisch (oetgestorve)
- Semigallisch (oetgestorve)
't Estisch is gein Baltische taol, meh huurt bij de Finoegrische taole en is bezoonder verwant aon 't Fins. 'tZelfde gelt veur 't in Letland gesproke, haos oetgestorve Liefs.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Doortot de Baltische taole hiel conservatief vaan natuur en neet väöl geëvolueerd zien liet ziech door vergliekende taolwetensjap väöl euver 't proto-Baltisch vasstèlle. Dit is vaan groet belaank umtot de sjrifteleke documentatie vaan de Baltische taole neet awwer is es de veertiende iew.
De Baltische taole laote wie bove gezag 'n groete verwantsjap zien mèt de Slavische taole. Toch nump me euver 't algemein aon tot die bei taolgrope al in de prehistorie versjèllend waore. Roond 't begin vaan de jaortelling laog 't woengebeed vaan de Slave perceis ten zuie vaan dat vaan de Balte. Mesjiens leke hun taole toen nog zoeväöl opein tot ze oonderein te verstoon waore. In eder geval veurde 't Slavisch versjèllende veranderinge door die in 't Baltisch neet optraoje. Dit gelt veural voor de väöl gepalataliseerde consonante. In de prehistorie oondergóng 't Baltisch ouch invlood, veural op lexicaal gebeed, vaan de Germaanse taole, gesproke aon d'n andere kant vaan de Ooszie. Zoe leit me 't woord kuningas vaan 't Oergermaans *kuningaz aof.
De sjrifteleke traditie vaan de Baltische taole geit mer trök tot de veertiende iew, daomèt is 't op 't Albanees nao de Indogermaanse groop mèt de joonkste sjrifhistorie. Oet die iew is 'ne Prusischen dictionair (of beter: woordelies) euvergelieverd. In de zestiende iew volgde 'ne catechismus in 't Litouws, vaanaof de zeventiende iew woort ouch 't Lets opgesjreve. De kleiner Baltische taole woorte vaanaof deen tied incidenteel op sjrif gestèld.
In 't hertogdóm Pruse waor 't Nederduits de veurtaol en door de Duitse cultureel dominantie verdwene de Wes-Baltische taole lankzaamaon. In de achtiende iew waore ze oetgestörve. Op 't groondgebeed vaan de Baltische staote woort ouch wel Duits gesproke meh dao hele de Baltische taole ziech beter. Oonderein concurreerde de Baltische taole ouch: 't Koerisch verdween oet zie kerngebeed en waor vaanaof de zeventiende iew tot de Koerischen haf beperk, woe 't tot in de twintegste iew bleef bestoon.
Vaan de twie euvergebleve Baltische taole kin me mèt zekerheid zègke tot ze de leste iewe amper veranderd zien. Lets en Litouws zien echte flectietaole, mèt zeve naomvalle en ouch e vörmeriek wèrkwoord. 't Litouws weurt soms umsjreve es de mies conservatief levende Indogermaanse taol.