Togo

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Togo
Basisgegaevens
Officieel taal	Frans
Huidsjtad	Lomé
Sjtaotsvörm	republiek
Sjtaotshoof	Faure Gnassingbé
premier	Victoire Tomegah Dogbé
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	56.785 km² 4,2%
Inwoeners – Deechde:	6.619.000 (2009) 116,6/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	CFA-frank (XOF)
Tiedzaone	UTC 0
Nationale fiesdaag	27 aprèl
Vouksleed	Salut à toi, pays de nos aïeux
Web | Code | Tel.	.tg | TGO | +228

Togo (officieel République togolaise) is e land in Wes-Afrika, aon de Atlantische Oceaon, grenzend aon Ghana in 't weste, Burkina Faso in 't noorde en Benin in 't ooste. Hoofstad en groetste stad is Lomé, aander stei zien Sokodé en Kara.

Bestuurleke indeiling

't Land is verdeild in vief regio's, die weer wijer zien verdeild in 30 prefecture en ein gemeinte (Lomé). De vief regio's mèt hun hoofstei zien (volgorde vaan noord nao zuid):

• Savanes (Dapaong)
• Kara (Kara)
• Centrale (Sokodé)
• Plateaux (Atakpamé)
• Maritime (Lomé)

Fysische geografie

Togo, e relatief klei land get groeter es Nederland en 't Belsj, heet 'ne laankgerekde vörm - 56 kilometer kös en beveurbeeld 877 kilometer grens mèt Ghana. Midde door 't land, zoe vaan 't zuidweste nao 't noordooste, löp 'nen heuvelrögk, de Chaîne du Togo. Noordelek en zuielek daovaan ligke twie savanneregio's. Hoegste berg vaan 't land is d'n Agou mèt 986 meter. Groete revere zien d'n Oti, de Mono en de Zio. 't Land heet e tropisch savanneklimaot.

Cultuur en demografie

Etnische gróppe

Nao taol en historie kin me e stök of 40 etnische gróppe oondersjeie in Togo. Veur 't euverziech is 't gebrukelek um gróppe op groond vaan veural taolverwantsjap te bundele. De Gbe-volker make 't groetste deil vaan de bevolking oet; de Ewe allein al 32%. Midde in 't alnd leve de Kotokoli en Tchamba, in 't noorde vint me de Kabiye, die 22% vaan de bevolking oetmake. De Ouatchi zörge veur 14% de Aja (op de grens mèt Benin) veur 8%. Ouch de Akan (veural e Ghanees volk) en de Mossi (veural e Burkinees volk) leve in Togo. Blaanke zien mèt 1% vertegenwoordeg.

Taole

Evezoe kint Togo oongeveer 40 taole, wat de linguïstische situatie dao get ooneuverziechtelek maak. Um te beginne hure alle inheimse taole tot de Niger-Congotaole, en zoe good wie alle tot de Atlantische taole. In 't zuie vint me Gbetaole: Ewe, Gen, Aja, Waci Gbe en taole wie Akebu en Ginyanga, die gein Gbe-taole zien, meh wel tot de Kwataole hure (boe volges sommege de Gbe-taole ouch deil vaan zien). De aander belaankrieke gróp zien de Gurtaole. In 't bezunder is dat Kabiyé, wijer o.m. Konkomba, Lama, Nwadm en Gourmanchema. Aon de grens mèt Benin huurt me 'n daarde gróp: de Yoruboïde taole, in 't bezunder 't Ife. De Mandétaole, die es einege neet bij de Atlantische taole hure (en boevaan zelfs 't lidmaotsjap vaan de Niger-Congofamilie umstreje is), zien mèt dreidoezend sprekers vaan 't Bissa (in 't noordwestelek corrideurke, veural 'n taol vaan Burkina Faso en Ghana) in 't land vertegenwoordeg. Door dees väölheid vaan taole gebruuk me de aw koloniaol taol, 't Frans, es einege officieel taol.

Religie

Togo is bezunder umtot nog ummertouw 51% vaan de bevolking traditioneel religies aonhingk. De res weurt gooddeils oetgemaak door christene (29%) moslims (20%) - oonkèrkelekheid is in Wes-Afrika zier zeldzaam.

Gezoondheid

De levesverwachting veur manslui bedroog in 2005 56 jaor, die veur vrouwlui 59,6 jaor. De kindersterfde waor in dat zelfde jaor 78 op doezend.

Historie

De volker die vaandaog d'n daag Togo bewoene, weure geach tösse d'n èlfden en zestienden iew 't gebeed te zien binnegekoume. Vaanaof de zestienden iew raakde 't gebeed bekind bij en intrèssant veur Europaone, die de kös vaan Togo en 't umligkend gebeed de Slaovekös neumde. Lokaol voorste handelde hei in slaove, dèks lui vaan oonderworpe daan wel oonderhurege stamme. De kolonisatie vaan 't land begós pas in 1884, wie de Duitsers e contrak slote mèt 't stamhoof vaan Togo-Stad, Mlapa III. Dit maakde Togoland tot e Duits protectoraot. In de jaore die volgde breide de Pruse hun mach ummer mie nao 't binneland oet, boenao in 1905 Togoland 'n kolonie woort. Dit land waor groeter en veural breier es 't modern Togo; e deil laog in 't modern Ghana.

In d'n Ierste Wereldoorlog woort 't klei lendsje al gaw (augustus 1914) oonderworpe door de Britte (die vaanoet de Goudkös (Ghana) kaome) en de Franse (opgerök oet Dahomey, noe Benin). Nao d'n Oorlog woort dit geformaliseerd en verdeilde me 't vreuger Duits Togoland in e Brits en e Frans mandaotgebeed. Wie in 1957 Ghana oonaofhenkelek woort, sloot Brits Togoland ziech daobij aon. Frans Togoland woort in 1959 otonoom en in 1960 'n oonaofhenkelek land. Sylvanus Olympio woort d'n ierste president.

Olympio woort drei jaor later vermaord in 'ne staotsgreep oonder sergeant Étienne Eyadema Gnassingbe. 't Leger zat oppositieleier Nicolas Grunitzky nao veure es president, meh in 1967 deeg Gnassingbe nog 'ne coup en woort zelf president. Dees positie heel 'r 38 jaor laank, tot zienen doed in 2005, wat häöm de laanks zittenden dictator vaan Afrika maakde. Heer woort opgevolg door ziene zoon Faure Gnassingbe, wat op wereldwij aofkäöring stuitde, ouch bij aander Afrikaanse staotshoofde. Es reactie besloot heer verkezinge oet te sjrieve, die 'r won. De oppositie besjöldegde häöm vaan fraude. In 't geweld roond dees verkezinge voonte 400 lui d'n doed, dewijl nog 40.000 Togoleze op de vlöch sloge.

Bronne

Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel dees versie; wijer is gebruuk gemaak vaan en:Geography of Togo.