Oradea

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Oradea (Hóngaars: Nagyvárad, Pruus: Großwardein) is 'n stad in 't wèste van Roemenië, op 12 km van de grens mit Hóngarije, behuuerendj toet de streik Crişana (en in rume zin toet Transsylvanië) Die tal in juli 1997 zoeaget 221.000 inwoeaners. De stad lègk aan de Snelle Cris (Roemeens: Crişul Repede) en is de höidstad van 't distrik (judeţ) Bihor. 't Is e belangriek economisch, sociaal en cultureel centrum mit industrie (machineboew, chemie), 'ne jónge universiteit en toerisme (op kórten aafstandj lègke de geneiskrechtig brónne van Băile Felix). In de stad laef 'ne groeate Hóngaarse minderheid.

Naam

Oradea ('Orádja') is de Roemeense naam van de stad. Op sommige kaarte hèt de stad Oradea Mare (Mare = groeat). Det is 'n gedeiltelike vertaling van de Hóngaarse naam van de stad, dae Nagyvárad is. Várad beteikentj 'kleine börch' nagy 'groeat'. Várad waerdje Nagyvárad tèr óngersjeiding van 'n anger, kleinder stad Várad. De naam góng zoea eigelik 'Groeate Kleine Börch' beteikene. De Pruse naam Großwardein is ouch 'n gedeiltelike vertaling van de Hóngaarse naam.

Gesjiedenis

De Hóngaarse keuning Ladislaus I boewdje in d'n èlfdjen ieëuw de börch en stichdje 't bisdom van Oredea. Hae en anger Hóngaarse keuninge waerdje d'r begrave. De Mongole verwoesdje de stad in 1241 en 1242. D'n ieëste Törkse belegering koom in 1474. Naodet de Törke 't keuninkrik Hóngarije groeatedeils hadde vereuverdj 1541 veel 't restantj in twieë deiler oetein: e deil waerdje Oeasterieks, de rès waerdje 'n ónaafhankelik vórstedom, Transsylvanië of Zevenburgen. Oradea waerdje in 1570 (Verdraag van Spiers) mit de rès van 't Partium aan Transsylvanië toegevoog. 'n Nuje verwoesting vólgdje in 1660, den de Törke de stad innome en d'r e pasjalik stichdje. Toet 1692 bleef Oradea Törks.

In 1692 vereuverdje de Oeasteriekse Habsburgers de stad (en kórt daorop ouch 't eigelike Transsylvanië). Toet 1919 zów de stad Habsburgs blieve, en vanaaf 1867, 't jaor worin de Dubbelmonarchie óntstóng en Oeasteriek en Hóngarije gelieke partners waerdje, waas de stad weer Hóngaars.