Жүгері бетінің кодын көру

{{taxobox
|name = Жүгері
|image = Koeh-283.jpg
|image_caption = 
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|unranked_divisio = [[Гүлді өсімдіктер]]
|unranked_classis = [[Дара жарнақтылар]]
|unranked_ordo = [[Commelinids]]
|ordo = [[Poales]]
|familia = [[Астық тұқымдасы|Poaceae]]
|subfamilia = [[Panicoideae]]
|tribus = [[Andropogoneae]]
|genus = ''[[Zea]]''
|species = '''''Z. mays'''''
|binomial = ''Zea mays''
|binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
|}}
'''Жүгері''' ({{lang-la|Zea mays}}) — [[астық тұқымдасы]]на жататын бір жылдық дақылдардың бірі.

Еуропалықтар [[Оңтүстік Америка]]ны ашқан кезде «маис» деп аталатын, осы күнгі жүгері дақылдарын кездестірген. Оның алғашқы өкілін Еуропаға [[Христофор Колумб]] әкелген. Бұл данасын Х.Колумб испан короліне сыйға тартады. Ал біздің жүгерінің алғаш орныққан жері [[Молдавия]] болған. Дала ауылына кең таралуына оның мол өнім, көк балаусаны аса көп беруі де себепші болды. Бір жылдық астық тұқымдас жылылықты сүйетін өсімдік. Дара жынысты, бір үйлі өсімдік. Жүгері 12-140 С-та қаулап өседі. Аталық гүлшоғыры – собық. Тамыр жүйесі – шашақ, қосалқы тамырлары болады. В,Е дәрімендері, техникалық май, линолеум, желім, жасанды жібек алынады.  [[Азот]], [[фосфор]] тыңайтқыштары қажет.
<ref name="source1">Қазақ тілі терминдер сөздігі I том</ref>

== Әлемдегі өндіріс ==
{| class="wikitable" style="float:left; margin-right:0.8em"
! colspan=2|Әлем бойынша жүгері өнімі (мың тонна)
 |-
 | [[1965]] || align="right" | 226 544
 |-
 | [[1970]] || align="right" |265 831
 |-
 | [[1975]] || align="right" | 341 661
 |-
 | [[1980]] || align="right" | 396 623
 |-
 | [[1985]] || align="right" | 485 527
 |-
 | [[1990]] || align="right" | 483 343
 |-
 | [[1995]] || align="right" | 517 329
 |-
 | [[2000]] || align="right" | 592 039
 |-
 | [[2005]] || align="right" | 714 191
 |-
 | [[2010]] || align="right" | 851 680
 |-
 | [[2015]] || align="right" | 1 052 097
 |-
 | [[2016]] || align="right" | 1 100 226
 |-
 | [[2017]] || align="right" | 1 134 747
 |-
 | [[2018]] || align="right" | 1 147 689
 |}

{| class="wikitable sortable" style="float:left"
! colspan=9|Ең көп жүгері өндіретін елдер (мың тонна)<br>
|-
! Ел || [[2014]] || [[2016]] || [[2018]]
|-
| {{ту|АҚШ}} [[АҚШ]] || 361091 || 384778 || 392451
|-
| {{ту|Қытай}} [[Қытай]] || 215646 || 231674 || 257174
|-
| {{ту|Бразилия}} [[Бразилия]] || 79882 || 64143 || 82288
|-
| {{ту|Аргентина}} [[Аргентина]] || 33087 || 39793 || 43462
|-
| {{ту|Украина}} [[Украина]] || 28497 || 28075 || 35801
|-
| {{ту|Индонезия}} [[Индонезия]] || 19008 || 20370 || 30254
|-
| {{ту|Үндістан}} [[Үндістан]] || 24170 || 26260 || 27820
|-
| {{ту|Мексика}} [[Мексика]] || 23273 || 28251 || 27170
|-
| {{ту|Румыния}} [[Румыния]] || 11989 || 10746 || 18664
|-
| {{ту|Канада}} [[Канада]] || 11487 || 12349 || 13885
|-
|}<div style="clear:both"></div>
[[Сурет:GEM corn.jpg|thumb|right|Мәдени өсіру үшін сұрыпталатын экзотикалық жүгері түрлері]]
Басқа да астық тұқымдастар секілді піскен жүгері дәні өте қоректі келеді, оның құрамында: [[көмірсу]], [[ақуыз]], [[май]], [[калий]], [[фосфор]], [[магний]], [[кальций]] т. б. минералдық тұздар, витаминдер бар. Азықтық жүгері дәнінен [[ұн]], әртүрлі жарма, ал жүгері жармасынан — жүгері үлпілдегі, [[үлпек дән]] және қытырлауық «таяқша» алынады. Жүгері үлпілдегі , үлпек дәні және қытырлауық «таяқша » — қосымша баптаулы қажет етпейтін дәмді тағам.
Организмге жақсы сіңеді. Оны үш мезгілгі аста: шай, суп, қуырылған нан қосылған сорпа, [[компот]], [[шырын]], [[кисель]], [[простокваша]], [[айран]]мен т.б. жеуге болады. Ол әсіресе балаларға пайдалы (ыстық сүтке қосып береді). Қант себілген жүгері үлпілдегі мен тәтті қытырлауық «таяқшаны» ет-женді және тез толатын адамдарға, сондай-ақ қант диабетімен ауыратындарға жеуге болмайды. Жүгері үлпілдегін, «таяқшаны» үлпек дәнді құрғақ жерде сақтаған жөн. Егер үлпілдек жұмсаңқырап кетсе оны духовкаға салып келтіреді. Дымқыл тартқан үлпілдек тез көгеріп, жеуге жарамайды.
[[Сурет:Corncobs.jpg|thumb|right|Variegated maize ears]]
[[File:Zea mays 'Ottofile giallo Tortonese' MHNT.BOT.2015.34.1.jpg|thumb|''Zea mays 'Ottofile giallo Tortonese''']]
[[Сурет:Field, corn, Liechtenstein, Mountains, Alps, Vaduz, sky, clouds, landscape.jpg|thumb|right|[[Лихтенштейн]]дегі жүгері алаңы]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}
{{Дәнді дақылдар}}
{{Майлы дақылдар}}

[[Санат:Астық тұқымдасы]]
[[Санат:Дәнді дақылдар]]
[[Санат:Азық-түлік]]